Lögrétta - 01.01.1936, Síða 11

25
LÖGRJETTA
26
m.
Jeg var í síðasta erindi kominn fram yfir
aldamótin. Þegar þing kom saman 1901,
reyndist svo, að flokkarnir, sem barist höfðu,
voru jafnir, höfðu 18 þingmenn hvor um sig,
en þingmenn voru þá alls 36, í neðri deild
24 og í efri deild 12. En einn þingmaður
heimastjórnarflokksins, sjera Arnljótur
Ólafsson á Sauðanesi, gat ekki sóttþingiðsök-
um veikinda. Aldursforseti sameinaðs þings
var í flokki heimastjórnarmanna, en forset-
ar höfðu þá ekki atkvæðisrjett. Þetta tvent
gaf Valtýingum tveggja atkvæða meirihluta
við kosningu til efri deildar, og gátu þeir þá
komið heimastjórnarmönnum í forsetasætin
í báðum deildum og svift þá þannig atkvæðis-
rjetti. Höfðu Valtýingar þá þriggja manna
meirihluta við atkvæðagreiðslur og yfirhönd-
ina í báðum deildum. Þeir samþyktu nú frum-
varp sitt í neðri deild gegn harðvítugri mót-
stöðu heimastjórnarflokksins, en Hannes
Hafstein var nú orðinn helzti fyrirliðinn þeim
megin. En rjett eftir að frumvarpið var kom-
ið í gegnum neðri deild, kom fregn um það,
að hægrimannastjórnin væri fallin í Dan-
mörku og vinstrimenn teknir við völdum.
Heimastjórnarmenn risu þá upp með mikl-
um móði og töldu, að nú væru líkindi til þess,
að kröfur Islendinga mættu öðrum viðtökum
í Danmörku en áður. Skoruðu þeir á þingið,
að halda ekki lengur frumvarpi dr. Valtýs
til streitu, en sameinast um fyllri kröfur en
þar væri haldið fram. En Valtýingar neit-
uðu og efri deild samþykti frumvarpið, svo
að það var nú orðið að lögum frá alþingi.
Þetta reyndust síðar hin mestu mistök hjá
floknum og varð undirrót að ósigri hans.
Einn þingmaður í neðri deild yfirgaf flokk-
inn út af þessu máli. Það var sjera Einar
Jónsson á Kirkjubæ. Framkoma hans var í
alla staði skynsamleg og rjett, enda var hann
samvizkusamur maður og hinn besti dreng-
ur. Það sýnir meiri manndóm og sjálfstæði, að
brjóta af sjer flokksböndin, en að bera þau
gegn sannfæringu sinni. En þetta var lagt
honum út til ámælis og fyrir það fjell hann
við næstu kosningar. Hann var kallaður
sjera Einar hálfur, eins og stendur í Alþing-
isrímunum:
Nær því jafnmargt lýða lið
laufa háði gjálfur.
Báðum fylgdi á sóknar svið
sjera Einar hálfur.
Heimastjórnarmenn sömdu ávarp til
stjórnarinnar og sögðu þar, að enda þótt
frumvarp dr. Valtýs væri nú komið gegnum
þingið, væri hvorki þing nje þjóð ánægð með
það. Og undir þetta ávarp fjekst eins manns
meirihluti í þinginu. Forsetar beggja deilda
gátu komið þar fram sem flokksmenn og
svo gerði nafn sjera Einars meirihlutann.
Hannes Hafstein var svo sendur af heima-
stjórnarflokknum á fund stjórnarinnar, að
þingi loknu, til þess að mæla með ávarpinu.
Nýi íslandsráðherrann, sem var hinn síðar
margumtalaði Alberti, svaraði svo, að hann
samdi nýtt frumvarp, sem fara skyldi sem
mest að óskum heimastjórnarmanna, og
bauð íslendingum að velja sjálfum milli þess
og Valtýsfrumvarpsins. Eftir þessu frum-
varpi skyldi ráðherra íslands vera búsettur
í Reykjavík, en þar var skýrt ákvæði um,
að mál Islands skyldu flutt í ríkisráðinu, í
stað þess, að ekkert var um það sagt í
Valtýsfrumvarpinu, þótt það væri öllum vit-
anlegt, að þeirri venju yrði haldið, ef íslend-
ingar veldu það. Þegar þetta nýja frumvarp
kom fram, völdu báðir flokkarnir það ein-
um rómi, og Valtýingar köstuðu sínu gamla
frumvarpi fyrir borð, sögðust altaf hafa
helst kosið, að ráðherrann yrði búsettur hjer,
ef það reyndist fáanlegt. Samt var flokka-
skiftingin söm og áður við kosningarnar
1902, sem skera skyldu úr því, hvort frum-
varpið yrði valið. Báðir flokkarnir vildu eigna
sjer sigurinn, og báðir höfðu nokkurn rjett
til þess. Nýja frumvarpið var Valtýskan að
viðbættu búsetuákvæðinu. En nú varð heima-
stjórnarflokkurinn í töluverðum meirihluta,
og alt þingið kaus nýja frumvarpið. Svo
undarlega tókst til við þessar kosningar, að
foringjar beggja flokkanna fjellu. Sjera Sig-
urður Stefánsson feldi nú Hannes Hafstein
í Isafjarðarsýslu, og Jón Magnússon, síðar
forsætisráðherra, feldi dr. Valtý í Vestmanna-
eyjum. Hafði Jón fyrir nokkrum árum verið
þar sýslumaður og var þar mjög vinsæll.
Nú urðu kosningar að fara fram enn á ný,