Lögrétta - 01.01.1936, Side 22

47
LÖGRJETTA
48
skjal, að jeg verð að taka hjer upp aðal-
efni þess. Þar segir;
Island er frjálst og sjálfstætt land, er eigi
verður af hendi látið, í sambandi við Dan-
mörk um einn og sama konung og þau mál,
er báðir aðilar hafa orðið ásáttir um að telja
sameiginleg í lögum þessum. Danmörk og
ísland eru því í ríkjasambandi, er nefnist
veldi Danakonungs, og skal nafn íslands
tekið upp í titil konungs á eftir nafni Dan-
merkur. Ríkiserfðalög þau, sem í gildi voru,
skyldu haldast.
Þetta skyldi koma í stað þess ákvæðis
stöðulaganna: ísland er óaðskiljanlegur hluti
Danaveldis með sjerstökum landsrjettindum
o. s. frv.
Áður höfðu í stjómarskránni frá 1874
sjermál Islands verið talin upp, svo að öll
mál, sem fjellu utan við þá upptalningu,
urðu að teljast sameiginleg. Nú voru sam-
eiginlegu málin talin þarna upp, svo að alt,
sem fjelli utan við þá upptalningu, skyldi
teljast sjermál. Sameiginleg mál voru talin:
1. Konungsmata. 2. Utanríkismál. Engin
þjóðasamningur, er snerti Island sjerstak-
lega, skyldi þó gildur fyrir ísland nema rjett
stjórnarvöld íslenzk samþykki. 3. Hervarnir
á sjó ásamt gunnfána. 4. Gæzla fiskiveiða-
rjettar þegnanna, að óskertum rjetti íslands
til þess að auka eftirlit með fiskiveiðum við
Island eftir samkomulagi við Danmörku. 5.
Fæðingjarjettur. Löggjafarvald hvors lands
um sig skyldi þó geta veitt fæðingjarjett
með lögum, og næði hann þá til beggja land-
anna. 6. Peningaslátta. 7. Hæstirjettur. Þó
skyldi löggjafarvald Islands geta sett á stofn
innlendan hæstarjett í málum sínum. En þar
til svo yrði gert, skyldi, er sæti losnaði í
hæstarjetti Dana, koma þangað maður með
sjerþekkingu í íslenzkum lögum. 8. Kaupfán-
inn út á við.
Öðrum málefnum, sem taka bæði til Dan-
merkur og Islands, svo sem póstmálsamband
og símasamband, ráða dönsk og íslenzk
stjórnarvöld í sameiningu. Sje um löggjaf-
armál að ræða, gera löggjafarvöld beggja
landanna út um málið. Danir og Islendingar
á Islandi og Islendingar og Danir í Danmörku
njóta fulls jafnrjettis. Þó skulu forrjettindi
íslenzkra námsmanna við Kaupmannahafn-
arháskóla haldast og Islendingar búsettir á
Islandi undanþegnir herskyldu á sjó og landi.
Um fiskiveiðar í landhelgi við Danmörku og
ísland skulu Danir og Islendingar jafnrjett-
háir meðan Danir verja fiskimiðin. Þangað
til öðruvísi verður ákveðið með lögum, er
ríkisþing o g alþingi setja og konungur stað-
festir, fara dönsk stjórnarvöld fyrir Islands
hönd með sameiginlegu málin. Að öðru leyti
ræður hvort landið um sig öllum sínum
málum. Meðan Island tekur engan þátt í
meðferð hinna sameiginlegu mála, tekur það
ekki heldur þátt í kostnaði við þau. Ríkis-
sjóður Danmerkur greiði landssjóði Islands
í eitt skifti fyrir öll, iy2 miljón króna og eru
þá jafnframt öll skuldaskifti milli Danmerk-
ur og íslands fullkomlega á enda kljáð.
Ef ágreiningur risi upp um það, hvort
mál væri sameiginlegt eða eigi, þá skyldi 9
manna gerðadómur gera út um það og skyldi
konungur nefna til 4 menn, ríkisþingið 2 og
alþingi 2, en þeir velja sjálfir oddamann. Og
ef þeir kæmu sjer ekki saman um hann, þá
skyldi forseti hæstarjettar sjálfkjörinn.
Loks var ákvæði um, að ríkisþing og alþing
gætu hvort um sig krafist endurskoðunar á
lögunum er liðin væru 25 ár frá því, er þau
fengju gildi. Og ef samkomulag næðist ekki
um nýjan sáttmála eftir nánar tiltekið árabil,
skyldi konungur ákveða með tveggja ára
fyrirvara, eftir tillögu frá ríkisþingi eða al-
þingi, að sambandinu um sameiginlegu málin
skyldi slitið að nokkru eða öllu leyti.
Þetta er meginatriði sambandslagaupp-
kastsins. I símskeytinu fylgdu með til skýr-
ingar þessar setningar úr nefndarálitinu:
ísland er sjerstakt ríki jafnhliða Danmörku.
Island hefur fullveldi yfir öllum sínum mál-
um, meðal annars yfir því, hvernig málin
eru borin upp fyrir konungi og hvernig
hagað er skipun íslenzkra ráðherra.
Fyrstu undirtektir blaðanna voru á þessa
leið: Stjórnarblöðin Lögrjetta og Reykjavík
tóku uppkastinu vel. Þjóðólfur og Isafold
tóku því ekki illa, en töldu bæði að allmikið
vantaði á, að kröfur Þingvallafundarins 1907
væru teknar til greina. Bæði sögðu þau, að
íhuga þyrfti með stillingu og gætni, hvort
taka bæri þeim kostum, sem uppkastið biði,
og bæði fóru þau viðurkenningarorðum um