Óðinn - 01.01.1925, Blaðsíða 4

4
OÐINN
flokkurinn hefði engri andstöðu mætt hjá þingi og
þjóð, þá hefði hann látið sjer nægja þetta fyrst um
sinn. Samt er ekkert í frumv. flokksins, sem aftrar
því, að teknar yrðu upp frekari kröfur, er ástæða
þætti til, og rjettinda-afsal er þar ekkert. Því er líka
svo varið, að í raun og veru sigraði stefna dr. V.
G. í aðalatriðunum þegar á þinginu 1897, með því
að kröfum þeim, sem haldið var fram í eldri endur-
skoðunarfrumvörpunum, er hvorki haldið fram þá nje
síðar, en í frumvörpum beggja flokka á þinginu 1907
teknar upp kröfur um nýtt fyrirkomulag, sem bygt er
á tillögum dr. V/. G. Hreyfing sú, sem hann vakti,
leysti böndin, sem áður höfðu haldið öllu föstu, og
varð upphaf að þeirri lausn, sem síðar fjekst á
málinu.
í boðskap konungs til Alþingis 1899 er það tekið
fram, að stjórnin geti ekki orðið við tilmælum efri
deildar frá 1897 um að leggja fyrir þingið frumv. til
breytinga á stjórnarskránni vegna þess, að hinn rangi
skilningur á stjórnlagastöðu Islands í ríkinu sje enn
ráðandi í báðum deildum þingsins. A þinginu 1899
var frumv. Valtýsflokksins enn felt í neðri deild með
jöfnum atkvæðum, 11 : 11. Um sama leyti, seint á
þingtímanum 1899, andaðist foringi mótstöðuflokksins,
Benedikt Sveinsson sýslumaður, en hann hafði þá
lengi verið helsti forvígismaður þings og þjóðar í
sjálfstæðiskröfunum, og tekið þar við af ]óni Sigurðs-
syni. Hafði hann með óþreytandi áhuga haldið end-
urskoðunarmálinu vakandi þing eftir þing, þrátt fyrir
sífeldar synjanir dönsku stjórnarinnar, og verður hans
jafnan minst af Islendingum með þökk og heiðri
fyrir þá baráttu, þótt hann fengi engu um þokað,
enda sátu hægri menn við völd í Danmörku allan
þann tíma.
Deilunum um stjórnarskrármálið var enn haldið
áfram með sama hætti og áður. Kosningar til Al-
þingis fóru fram haustið 1900, og náði þá Valtýs-
flokkurinn meiri hluta í þinginu, þótt lítill væri, og á
Alþingi 1901 var frumv. hans, um sjerstakan ráð-
herra, búsettan í Kaupmannahöfn, samþykt. En með-
an á þinginu stóð urðu stjórnarskifti í Danmörku, og
vinstri menn mynduðu þá fyrsta ráðuneyti sitt. Hjer
heima hafði mótstöðuflokkur dr. V. G. tekið þá kröfu
á stefnuskrá sína, að hinn fyrirhugaði sjerstaki ráð-
gjafi fyrir Island skyldi vera búsettur í Reykjavík, en
alt til þessa höfðu þær skoðanir verið ríkjandi, að
ráðherrann yrði að vera búsettur við hlið konungs,
eða þá valdsmanns, sem færi með vald konungs, þ.
e. jarls eða landstjóra. Við þetta ákvæði í stefnu-
skránni, búsetuákvæðið, kendi nú flokkurinn sig og
Prófessor Georg Brandes.
nefndist Heimastjórnarflokkur, en Valtýsflokkurinn,
sem kallaði sig Framsóknarflokk, var af andstæðing-
unum kallaður Hafnarstjórnarflokkur. — A Alþingi
1901 hjeldu Heimastjórnarmenn því fram, að búast
mætti við alt öðrum og betri undirtektum hjá vinstri-
mannastjórninni í sjálfstæðismáli Islendinga en áður
hjá hægrimannnastjórninni og mætti því ekkert sam-
þykkja í þinginu í þetta sinn annað en hinar fylstu
kröfur, án þess að leitað væri fyrst 'undirtekta hjá
hinni nýju, dönsku stjórn. Hannes Hafstein var fram-
sögumaður Heimastjórnarflokksins í þessu máli á
þinginu, og í þinglokin ákvað flokkurinn að senda
hann til Kaupmannahafnar á fund nýju stjórnarinnar
til þess að skýra henni frá málavöxtum og tjá henni,
að flokkurinn væri óánægður með það frumv., sem
náð hafði samþykki þingsins, sjerstaklega með það
ákvæði þess, að ráðherra Islands ætti að vera bú-
settur í Kaupmannahöfn. Arangur fararinnar varð sá,
að fyrir aukaþingið 1902 voru lögð af stjórninni tvö
frumvörp: Framsóknarflokksfrumvarpið, sem samþykt
hafði verið 1901, og annað frumvarp, þar sem tekn-
ar voru til greina kröfur Heimastjórnarflokksins um
búsetu ráðgjafans í Reykjavík. En því frumv. fylgdu
skýr ákvæði um, að mál Islands skyldu flutt fyrir
konungi í ríkisráðinu. Alþingi mátti velja um þessi
frumvörp. Fór þá svo, að frumvarpið með ákvæðinu