Eimreiðin - 01.05.1909, Blaðsíða 59

>39
ið getur lyft sér við bökun, og að gerð myndast í öli og víni. Væru
bakteríurnar ekki, mundi að líkindum ekkert áfengi vera til, engir sjást
drukknir framar og engin bindindisfélög. — Hvar sem vér komum á
jörðinni og hvar sem vér leitum, finnum vér meir og minna af bakterí-
um. í’ær kunna bezt við sig þar sem mannmargt er; t. d. hafa menn
fundið í Parísarborg 24,000 bakteríur í hverjum teningsmetra af lofti
inni í miðri borginni, en í útjöðrum hennar aðeins 7,600. í hinum
köldu heimskautalöndum og í hinum heitu eyðimörkum suðurlanda er
harla lítið af þeim.
Eins og ég áður gat um, er það aðeins minni hluti bakteríanna,
sem veldur sjúkdómum, en þeir sjúkdómar, sem aðallega er um að
ræða, eru hinir svonefndu sóttnæmu sjúkdómar, svo sem tæring, tauga-
veiki, barnaveiki, innflúenza, kvef o. s. frv. Yfirleitt þekkjum vér nú
þær bakteríutegundir, sem valda hinum algengustu farsóttum.
Hvernig stendur nú á því, að þessar litlu verur, bakteríurnar, geta
valdið sjúkdómum, sem jafnvel leiða til dauða, ef þær ná að vaxa í
líkömum vorum. Til þess eru aðallega tvær orsakir. Fyrst sú, að
þær taka næringu frá líkamanum og svifta hann efnum, sem hann
þarf sjálfur á að halda, og geta étið sundur og gjöreytt þýðingarmikl-
um líffærum. Hin orsökin er sú, að þær gefa frá sér úrgangsefni,
sem líkamar þeirra hafa eigi brúk fyrir, á líkan hátt og dýrin gefa frá
sér saur og þvag. En þessi efni eru flestöll baneitruð mönnum og
skepnum, og sem dæmi þess vil ég nefna að einungis ^/sooo. partur úr
grammi af eitri því, sem stjarfabakterían lætur frá sér, er nægur til að
drepa mann. Það er hægt að rækta bakteríur eins og hverjar aðrar
plöntur í nokkurskonar jurtapottum, sem aðeins eru frábrugðnir þeim,
sem alment þekkjast, að því leyti, að í stað moldar eru notuð ýms
efni, sem reynslan hefir sýnt, að bakteríurnar þrífast bezt í, — en það
er helzt lím, sykurvökvar, kjötsoð, blóðvatn o. fl. Með þessu móti
hafa menn getað kynt sér lífsskilyrði og daglegan vöxt bakteríunnar,
og hefir við það komið í ljós, að ýmsar tegundir eru mjög misjöfnum
skilyrðum háðar. Sumar þrífast eingöngu í lími, sumar eingöngu í
sykri, en sumar eru svo vandfýsnar, að þær fella sig við ekkert nema
blóð, og það mannsblóð.
Til þess þær vaxi vel og dafni, þurfa þær allar vissan hita, sum-
ar meiri og sumar minni, en flestöllum kemur bezt að vera í þeim hita,
sem er líkamshiti manna og dýra nfl. 370 C. Sumar geta undir viss-
um kringumstæðum myndað hýði utan um sig og þær þola þá miklu meiri
hita og kulda, en annars er vanalegt. T. d. getur taugaveikis-bakterí-
an þolað að frjósa og liggja eins og í dái langan tíma, og sumar
bakteríur geta á svipaðan hátt þolað suðu stuttan tíma; en yfirleitt má
þó fullyrða, að suðuhiti drepi allar bakteríur undantekningarlaust, eí
þær verða fyrir áhrifum hans svo sem hálfa klukkustund. — Kreólín,
karbólsýra, sublímat, klórkalk o. fl. eitur drepa einnig bakteríurnar á
svipstundu, ef þau eru óblönduð, en í þynningu eins og vant er að
brúka þau — karbólvatn, sublímatvatn o. s. frv. — verða þau að
verka á þær langan tíma, áður en þeim tekst að vinna á þeim. Af
þessu sést, að hentugasta, fljótasta og ódýrasta aðferð til að eyða
bakteríum — sótthreinsa, sem vér köflum — er að sjóða þá hluti,