Óðinn - 01.01.1925, Blaðsíða 41

ÓÐINN
41
Sigurður Kristófer Pjetursson.
Eftir hann kom út á síðastliðnum vetri bók, sem
vakið hefur aðdáun margra manna: »Hrynjandi ís-
lenskrar tungu«. Sá, sem ítarlegast hefur ritað um
bókina, er sjera Jóh. L. L. Jóhannesson, og kom rit-
gerð hans neðanmáls í Verði, en hefur síðan verið
sjerprentuð og fæst í Bókav. Þorsteins Gíslasonar.
Var upphaflega um það talað, að ritgerð þessi kæmi
í Óðni, og nú hefur höf., sjera J. L. L. ]., ritað fyrir
hann stutta lýsingu á bókinni, með aðalefninu úr hin-
um langa ritdómi sínum, og fer hún
hjer á eftir:
»Þetta er merkilegt rit, sem fjallar
um flókið og vandasamt viðfangsefni,
það er að skilja alt áherzlulögmál
íslenzkunnar. Höf. hefur þarna fund-
ið meginreglur þess öldugangs, sem
skapast af áherzlu og áherzluleysi
samstafna og orða í setningum ís-
lenzka lesmálsins. Það er mjög lær-
dómsríkt að lesa bókina, en sá lestur
er ekkert áhlaupaverk, heldur verða
menn að lesa hana með athygli oftar
en einu sinni til að öðlast full not
af kenningum höf. Bókin skiftist í
marga kafla: 1) Liðir, þ. e. samstöf-
ur orða. 2) Hendingaskil, um það
sem greinir sundur setningar og
setningarparta með óslitnum málklið. 3) Kveður, þ. e.
samstæðar heildir af þungum og léttum atkvæðum.
4) hendingar (= hrunur), þ. e. orðarunur með sam-
feldri hrynjandi (= málklið). 5) Höfundar. Þar eru
tekin dæmi úr fornum og nýjum ritum til sýningar
og sönnunar kenningum þeim, er bókin flytur. 6)
Stuð/aföll, um ljóðstafaskipun í sundurlausu máli.
Sumt er það í ritu þessu, sem telja verður rangt,
en yfirleitt og í aðalatriðum er þarna farið með rétt
mál. Höf. kemur í bók þessari með allmargar nýjung-
ar og merkilegar, sem vísindamenn ókomna tímans
munu færa sjer í nyt á ýmsa lund. Sumstaðar hættir
höf. við of mikilli smásmygli í sundurgreiningum og
stundum kennir hjá honum kreddutrúar í skoðunum,
en hvorugí þetta er á því stigi að það rýri gildi bók-
arinnar í heildinni. Bókin bendir á fjöldamargt nýtt í
þessari fræði, sem höf., fyrstur manna, hefur upp-
götvað. Aðrir menn hafa þá eigi veitt því eftirtekt
eða ekki komið nógu vel auga á það. Má þar t. d.
Siguröur Kristófer Pjetursson.
taka kenninguna um Rómö/durnar með rómhæðum
þeirra og rómlægðum, sem er sama sem mismunur í
áherslumagni; um Mismun áherzlustyrks orðflokkanna
í málinu (sem höf. nefnir Rómhæð orða); um Róm-
aukana o. fl. Þá er og margt ágætlega vel sagt um
stuðulstafaskipun, bæði í lesmáli og ljóðum. Það er
heldur ekki kliðfræði sundurlausa málsins út af fyrir
sig, sem bókin fræðir um og fullkomnar á ýmsa vegu,
heldur umbætir hún og auðgar að sumu leyti íslenzka
bragfræði, einkum nýja málsins. Mörg nýyrði hefur
höf. orðið að skapa í riti þessu og eru þau flest öll
snildarvel mynduð. Annars er í stuttu máli eigi unt
að lýsa slíkri bók til hlítar. Menn verða sjálfir að
lesa hana með góðri athygll. Sá lest-
ur borgar sig líka vel. Vitanlega
mun sumt af því sem stendur í bók-
inni orða tvímælis, en bókin mun
verða til þess, að menn rannsaki og
athugi kliðfræði tungunnar betur hjer
eftir en hingað til hefur gert verið.
Þá mun mönnum verða ýmislegt
ljósara í þessum efnum, en það er
nú. Yfirleitt má telja það áreiðan-
legt, að íslenzkri málvísi sje mikill
fengur í riti þessu«.
Það er vandaverk, sem kostar
mikla fyrirhöfn, að skrifa ítarlegan
og rökstuddan dóm um þessa bók.
Dr. Alexander Jóhannesson hefur
skrifað um hana í Eimreiðinni og er
nú höf., S. Kr. P., að svara þeim
ritdómi í Tímanum. Páll E. Olason prófessor hefur í
Tímanum ritað mjög lofsamlega um bókina, og einnig
birtist þar nýlega annar dómur um hana, dreginn út úr
einkabrjefi frá fjöllærðum íslendingi, sem mun vera
erlendis, og segir þar m. a.: » — Meðferð efnisins er
svo vísindaleg, að hvar sem er hefði bókin verið tek-
in gild sem doktorsritgerð. . . . Ðókin er í sinni röð
snildarverk, sem lagt hefur nýjan grundvöll að rann-
sókn íslenskrar tungu. Eiga íslenskar bókmentir fornu
klaustrunum mikið að þakka. S. Kr. P. er einskonar
munkur í klaustri og varpar þeim geislum út úr
klausturklefanum upp á bókmentahimininn íslenska,
sem framtíðin verður honum þakklát fyrir«.
S. Kr. P. hefur verið á Lauganesspítala frá stofn-
un hans og var innan við tvítugt, er hann kom þang-
að. Eitt hið fyrsta, sem frá honum sást á prenti, eru
nokkur kvæði í maíblaði Óðins 1906. Síðan hefur
hann margt skrifað í þetta blað, og í nóvemberblað-
inu 1913 er mynd af honum. Hann er nú fyrir löngu