Eimreiðin - 01.05.1909, Síða 21

IOI
kjósum karlmennirnir, sem þykjumst vera komnir afkonungumog
hersum og þessvegna sjálfkjörnir til að ráða ríkinu okkar — enda
þótt það sé moldarbær — ráða því einir.
þetta eru nú vörðurnar heim að Litluströnd, þar sem Porgils
býr, eða Jón Stefánsson hreppstjóri Mývetninga. — Eg er ekki
svo kunnugur manninum, að ég geti lýst honum nákvæmlega, eða
gert rudda þjóðgötu heim til hans. — Ég kann ekki heldur að
rekja ætt hans né gera grein fyrir henni, svo fróðlegt sem það er
þó, nema að þessu leyti, sem almælt er: að móðir hans væri
laundóttir Jóns prests í Reykjahlíð, Eorsteinssonar ríka.
Eaðan kynni að vera tekið það atriði í sögunní hans: »Upp
við Fossa«, sem gerir Geirmund að syni préstsins.
Sú saga er aðalsaga höfundarins. Og hún er meira: hún er
aðalsaga íslenzks sveitalífs síðan Jón Thoroddsen dó frá pennan-
um. Pessvegna hefir hún orðið svo óvinsæl, sem kunnugt er, að
hún er lifandi mynd. — Staðlitlar sögur verða aldrei óvinsælar
að marki, af því að þær hitta enga nagla á höfuðið.
Eað var nú aðalerindi mitt í dag í blekbyttuna mína, að
minnast á þessa sögu, enda þótt ég minnist á fleira. Enginn hefir
um hana ritað að verulegu ráði. Eg geri það heldur ekki. En
ég kynni að auka við einhverju, sem kynni að varpa skímu yfir
suma kafla sögunnar og palladóma almennings, sem ég hefi marga
heyrt og vonda. Einkum hafa húsfreyjurnar lastað söguna. Eg
hefi séð gáfaðar konur og góðar húsfreyjur spretta upp úr sæti
sínu, þegar þessa sögu hefir borið á góma. Og þær hafa orðið
blóðrauðar af gremju til höfundarins. Eeim þykir sagan ósiðleg
og lýsing höfundarins á Gróu svívirðileg, einkum þeim kaflanum,
sem segir frá afbrýði hennar við gröfina. Par óskar hún þess,
að »þessi stelpa® — Puríður — færi þarna niður.
Mér sýnist sagan alls ekki ósiðleg. Mér virðist hún þvert á
móti taka hart á siðferðisbrestum. Mótvægið í sögunni er alveg
augljóst. Mótvægið er afturhvarf Geirmundar, þegar hann snýr
frá Gróu húsfreyju og leggur ást á Puríði — freknóttu stúlkuna
ófríðu, en sálargöfga.
Þarna sést siðferðisalvara skáldsins. Og þarna sést annað:
hve skáldauga höfundarins er glögt. — Pegar hann lætur Geir-
mund snúa frá Gróu — fögru konunni, sem hefir náð á honum
þeim föstustu tökum sem til eru — tökum meinbugaástar, þá
mundi engum hafa hugkvæmst, að láta þá stúlku frelsa meinbuga-