Óðinn - 01.01.1925, Blaðsíða 5

ÓÐINN
5
Prófessor Harald Höffding.
um búsetu í Reykjavík fjekk óskift fylgi þingsins.
Framsóknarmenn sögðu nú, að þetta væri sitt frum-
varp, með þeirri umbót, að ráðherrann skyldi búsett-
ur í Reykjavík, og henni tækju þeir fegins hendi, er
þeir vissu að hún væri fáanleg. Heimastjórnarmenn
töldu aftur á móti umbótina á frumvarpinu, þ. er bú-
setuákvæðið, eingöngu sjer að þakka og sögðu Fram-
sóknarmenn hafa verið þess albúna, að taka við
frumv. án hennar, ef ekki hefði verið tekið fram fyrir
hendur þeirra. Báðir höfðu rjett að mæla. Dr. Valtýr
Guðmundsson hafði verið upphafsmaðurinn að þeim
breytingum, sem frumvarpið færði, en Hannes Haf-
stein komið fram umbótinni, búsetuákvæðinu. Nýju
stjórnarskipunarlögin voru staðfest af konungi 3.
október 1903, Heimastjórnarflokkurinn hlaut völdin
og Hannes Hafstein varð ráðherra.
Dr. V. G. átti enn sæti á þingi lengi eftir þetta,
eða fyrst óslitið fram til 1909 og síðan 1911 —14,
en áhrifa hans gætti þar ekki eftir stjórnarfarsbreyt-
inguna frá 1. febr. 1904 að sama skapi og áður,
enda var hann nú í minnihlutaflokki, sem litlu rjeð
um allar framkvæmdir. A þinginu 1905 var ritsíma-
málið aðaldeiluefnið milli hinnar nýju, innlendu stjórn-
ar og andstæðinga hennar, en í þeim flokki var V.
G. þá. Hann hafði látið það mál mikið til sín taka
og haldið því fram, að sæsíminn yrði lagður til
Seyðisfjarðar og þaðan landsímalína til Reykjavíkur,
í stað þess að láta sæsímann koma á land í Þorláks-
höfn, eins og til orða hafði komið. En á þinginu
1905 fylgdi hann andstöðuflokki stjórnarinnar í því,
að rjettast væri að hætta við sæsímalagninguna, en
fá í hennar stað loftskeytasamband milli Islands og
útlanda, og lágu fyrir tilboð um það frá Marconi-
fjelaginu enska. Er minst á deiluna um þetta mál í
ritgerðinni um Hannes Hafstein í Andvara 1923,
sem fyr er getið. En í brjefi til mín frá 19. sept.
1923 gerir V. G. athugasemdir við þá frásögn og
er rjett að taka þær hjer til greina. Vænti jeg að
hann afsaki, þótt jeg í heimildarleysi prenti hjer brjef
hans. Hann segir þar:
„]eg finn ástæðu til að þakka yður fyrir ritgerð yðar í
Andvara um Hannes Hafstein. Hún er svo vel og ágætlega
rituð, að mjer fanst til um, og á jeg þar við, hve hlutdrægnis-
laust og af hve mikilli rjettsýni hún er skrifuð. Slikar ritgerðir
eru vanalegast tómt lof (eða oflof) um þá menn, er um er rit-
að. Hjer er líka lof, en ekki frekar en H. H. átti skilið. Því
hann átti skilið mikið lof fyrir margt, en var vanþakkað ein-
mitt það, sem hann gerði best og þá feldur frá völdum (1908
og 1913—14). En aftur var honum þakkað ofsalega fyrir sumt,
sem hann átti minna Iof skilið fyrir. Mér finst þjer hafa ratað
furðuvel hinn „gullna meðalveg", sem annars er svo vandrat-
aður, og hjer er í fyrsta sinn skýrt rjett og hlutdrægnislaust
frá stjórnarskrárbreytingunni 1904 og aðdragandanum að henni.
— Það eina, sem jeg hef að athuga er, að mjer finst þjer Iofa
hann um of fyrir afskifti hans af símamálinu. Hann fær þar
meira en hann á skilið. Málið lá fullbúið, þegar hann tók við,
og það var jeg og minn flokkur, sem mest barðist fyrir því.
Og það var persónulega mjer að þakka, að við fengum síma
yfir landið. M. Steph., Tryggvi og H. H. börðust af alefli fyrir
að síminn yrði lagður upp til Rvíkur (eða í Þorlákshöfn), en
við á móti, og að hann yrði lagður til Seyðisfjarðar og línur
yfir landið, sem ella mundu seint koma, ef hann kæmi fyrst til
Rvíkur. Og mjer tókst að bjarga málinu með því að fá ríkis-
þingið (Hage var þá formaður fjárlaganefndar þar) til að setja
það skilyrði fyrir styrknum til Stóra norræna fjelagsins, að
síminn yrði Iagður til Austfjarða og það legði 300,000 kr. fram
til landsíma. Svo tók H. H. við lögunum fullbúnum, en gerði
afardýra og óhentuga samninga (85 au. f. orð). Þá vildum við
hafa Marconi-þráðleysu milli útlanda en þræði yfir landið.
Móti því barðist H. H. og sigraði. Þar átti orðið til útlanda
að kosta 15 aura. Mundi ekki mikið hafa sparast við það á
mörgum árum? Og reynslan hefur sýnt, að engin hætta var,
að byggja á þráðlausu sambandi".
Hjer er ekki rúm til að fara nánar út í þetta
gamla deilumál. Þeim H. H. og V. G. hefur báðum
verið það áhugamál, að koma íslandi í málskeyta-
samband við umheiminn, þótt þeir ynnu að því sem
andstæðingar en ekki samverkamenn, og um fram-
göngu H. H. í málinu má vitna í grein Forbergs
landsímastjóra í Oðni 1923 um Ritsímamálið og H. H.