Lögrétta - 01.01.1936, Blaðsíða 12

27
LÖGRJETTA
28
með því að þingið hafði samþykt nýtt frum-
varp um stjórnarskrárbreytingu, og við þær
kosningar komust báðir foringjar flokkanna
aftur inn á þing. Á þinginu 1903 var heima-
stjórnarfrumvarpið samþykt til fullnustu, og
að því búnu var Hannes Hafsten kvaddur á
fund stjórnarinnar til þess að taka við hinu
nýja ráðherraembætti. Þar með var sex ára
baráttunni lokið.
Hannes Hafstein var glæsilegur maður og
hafði marga og mikla kosti til að bera sem
foringi. Hann var liðlega fertugur að aldri,
fæddur í árslok 1861. Reyndar hafði hann
ekki, þegar hann tók við ráðherradómi,
unnið önnur afrek í stjórnmálum en þau,
sem frá er sagt hjer á undan. En þau voru
mikils metin af flokksmönnum hans. Hitt er
það, að hann hafði lengi verið mjög dáður
sem ljóðskáld og fyrir gáfur og glæsimensku.
Hann hafði um eitt skeið verið landritari,
þ. e. æðsti maður á skrifstofu landshöfðingja,
en síðan um nokkur ár sýslumaður ísfirð-
inga. Það fór nú svo, að margir, sem áður
höfðu stutt dr. Valtý, snerust til fylgis við
hann. Hann reyndist hinn mesti starfsmaður
og áhugasamur um breytingar og framfarir
á öllum sviðum. I fyrstu hafði hann allan
hugann á verklegum framförum og varð
framkvæmd símamálsins fyrsta og helsta
viðfangsefni hans. I samgöngumálin innan
lands, vegagerðir og brúagerðir, færðist nú
einnig nýtt líf. Á mentamálasviðinu má
nefna fræðslulögin og kennaramentunina.
Kjördæmabreytingin, með leiðrjettingu á
misrjetti kjósendanna, var honum mikið
áhugamál, þótt hann fengi ekki leyst það.
íslandsbanki kom hjer á fót skömmu eftir
stjórnarskiftin og varð undirstaða til ger-
breytingar á sjávarútgerðinni. Yfir höfuð
eru framfarir og framfarahugur ráðandi á
öllum sviðum á því tímabili, sem hefst með
heimflutningi stjórnarinnar. Hvorki stjórnar-
skráin 1874 nje fullveldisviðurkenningin 1918
hafa markað jafndjúp spor í framfarasögu
Islands og heimflutningur stjórnarinnar 1904.
Hin nýju fyrirtæki, síminn, bankinn o. s. frv.
breyttu ekki aðeins athafnalífinu á skömm-
um tíma heldur einnig hugsunarhætti manna.
Kyrstöðutímabilið var um garð gengið og
nýr tími runinn upp, tími starfsins, áhugans
og framkvæmdanna. Forvígismaðurinn var
ótrauður. Hannes Hafstein var hugsjóna-
maður, framgjarn og kappsfullur. Hann vildi
vera foringi og honum þótti mikið í það
varið, að verða fyrsti innlendi ráðherra Is-
lands og forgangsmaður nýsköpunar og
margskonar umbóta hjá þjóð sinni. Á fyrstu
þingunum hafði hann öruggan meirihluta að
baki sjer, sem bar ótakmarkað traust til
hans og áleit sig geta skelt skolleyrunum við
þeim árásum, sem haldið var uppi af tiltölu-
lega fámennum andstæðingaflokki í þinginu,
sem ekki gat gleymt ósigri sínum í hinni
áköfu deilu, sem á undan var gengin.
Á fyrsta heimastjórnarþinginu, 1905, urðu
hörð átök um símamálið. Hannes Hafstein
hafði gert samning við Stóra norræna rit-
símafjelagið um símalagningu hingað til
lands og yfir land frá Seyðisfirði til Reykja-
víkur. Þetta var mál, sem Valtýsflokkurinn
hafði áður talið sitt mál. En nú stóð svo á,
að Marconifjelagið enska var farið að koma
á loftskeytasamböndum á ýmsum stöðum;
þó var þetta enn í bernsku og á tilrauna-
stigi. Fjelagið hafði mann hjer uppi og reisti
loftskeytastöng á Rauðarártúninu. Hann náði
stundum sambandi út og flutti hingað fregn-
ir þaðan loftveginn. Risu stjórnarandstæð-
ingar nú upp og töldu sjálfsagt, að velja
loftskeytasambandið og hætta við símalagn-
inguna, töldu hana alt of dýra og reiknuðu
út með mikilli nákvæmni, að ef við legðum
út í það fyrirtæki, yrði landið gjaldþrota
innan fárra ára. Guðlaugur Guðmundsson
sýslumaður, gamall Valtýingur, var þá for-
maður og framsögumaður nefndar þeirrar í
neðri deild, sem hafði símasamninginn til
meðferðar, en Guðmundur Björnson, síðar
landlæknir, var ritari hennar. Guðmundur
sat þá í fyrsta sinn á þingi, hafði verið kos-
inn í Reykjavík 1904, og fjekk höfuðstað-
urinn þá fyrst tvo þingmenn, en hinum kaup-
stöðunum þremur hafði jafnframt verið veitt-
ur rjettur til þess að eiga fulltrúa á þingi.
Gerðist þetta með stjórnarskrárbreytingunni
1903, og voru þingmenn þá orðnir 40.
En það, sem einkum gerir viðureignina út
af símamálinu á þingi 1905 sögulega, er það,
að nærri lá að uppreisn yrði út af málinu
meðan á þingi stóð. Stjórnarandstæðingar