Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1933, Page 109

109
vatni ok þaðan til Ölfusvatns*.1) Næst er Grafningur nefndur í bréfi
frá 1448. Þar kvittar Jón nokkur Oddsson Steinmóð ábóta í Viðey
um greiðslu »sem hann var mier skyldvgur firir jordena aa sydra
halse firir ofan Grafning«.2) Þessar tvær heimildir skýra það að minni
hyggju hvernig á nafni byggðarinnar stendur.
Frá Bakkárholti í Ölfusi og upp að Ölfusvatni er um tvær leiðir
að velja. Önnur er sú, að fara austur fyrir Ingólfsfjall, hjá Kögunar-
hól, og upp með fjallinu að austan, hjá Tannastöðum og Alviðru,
og síðan uppeftir vestan Sogsins. Hin er sú, að fara leiðina, sem nú
heitir Grafningsháls, þ. e. í gegnum skarðið, sem er á milli Ingólfs-
fjalls og Bjarnarfells upp af bænum í Hvammi i Ölfusi. Síðarnefnda
leiðin er miklu beinni og styttri og auk þess hefir hún verið miklu
greiðfærari fyr á tímum, því þar hefir mátt fá nokkurnveginn þurrar
götur upp með ánum, Bakkaá (Bakkárholtsá) og Gljúfurá, frá Bakkár-
holti og upp að skarðinu. Þessi leið hefir sjálfsagt verið alfaraleiðin
úr þessum hluta Ölfusins upp á bæina fyrir ofan Ingólfsfjall, allt þar
til, að akvegur var lagður austur fyrir fjallið. Höfundur Harðarsögu
hefir því eflaust haft þessa leið í huga, er hann lýsti ferð þeirra
lndriða.
Á þeirri leið fóru þeir Indriði og Ormur »um Grafning«. Hér getur
verið um tvent að ræða, annaðhvort er Grafningur nafn á byggð,
sem þeir fóru um, eða á stað, sem þeir fóru um eða hjá. Fyrri
skilningurinn mun hafa verið lagður í nafnið hingað til. í registr-
unum við sumar útgáfur Harðarsögu er Grafningur á þessum stað
í sögunni talinn vera »sveit í Árnesþingi«3). Kálund hefir einnig
litið þannig á, en hann telur þó, að Grafningur sé í sögunni aðeins
nafn á neðri hluta sveitarinnar, byggðinni, sem liggur upp með
Soginu4). En þessi skýring fær ekki staðist, jafnvel ekki með þeirri
takmörkun, sem Kálund gerir. Grafningur sögunnar var á þeim kafla
af leið þeirra Indriða, sem var á milli Bakkárholts og Bíldsfells.
Bíldsfell er eins og kunnugt er fell og samnefndur bær, nálægt því
í miðjum neðri hluta sveitarinnar. Grafningur sögunnar var fyrir neðan
Bíldsfell. Hafi það verið byggðarnafn hefir það því verið miklu yfir-
gripsminna en það er nú á tímum, ekki einu sinni náð yfir allan
neðri hluta sveitarinnar, heldur aðeins yfir byggðina, sem er fyrir
1) í sumum hinum yngri handritum sögunnar, frá 17. og 18. öld, stendur;
»Þeir riðu allir saman um Grafning ok hjá Úlfljótsvatni«, en hinn textinn mun
vera upphaflegri, sbr. íslendingasögur II. Kbh. 1847, bls. 57 n. m.
2) Dipl. isl. IV. nr. 747.
3) T. d. útg. Þorleifs Jónssonar, Rvík. 1908.
4) Hist.-topogr. Beskr. af Isl. I. bls. 85.