Lögrétta - 01.01.1936, Blaðsíða 35

73
LÖGRJETTA
74
voru utan samtakanna Kristján Jónsson og
Sigurður Eggerz, og úr sjálfstæðisflokknum
Björn Kristjánsson og Þorleifur í Hólum.
Skúli, Bjarni og Benedikt voru nú í hópi út
af fyrir sig. Jón Magnússon var nú forseti
sameinaðs þings og formaður sambands-
flokksins.
Það var nú ætlunin, að Hannes Hafstein
leitaði hófanna hjá Dönum um sambands-
málið, er hann færi á konungs fund að loknu
þingi. Af þessu leiddi, að stjórnarskrárfrum-
varpi því, sem samþykt hafði verið á þinginu
1911, var ekki hreyft á þessu þingi. En sjö
manna nefnd var kosin til þess að semja til-
lögur til samkomulags í sambandsmálinu:
Guðlaugur Guðmundsson, sjera Jens Pálsson,
Jón Magnússon, Jón í Múla, sjera Sigurður
Stefánsson, Stefán skólameistari og dr. Val-
týr. Sambandsflokkurinn birti ekki þessar
breytingartillögur, taldi það óþarft fyr en
kunnugt yrði um undirtektir Dana. En Ing-
ólfur náði í þær og birti þær og kallaði bræð-
inginn.
I viðleitni sinni til þess að koma fram nýju
skipulagi á sambandi Islands og Danmerkur
hafði Hannes Hafstein áður átt mikla stóð
í Friðriki konungi VIII. En hann andaðist
þetta vor, 14. maí. Hann var mjög vinsæll
hjer á landi fyrir öll þau afskifti, sem hann
hafði haft af málum íslands og fór fram f jöl-
menn minningarhátíð um hann hjer í alþing-
ishúsinu 3. júní. Við völdum tók sonur hans,
núverandi konungur, Kristján X.
Til þess að sýna viðhorf Islandsmála í
Danmörku á þessum tímum, tek jeg grein
sem I. C. Christensen, forsætisráðherra með-
an á sambandssamningunum stóð 1908 og
mesti og áhrifaríkasti þáverandi stjórnmála-
maður Dana, skrifaði í blað sitt Tiden þeg-
ar hann fjekk vitneskju um þann viðbúnað,
sem væri í undirbúningi hjer heima til þess
að leita samkomulags við Dani um sambands-
málið. Hann segir:
Islenzka þjóðin hefur eftir því sem ald-
irnar liðu smátt og smátt fengið einhvern
keim af jarðeldanáttúru landsins. Landið er
rólegt og kalt til að sjá. Jöklar þekja fjöll-
in, en innra fyrir ríkir eldur, og áður en varir
brýzt hann fram og gerir stóra byltingu. —
Það gengur áþekt þessu í íslenzku stjórn-
málunum. Huldir eldar brjótast fram þegar
minst varir. Flokkar rofna og klofna, og
nýir flokkar og flokkabrot myndast. — Ný-
lega hefur átt sjer stað ný íslenzk stjórn-
málasambræðzla, þar sem nokkur hluti
heimastjórnarmanna hefur sameinast nokkr-
um hluta sjálfstæðisflokksins um nýja stefnu-
skrá í hinu svo nefnda dansk-íslenzka sam-
bandsmáli. Það virðist svo sem nú sjeu það
þeir fyrverandi ráðherrarnir Hafstein og
Björn Jónsson, sem tekið hafi höndum sam-
an. Ef til vill er það fyrirsögn um fall núver-
andi ráðherra (Kr. J.) og framkomu hr. Haf-
steins á ný, og ef til vill verður það orsök
til nýrrar flokksmyndunar á alþingi. Alt
þetta skulum vjer láta ósagt. — En þar á
móti sjáum vjer ekki, að stefnuskrá sam-
bræðslunnar geti breytt nokkru um afstöð-
una til Danmerkur, því stefnuskráin virðist
sú, að krefjast enn víðtækari tillátssemi frá
Danmerkur hálfu en dansk-íslenzka sam-
bandslagauppkastið hafði að bjóða, og um
nýja tillátsemi getur að vorri hyggju ekki
verið að tala.
Menn verða að minnast þess, að skilyrðin
fyrir hinum dönsku ívilnunum 1908 voru
skýr og ákveðin, þau, að með þær skyldu Is-
lendingar tjá sig ánægða, svo að framvegis
gæti komist á friður og ró í hinu íslenzka
stjórnarfarsmáli um afstöðuna til Danmerk-
ur. Það var og álit manna, að með þessu
væri vegur opnaður til ávaxtasams stjórn-
málastarfs heima fyrir á Islandi til eflingar
þjóðmenningar og framfara í landinu. En Is-
lendingar vildu annað þá. Við alþingiskosn-
ingarnar kom gos. Meðhaldsmenn nefndar-
uppkastsins biðu mikinn ósigur, og alþingið
samþykti alt annað en menn höfðu orðið
ásáttir um 1908. Þar með var nefndarupp-
kastið í raun og veru drepið, og það getur
ekki gagnað, þótt menn nú, eftir nýtt gos
þar norður frá, reyni að blása lífi í líkið. Það
er dautt, og Islendingum mun eigi takast að
gera það, sem orðið er, að engu. Vjer höfum
sjeð, að vorum miklu ívilnunum hefur verið
varpað í nasir oss. Hvernig er þá hægt að
hugsa sjer, að vjer eftir það sjeum fúsir á
að gera nú nýjar og enn meiri? Nei. Upp á
slíka skilmála getum vjer auðvitað ekki sam-
ið. Eigi að semja nú, þá verður málið að tak-