Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1985, Blaðsíða 134

138
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
þarna skulu þau vera, elskulegir forngripir. Slíkar spurningar jafnvel
þótt svarlausar verði, rífa okkur í það minnsta upp úr vanafarinu, leiða
hugann að því að eitt sinn voru þessi brot, þessir bútar nútímaverk,
gjörð af lifandi mönnum, sem tæplega hafa verið svo ólíkir okkur að
við gætum ekki haft góðan skilning á hugarfari þeirra og geðslagi, að
ég nú ekki tali um að merki þeirra verði reist jafn hátt og starfsbræðra
þeirra er orðsins list stunduðu. Fyrr má nú vera blindan að sjá ekki að
línusláttur Flatatungufjala, teinungasveifla Laufásstafa, drekabrugðn-
ingar Valþjófsstaðarhurðar eða dýraívaf Hrafnagilsbúta er jafnoki
kvæðahrynu eða sagnarispu frá sömu tíð.
Nokkrum spurninganna hér að ofan hefur reyndar verið svarað. Til
skamms tíma sameinuðust jafnt háir sem lágir í þeirri fullvissu að kenna
verk þessi einum höfundi, kappanum Þórði hreðu. Auk þess velktist
enginn í vafa um að úr skálum voru þau öll komin. Nú hafa menning-
arsagnfræðingar samtíðarinnar að vísu leyst nafn Þórðar frá þessari
skurðlist, séð með réttu að heiðinn hundur á borð við Hreðu gat með
engu móti átt aðild að hárómanskri listsköpun. En skálinn varð aftur
á móti lífseigari í vitund þeirra. Enn þann dag í dag má lesa í fræðiritum
að skurðlistin í fornaldarsal sé úr veraldlegum húsum komin. Meira að
segja fremstu listfræðingar innlendir eru undir þessa sök seldir. Kristján
Eldjárn bjó Flatatungufjölum stað í skála, Selma Jónsdóttir Bjarnastaða-
hlíðarfjölum og Björn Th. Björnsson Valþjófsstaðarhurðinni. Matthías
Þórðarson kom þeirri sögu á kreik að Möðrufellsfjalir væru úr skála, í
riti Arnheiðar Sigurðardóttur „Híbýlahættir á miðöldum" og í öðru
bindi af Sögu íslands er Hrafnagilsskurðlist kynnt sem skálaviðir.1 Svo
lengi hefur glýja rómantíkurinnar villt mönnum sýn, eins og enginn
hafi skenkt því þanka að til hefðu verið kirkjur á íslandi, prýddar list.
Ef til vill er hér full einhliða hermt frá málavöxtum. Kristján Eldjárn
varpaði t.d. fyrstur manna fram þeirri tilgátu að Bjarnastaðahlíðarfjalir
kynnu að hafa verið úr Hóladómkirkju og Magnús Már Lárusson sann-
aði endanlega að Valþjófsstaðarhurðin var í upphafi fyrir kirkju.2
Norski listfræðingurinn Ellen Marie Mageroy, sem mest og best hefur
skrifað um íslenskan tréskurð, benti t.d. fyrst manna á það á prenti að
Hrafnagilsskurður hefði fullt eins vel getað liafa prýtt kirkju sem skála
í upphafi, enda ekki öðru vön í sínu heimalandi, þar sem allur meiri-
háttar miðaldaskurður er úr guðshúsum kominn.3 Um svipað leyti og
athugasemd Ellen Marie birtist hafði ég orð á því í sjónvarpsþætti, sem
sýndur var í tilefni Hólaíjalarfundar og Kristján Eldjárn hafði eftir mér
í Árbókinni 1967, að Möðrufellsfjalir „þar með talin fjölin frá Hólum,
væru leifar af gömlum kirkjuviðum... sennilega úr fornum timbur-