Lögrétta - 01.01.1936, Side 19

41
LÖGRJETTA
42
Sveinsson í ritlingi, sem út kom vorið 1897
og var svar við fyrirlestri dr. Valtýs í lög-
fræðingasamkundunni dönsku, sem fyr er frá
sagt, og stefnu þingsins 1895: Vjer teljum
það sjálfsagða skyldu við föðurland vort og
sjálfa oss, að halda áfram hiklaust óbreyttri
endurskoðaðri stjórnarskrá þangað til að út-
sjeð er um, að sá vegur leiði til árangurs.
En kæmi sá dagur, að vjer hefðum gert
skyldu vora í þessu í augum sjálfra vor og
annara þjóða og þetta leiddi ekki til sigurs
á gerræði og mótþróa Danastjórnar, væri
auðvitað ekki annað fyrir oss að gera en að
kref jast skilnaðar. Hann gaf því skilnaðar-
hugmyndinni samþykki sitt, en þótti hún
aðeins ekki tímabær enn. Svo hafði skiln-
aðarhugmyndin öðru hvoru rekið upp höf-
uðið í stúdentafjelögunum hjer og í Kaup-
mannahöfn, þar einkum hjá Gísla Sveins-
syni á námsárum hans. Og þótt jeg væri nú
í stjórnarflokknum, þótti mjer undir niðri
gaman að því, að mín gamla skilnaðarhug-
mynd kom þarna fram á Þingvallafundinum.
En jeg var nú, eins og flestir aðrir, fulltrúa
á það, að fyrir milligöngu Hannesar Haf-
stein fengist nú stórum bætt afstaða íslands
til Danmerkur.
Skal nú skýrt frá skoðun Hannesar Haf-
stein á málinu eftir ræðu, sem hann flutti
á þingmálafundi í Eyjafirði vorið 1907, sem
prentuð er í Lögrjettu. Hann sagði: Eftir
að það hefur um langan undanfarinn tíma
verið gersamlega ómögulegt að ná eyrum eða
áheyrn bræðra vorra í Danmörku fyrir ósk-
um og kröfum um aðra ákvörðun á stjórnar-
farslegri stöðu Islands gagnvart öðrum hlut-
um ríkisins, og annan grundvöll fyrir stjórn-
skipun þess heldur en þann, sem stöðulögin
frá 1871 hafa að geyma, er nú loks svo kom-
ið eftir vinsamlega samfundi alþingismanna
og ríkisþingmanna á síðasta sumri, að mjög
margir af leiðandi mönnum Danmerkur, þar
á meðal ýmsir mikils megandi ríkisþings-
menn, vilja gera alvarlega tilraun til þess, að
finna form, sem allir gætu gert sig ánægða
með. Á sameiginlegum fundi alþingismanna
og ríkisþingsmannanefndarinnar í Kaup-
mannahöfn síðastliðið sumar var það einhuga
ósk allra alþingismanna, að sett væri nefnd,
sem skipuð væri bæði íslenzkum og dönskum
þingmönnum, til þess að taka samband land-
anna til athugunar og undirbúa nýja, sam-
eiginlega löggjöf um stjórnarfarslega stöðu
Islands. Og það varð niðurstaðan, að kon-
ungur skipaði úr hópi alþingismanna og ríkis-
þingsmanna milliþinganefnd, er skyldi rann-
saka og ræða stjórnarfarslega afstöðu Is-
lands innan Danaveldis og taka til ítarlegrar
yfirvegunar, hverjar ráðstafanir löggjafar-
völdin mundu geta gert til þess, að koma
fullnægjandi skipun á þetta mál, þannig, að
fengist gæti ný löggjöf, samþykt bæði af al-
þingi og ríkisþinginu, um samband milli Is-
lands og Danmerkur í stað stöðulaganna,
sem aðeins voru sett af ríkisþinginu. Þetta
hefur konungur vor, sem alt vill Islandi sem
bezt og einskis óskar fremur en að vjer fá-
um löglegan rjett vorn í öllum greinum, að-
hylst, og er það tilgangur hans, að láta það
verða sitt fyrsta verk, þegar hann er stiginn
á íslenzka grund, að gefa út konungsúrskurð
um skipun þessarar nefndar í því trausti að
starf hennar verði upphaf að ráðstöfunum
Islandi til hags og blessunar.
Hann skýrir svo frá því, að ríkisþings-
mennirnir hafi þegar komið sjer saman um,
hverja þeir vilji hafa í nefndinni, og nú eigi
alþingismenn að gera eins, á prívatfundum
utan þings. Þykir mjer sjálfsagt, segir hann,
að fult tillit verði tekið til landvarnarflokks-
ins, þótt hann eigi ekki nema einn mann á
þingi. Hann skýrir svo frá, hvert verkefni
nefndarinnar eigi að vera. Hún á að rann-
saka, segir hann, hvað sje sögulega rjett og
satt. Við eigum að sannfæra með rökum, en
ekki loka leiðum fyrir oss með ofsafengnum
kröfum og einstrengingslegum kenningum . . .
Við verðum að muna eftir því, að frá sjónar-
miði útlendinga erum við allir ein heild í
þessu máli . . . Við berum í þessu máli
ábyrgð einn fyrir alla og allir fyrir einn
gagnvart umheiminum og eins gagnvart
eftirkomendum vorum. Það má ekki fórna
máli eins og þessu á altari flokkadeilanna,
ekki fipa þá, sem þræða eiga einstigið mjóa,
með ópum og köllum eða aðkasti, þegar þeir
eru að klífa tæpasta klifið . . . Menn verða
að treysta því, að allir Islendingar, sem í
nefndina verða kjörnir, hafi hugfast, að
framfylgja sjálfstjórnarrjetti Islands eftir