Skírnir - 01.04.1913, Side 82

178
Ritfregnir.
binda af það, sem upp á seglið rar brotið, vóru fest bönd í seglið,
sem minduðu lárjettar raðir um þvert segl, hverja firir ofan aðra
og allar jafnhliða; var neðsta bandaröðin skamt frá líki seglsins að
neðan, önnur skamt firir ofan hina neðstu, þriðja aftur dálítið ofar
enn önnur röð, o. s. frv. upp eftir seglinu. Þessar bandaraðir
skifta seglinu í mjóar þverræmur, sem hjetu r i f og gengu um
þvert seglið líkt og rif í síðu á manni eða skepnu — af þeirri
líkingu er nafnið dregið. Ef seglið var lækkað lítið eitt, þá var
að eins bundið af neðsta rifið með böndunum í neðstu röð, ef það
var lækkað meira, þá vórn tvö neðstu rifin bundin af, o. s. frv.,
eftir þörfum. Böndin hjetu sviptingar, og svipta var það
kallað að binda neðan af seglinu eitt rif eða fleiri. Þegar hvast
var, sigldu menn stundum að eins með efsta rifinu (sem var milli
efstu sviptingaraðar og rátinnar), sbr. Bisk. I, 484. bls.: Þeir
höfðu svá mikinn storm, at þeirsiglduviðeitt
r i f; er það kallað að svipta til eins rifs (Fornmannas. IX,
21. bls.). Það gefur að skilja, að um leið og svipt var eða brett
upp á seglið að neðan, minduðust níir hálsar á seglinu báðu megin,
og þessa hálsa varð að reira niður í borðstokkana sinn hvoru meg-
in; í því skini vóru festar k 1 æ r (eins konar krókar) í hliðar-líkið
á seglinu, beint út undan hverri sviptinga-röð, og vóru þær reirðar
með reipi niður í hatika á borðstokknum. Upphaflega virðist orðið
að h á 1 s a hafa þítt að brjóta upp á seglið að neðan, svo að það
fái nija hálsa, og hefur þá verið hjer um bil sömu þíðingar og
s v i p t a, sem þíðir að binda af rif. Enn síðan hefur h á 1 s a
fengið víðtækari þíðing og bindur í sjer bæði það að lækka seglið
að ofan og hitt að brjóta neðan af því, binda rifið upp (s v i p t a)
og reira niður níju hálsana, því að alt þetta heirir saman.1)
Alt annars kins er sú aðferð til að minka seglið sem nefnt er
heflaskurðr. Firri liður þessa orðs er eignarfall fleirtölu af
h e f i 11, sem þíðir band til að h e f j a (seglið), lifta (því) upp.
Af h e f i 11 í þessari merkingu mindast sögnin að h e f 1 a, sem
þíðir að draga seglið upp með heflura. Síðari liður 'orðsins kemur
af sögninni að skera, sem virðist hafa þítt, »að stinga reipi f
*) H. Falk gerir (á 69. bls.) þann greinarmun 4 s v i p t a og
h á 1 s a, að menn hafi s v i p t i undanhaldi, enn h á 1 s a ð, þegar beitt
var upp á móti vindinum, og stendur þetta vist í sambandi við þá
skoðun hans, að h á 1 s sje að eins haft um það seglskautið, sem var
borið fram í skipið, þegar beitt var, enn ekki það skautið, sem aptur
vÍ8si. Enn þessi skoðun getur varla verið rjett.