Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1985, Page 78

82
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Hér vitnar jarl til þess er hann gekk að eiga barnsmóður sína, Gróu
Álfsdóttur, með samþykki kennimanna og Jón Jóhannesson giskar á að
þeim hafi verið endurgoldinn sá greiði með alþingissamþykkt frá 1253,
er mælti svo fyrir að þar sem á greindi guðslög og landslög, þá skulu
guðslög ráða (íslands saga I, Rv. 1956, 258—61).
En hvernig sem þessu er varið, þá er víst að jarlinn skipti það miklu
hvernig sú löggjöf yrði er leysti þjóðveldislögin af hólmi, en þar var við
tvo aðila að ctja, konung og klerkdóm. Til undirbúnings þeim átökum
hefur jarlinn látið safna saman fornum og nýjum lagagreinum í Kon-
ungsbók og Staðarhólsbók, hann var málsvari goðaveldisins og stóð í
líkum sporum gagnvart klerkavaldinu er hafði í undirbúningi nýjan
kristinrétt og goðarnir forðum er nýmælið um ritun Hafliðaskrár var
gert, en það tel ég rétta ályktun hjá Halldóri Hermannssyni að Ari fróði
hafi samið íslendingabók til undirbúnings lögtöku kristinna laga þáttar
(Islandica XX, 37-40).
Upphaf Konungsbókar hljóðar:
Pat er upphaf laga vara, at allir menn scolo kristnir vera á landi her,
og trua á eÍN Guþ foþur oc son oc helgan anda (Gr. 1 a, 3).
En í Staðarhólsbók er upphafið:
Á dögum feðra vara voro þav lög sett at allir meN scolo cristnir
vera a landi her. oc trva a eÍN Guð föðor oc son oc anda helgan (Gr.
II, 1).
Staðarhólsbók cr cina handritið af kristinna laga þætti er svo hefst, en
lok hans er efnislega eins í Konungsbók og Staðarhólsbók: Svo settu
þeir Ketill biskup og Þorlákur biskup að ráði Ossurar erkibiskups og
Sæmundar og margra kennimanna annarra kristinna laga þátt sem nú
var tínt og upp sagt. Þetta minnir talsvert á formála Islendingabókar:
íslendingabók gorða ek fyrst byskupum órum, Þorláki ok Katli, ok
sýndak bæði þeim ok Sæmundi presti. (ísl. fornrit I 1, 3),
og lögin voru „upp sögð“ eins og Ari komst að orði um Hafiiðaskrá.
Það væri vissulega áhugavert að vita hvað í henni stóð, en um það er
ei annað vitað en hin fáorðu ummæli Ara, því svo hrapallega vill til, að
af þeirri merku skrá cr nú ekkert handrit varðvcitt og mætti það vera
þeim, er telja það rök gegn notkun hinna heiðnu íslendinga á rúnum til
ritunar á skinn, að ekkert slíkt er nú til, nokkurt umhugsunarefni. Það
er haldlítið að ætla að geta sér til um hvaða nýmæli voru gerð í Hafliða-
skrá til bóta hinum fornu lögum, en það er vanmat á orðum Ara að
nýmælið hafi einungis verið að skrá lögin á bók, því fylgdi einnig að
„þat varð at framfara“ að segja þar upp og samþykkja í lögréttu sumarið
eftir. Hvers vegna þctta óðagot, ef rétt væri að mcginhluti laganna væri