Lögrétta - 01.01.1936, Síða 73

149
LÖGRJETTA
150
una á fætur annari og ljet verksmiðjurnar
ganga fyrir vatnsafli. Iðnhöldarnir græddu
margar miljónir, já, tugi miljóna á fáum
árum, en verkafólkið varð hins vegar að
vinna baki brotnu meiri hluta sólarhringsins
fyrir sultarkaup. Mest voru það börn og
kvenfólk, sem unnu í verksmiðjunum, því
þau voru kauplægri en karlmenn. Börn voru
send þangað strax á 10. ári og látin vinna
þar frá kl. 5 á morgnana til kl. 8 að kvöldi,
með aðeins einnar stundar matarhljei. Með
bættri löggjöf, sem fjekst eftir stjórnar-
byltinguna út af Strauss-málinu, var ungum
krökkum bönnuð verksmiðjuvinna og vinnu-
tíminn ákveðinn 14 klukkustundir. Það var
ekki fyr en árið 1877, að vinnutíminn var
styttur niður í 11 klst., börnum algerlega
bannað að vinna og kvénfólki bönnuð nætur
og helgidagavinna. Frá þeim tíma hefur hver
löggjöfin rekið aðra um bætt kjör verkalýðs-
ins, um atvinnuleysis- og slysatryggingar,
ellistyrki, sjúkrastyrki o. s. frv.
Fyrst voru það spuna- og baðmullarverk-
smiðjur, sem risu upp í Ziirichkantónunni, en
seinna ruddi silkiiðnaðurinn sjer til rúms og
gat sjer slíka frægð, að svissneskt silki þyk-
ir standa öðru silki framar og er selt á dýr-
ustu stöðum úti um allan heim.
Allar stærstu og þektustu vjelaverksmiðj-
ur í Sviss eru í Ziirichkantónunni, en seinna
komu ýmsar matvælaverksmiðjur til greina
og ruddu sjer til rúms sem mikilvæg iðngrein.
Þektust þeirra er Maggi-súpuefnaverksmiðj-
an, sem jafnvel langflestar húsmæður í ís-
lenskum kaupstöðum munu kannast við.
Þessar verksmiðjur eiga útibú og verksmiðj-
ur, stór landflæmi og kúahjarðir bæði í
Frakklandi, ítalíu og Þýzkalandi, fyrir utan
hinar geysi miklu eignir þeirra í Sviss.
Zurichhálendið er orðið að einhverju þýð-
ingarmesta iðnaðarsvæði í allri Sviss og er
það að þakka bæði legu landsins við sam-
göngum og viðskiftum en þó öllu meir vatns-
afli ánna þar, sem reynst hefur mjög þægi-
legt til virkjunar. Árið 1910 voru 1195 verk-
smiðjur til í kantónunni, og það er þeim mun
merkilegra, að nær öll hráefni varð að fá frá
öðrum löndum, og ennfremur var iðnorkan,
þ. e. kolin, fram að þeim tíma fengin ann-
arsstaðar frá, enda þótt nokkrar af verk-
smiðjunum gengju fyrir vatnsafli. En nú hef-
ur raforkan útrýmt kolunum svo að þeir
peningar fara ekki lengur út úr landinu.
Vegna vermdartolla og innflutningshafta
í flestum löndum, en jafnframt oflítillar sölu
í heimalandinu sjálfu, hefur iðnreksturinn
liðið mikinn baga á seinni árum, sumar verk-
smiðjurnar alveg orðið að hætta en aðrar
minkað „umsetningu“. Á þennan hátt hefur
svo atvinnuleysi skapast.
Hin mikla iðnframleiðsla Zúrichkantón-
unnar og afurðasala bænda til borgarinnar,
leiddi beint til bættra samgangna. Það er
varla til það þorp, sem ekki liggur járnbraut
um, og sem hefur sína eigin járnbrautarstöð.
Farþega- og flutningaskip ganga eftir endi-
löngu Zúrichvatninu og veganet kantón-
unnar er eitthvert þjettasta og vandaðasta
sem til er í allri álfunni. Það er varla til sá
sveitavegur þar, sem ekki er steinlagður og
malbikaður. En sem dæmi þess, hve mikið er
lagt í vegina og hve dýrir þeir eru, skal þess
getið, að 1934 var 36 km. langur vegur lagð-
ur meðfram Zúrichvatninu, sem áætlað var
að kostaði 30 miljónir franka eða ca. 45
miljónir íselnskra króna.
XIV.
Fram á 19. öld var kirkjan svo að segja
eina menningarstofnun svissnesks þjóðlífs.
En þá komu skólarnir til greina, blöð bækur
og tímarit urðu almenningseign, og síðan hef-
ur kirkjan og vald hennar æ meir orðið að
draga sig í hlje. Skólinn og kirkjan standa
undir stjórn kantónunnar og eru kostuð af
henni.
Prestar og kennarar eru ekki skipaðir af
stjórnarvöldum, heldur eru þeir valdir af
fólkinu sjálfu til 6 ára í senn. Þetta er gert
til þess, að ef fólkið verður óánægt með prest
eða kennara getur það hafnað honum að
kjörtímabilinu loknu og valið sjer annan. I
Zúrichkantónunni er mótmælendakirkjan
ríkiskirkja. Hún stendur undir eftirliti stjórn-
arvaldanna, en ræður málum sínum annars
að mestu sjálf. Ríkið, þ. e. kantónan, borgar
prestunum laun og leggur að nokkru leyti
fram f je til kirkjubygginga; það sem á vant-
ar leggur sóknin fram. Sóknin fær inn pen-