Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1960, Blaðsíða 50

54
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
in. Ólöf Sigurðardóttir frá Hlöðum í grein um bernskuheimili sitt
(Ritsafn, Reykjavík 1945, bls. 268) : Mjólkin var aldrei síuð, en rjóm-
inn var síaður gegnum togsíl — prjónadúk úr togi, gisinn. Á slíkri
síu var skyr og tólgur síað.(i)
í nútíðarmáli er orðið mikið til horfið. í Svarfaðardal veit þó allt
eldra fólk, hvað síll er, og kem ég að því síðar. Af 6 fróðum mönnum
úr öðrum sveitum á Norðurlandi, sem ég hef spurt um þetta, rámar
fjóra í að hafa heyrt orðið og vita nokkurn veginn, hvað það merkir,
en þekking þeirra á hlutnum er mjög lítil. Á gamalmennaheimilinu
á Blönduósi kannaðist enginn vistmaður við orðið. er þeir voru að
spurðir (1958). f bókinni Milli hafs og heiða eftir Indriða Þórkels-
son á Fjalli er sagt frá manni nokkrum (bls. 208), sem „gerði síla og
seldi“, og hlaut viðurnefni af. Maður þessi er sagður hafa dáið 1851.
Indriði útskýrir ekki orðið, líkt og hann búist við að menn skilji það
almennt. Af 13 fróðleiksmönnum af suður- og vesturlandi (frá
Breiðamerkursandi til Hrútafjarðarár) svöruðu 12 hiklaust, að þeir
hefðu aldrei heyrt orðið og vissu engin deili á því, en einn taldi sig
kannast við orðið (síill) í merkingunni „gisinn smápoki úr hrosshári
eða togi til þess að hafa draflaosta í, meðan úr þeim var pressuð mys-
an“ (G. Á.). Af þremur fróðum austfirðingum telja tveir sig hafa
heyrt orðið, en vissu ekkert um hlutinn (G. H., Þ. P.). Má af þessari
greinargerð sjá, að minningin um sílinn hefur helzt lifað á norður-
landi, og skýtur það nokkuð skökku við, að í orðabók Blöndals er orð-
ið kennt við Árnessýslu.
Nú skal vikið að orðinu sílár, sem ég tel nákvæmlega sömu merk-
ingar og síll. Elzta dæmi um orðið er í reikningsskap Hólastóls 1569:
„sílárar fjórir“ (fsl. fbrs. XV, bls. 217), og í bréfabók Guðbrands
biskups Þorlákssonar eru sílárar þrisvar nefndir, 1569, 1572 og 1577
(Bréfab. G. Þ., bls. 3, 8, 144). í einu af þessum dæmum (1572) er
nefndur sílár með grind, og gefur það til kynna, að sílár er ekki síu-
grindin, eins og hægt væri að láta sér til hugar koma vegna nútíma
merkingar orðsins lár. Fremur mætti ætla af dæminu, að sílár sé sían
sjálf til aðgreiningar frá síugrindinni, sé sama og síll. Þessi skoðun
styrkist við athugun á orðabókarlistum þeim, sem kallaðir eru
nomenclatorar og að stofni til eru frá 17. öld. í listanum ÍB 77 fol.
6) Þess skal getið með þökk, að ég hef haft mikið gagn af orðasöfnum þeim,
er starfsmenn orðabókar Háskólans hafa komið upp Þau söfn eru nú þegar til
ómetanlegs gagns við alla rannsókn í íslenzkum fræðum.