Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1985, Side 131

RÚSTIRNAR VIÐ RÉTTARFELL OG LEIÐÓLFSFELL
135
Viðbcetir
Meðfylgjandi kort sýnir afstöðu rústanna við Réttarfell, norðan
megin í þeim breiða dal, sem í daglegu tali í Skaftártungu mun ganga
undir nafninu Krókur. Um lægð þá þvera liggur Fjallabaksvegur nyrðri
á vatnaskilum milli Skaftár og Tungufljóts.
Réttavmýri
Norðan vegarins er mýri með þessu nafni. Eftir ábendingu Sigurjóns
Sigurðssonar bónda að Borgarfelli fundum við réttina, scm mýrin
væntanlega tekur nafn af. Hún cr norðan undir dálitlum hól og sem
næst gegnt rústum bæjarins að Svartanúpi (sbr. kortið). Af stærðinni að
dæma má ætla að þetta hafi vcrið lögrétt. Hún hefur verið a.m.k. 48 m
löng og 12—13 m breið. í henni má vel greina 5 hólf. Gráa öskulagið
liggur í boga yfir réttarvegginn eins og á garðlaginu í Hróðnýjarmýri.
Virðist því hvort tvcggja hafa lagst niður um sama leyti. Það kann að
virðast undarlegt að finna rústir af stórri rétt í mýri, og þarfnast það
skýringar. Hún er raunar auðsæ og á þessa leið: Fram til þess að Skaft-
áreldar geisuðu 1783 var dalur sá er Skaftá rennur eftir mjög mikið
öðruvísi en nú er og án efa að verulegu leyti gróinn. Hvert hraunflóðið
af öðru féll suður þennan dal sumarið 1783. Að sögn Jóns Steingríms-
sonar (Skýrslur um Skaftárgosin. Safn til sögu íslands IV., bls. 21)
komu fjórum sinnum hraunfljóð frarn úr Skaftárgljúfri. Ekki er tjarri
lagi að áætla að þau hafi hækkað botn dalsins urn a.m.k. 30 metra, og
vel gæti það rncira vcrið. Skaftá hefur svo þétt hraunið mcð sandi og
leir. Af því leiðir að grunnvatnsborð hefur hækkað báðuna naegin
dalsins. Það sem áður var valllendi varð mýri. Því er svo komið sem
komið er kringum lögréttina gömlu. Svo mjög hafa hraunin hækkað
landið þarna að ekki hefur mátt miklu rnuna að hraunkvísl rynni suður
lægðina eins og Selá og þar með niður í Tungufljót. Svo nærri hcfur
raunar legið að tunga úr hrauninu tcygir sig í áttina (sbr. kortið).