Lögrétta - 01.01.1936, Blaðsíða 47

97
LÖGRJETTA
98
var sett 11. desember. Einar Arnórsson, sem
enn var þingmaður Árnesinga, ljet af stjórn.
En vegna þeirra vandræða, sem stöfuðu af
heimsstyrjöidinni, var nú mynduð sam-
steypustjórn með þremur ráðherrum. Stóðu
þrír flokkar að stjórnarmynduninni: heima-
stjórnarflokkurinn, sem nú var f jölmennast-
ur, lagði til forsætisráðherra og dómsmála-
ráðherra, Jón Magnússon; sjálfstæðisflokk-
urinn, sem var næst stærstur, lagði til fjár-
málaráðherrann, Björn Kristjánsson, og
framsóknarflokkurinn lagði til atvinnumála-
ráðherrann, Sigurð Jónsson frá Ystafelli.
Björn Kristjánsson fór þó, eftir eigin ósk,
úr stjórninni eftir nokkra mánuði, en í hans
stað kom Sigurður Eggerz.
Þingið 1917 varð síðasta þingið, sem
Hannes Hafstein sat. Hann lifði það, sem
eftir var æfinnar, við sífeld veikindi og oft
sárþjáður, og andaðist í árslok 1922, aðeins
61 árs gamall. Ber löggjöf íslands og allir
hagir þess miklar menjar um stjórnmála-
starfsemi hans, og glæsilegri forvígismann
munu Islendingar seint eignast. Honum tókst
ekki að binda enda á sambandsmálsdeiluna,
sem lengi hafði þó verið mesta áhugamál
hans. En þótt hann mætti harðri andstöðu,
ekki síst í því máli, þá varð öllum það meir
og meir ljóst, að hann hafði unnið þar af
heilum hug fyrir lánd sitt og þjóð, og eftir
að hann hvarf af stjórnmálasviðinu fór
viðurkenning verka hans vaxandi meðal allra
landsmálaflokka. Jón Sigurðsson og Hannes
Hafstein eru enn sem komið er einu stjórn-
málaforingjar okkar, sem standa steyptir í
málm á torgum höfuðstaðar landsins.
XI.
Heimsstyrjöldin skall yfir sumarið 1914.
Stóð þá svo á hjer, að aukaþingið sat á rök-
stólum, sem kvatt hafði verið saman þetta
ár til þess að ráða til lykta breytingum þeim
á stjórnarskránni, sem fyr er frá sagt.
Hannes Hafstein var nýfarinn frá völdum,
en Sigurður Eggerz hafði tekið við. Menn
bjuggust ekki við því í byrjuninni, að ófrið-
urinn mundi verða eins langvinnur og raun
varð á. Deilunum um stjórnarskrármálið og
fánamálið var haldið hjer áfram, þar til þeim
málum lauk á þinginu 1915, eins og fyr segir.
En jafnframt urðu ófriðarmálin meir og meir
viðfangsefni þings og stjórnar og aðalum-
hugsunarefni als almennings.
Drotnun Breta á hafinu var það, sem Is-
lendingar fengu nú fyrst og fremst að kynn-
ast. Bretar drógu línu frá Skotlandi til Nor-
egs og tilkyntu, að öll skip, sem yfir þá línu
færu, yrðu tekin af herskipum þeirra, flutt
til hafnar í Bretlandi og rannsökuð þar, bæði
farmur og póstur, og ef þau flyttu vörur, sem
ætlaðar væru Þjóðverjum, yrðu þær teknar.
Skeytasendingar milli Islands og umheims-
ins yrðu einnig háðar eftirliti í Englandi.
Þetta farbann og viðskiftabann hjelzt allan
þann tíma, sem ófriðurinn stóð. Danir og Is-
lendingar gátu engin viðskifti átt saman
öðruvísi en undir eftirliti Breta. Samband-
inu milli Danmerkur og Islands var í raun
og veru slitið. Það sýndi sig þarna svo skýrt
sem fremst mátti verða, að sú rjettarstaða
í sambandinu, sem Islandi var ætluð í stöðu-
lögunum frá 1871, gat ekki samrýmst legu
landsins, þegar á reyndi. Danmörk lá innan
þeirrar línu, sem átti að útiloka Þjóðverja
frá viðskiftum við umheiminn, en Island lá
utan hennar og stóð betur að vígi með því
að það átti opna viðskiftaleið vestur um haf.
Það fór líka svo, að Danastjórn ljet Islend-
inga að öllu leyti sjálfráða um allar athafn-
ir viðvíkjandi ófriðnum, enda gat hún ekki
annað gert. Hún gat ekki hindrað, að Bretar
tækju hjer öll yfirráð, sem þeir töldu sjer
nauðsynleg, meðan á ófriðnum stóð. Sama
hafði átt sjer stað í byrjun 19. aldar, er Danir
áttu í ófriði við Englendinga og Jörgen
Jörgensen tók hjer um tíma öll völd í sín-
ar hendur með aðstoð enskra kaupmanna.
Það var lengi ætlun margra meðan á stríð-
inu stóð, að Þjóðverjar mundu taka Dan-
mörku, og ef svo færi, þá tækju Bretar Is-
land. En Danir fóru viturlega að ráði sínu á
stríðsárunum og komust með lagi og hygg-
indum hjá árekstri við báða ófriðaraðiljana.
Voru þeir þó, vegna legu lands síns, í sífeldri
hættu, og sjáanlegt, að ekkert mátti út af
bera á hvoruga hliðina. Nábúar þeirra, Svíar,
voru Þjóðverjum hliðhollir, enda var lega
lands þeirra sú, að Bretum var þar óhægra