Eimreiðin - 01.05.1909, Page 62

142
kemur veikin ýmist fram í öllum líkama dýrsins, eða aðeins á þeim
stað, sem spýtt er inn í. Einkum eru apar og nautgripir mjög mót-
tækilegir fyrir berkla.
Veikin er kölluð berklaveiki af því, að bakterían kemur til leiðar
berklamyndunum, hvar sem hún sest að í líkamanum. En við berkla
skiljum vér ofurlitla hnúta eða hnykla, sem myndast fyrir áhrif bakterí-
anna. Berklar geta myndast í flestum líffærum líkamans, en einkum
mega þó lungun heita aðalaðsetur þeirra.
Löngu áður en bakterían fanst, hafði franskur læknir, Villemin,
sýnt fram á, að berklar eru sóttnæmir. Hann skar berkla út úr líki
og lét þá í holsár á dýri, en við það veiktist dýrið, fyltist af sams-
konar berklum og dó. En fyrst þegar bakterían var fundin, varð
mönnum ljóst, hvernig á berklunum stendur.
Vér skulum nú athuga, hvernig bakterían myndar berklana.
Líkamir manna og dýra (og jurtanna sömuleiðis) eru bygðir af
frumlum eða örsmáum hólfum, sem eins og steinar í hleðslu liggja
þétt hver upp að annarri ótölulega margar. Frumlurnar eru misjafnlega
stórar, en allar ósýnilegar með berum augum; þó eru þær miklu stærri
en bakteríur yfirleitt.
Berklaveikisbakterían verður að komast ( einhverja frumluna; en
þangað kemst hún vanalega gegnurn ofurlítið sár, sem eigi þarf að vera
nema ósýnilega og ómerkjanlega lítið, til þess hún geti komist inn; en
auk þess getur bakterían borist inn í frumluna með blóðrásinni. —-
Jafnskjótt og nú þessi aðkomugestur, bakterían, hefir tekið sér bústað
í frumlunni, kemur hún af stað mjög einkennilegum breytingum, ekki
einungis í þessari frumlu, heldur einnig í öllum frumlum, sem liggja í
námunda við hana.
Það er eins og fréttin um komu hennar breiðist óðfluga út um
héraðið í kring, og eins og allar frumlurnar finni óðara á sér, að eitt-
hvað ilt sé á seyði; því þær færast í aukana og fara að vaxa miklu
örar, en vant er, og sumar þeirra verða jafnvél risastórar og hafa ver-
ið kallaðar risafrumlur, en vöxtur annarra frumla er fólginn í því, að
þær skifta sér í sundur í margar smærri frumlur. En ekki er þar með
búið, heldur safnast hingað einnig hópur af hvítum blóðkornum, sem
hafa smogið út úr nálægum æðum, rétt eins og frumlurnar hefðu kall-
að á þau sér til hjálpar. Hvítu blóðkornin hafa sem sé meðal annars
þann starfa á hendi, að glíma við bakteríur og aðra gesti, sem kom-
ast inn í blóðið.
Þessi frumluhópur, sem þarna er nú saman kominn ásamt hvítu-
blóðkornunum, myndar eins og hnykil eða örðu í holdinu. — Það er
þetta, sem vér köllum berkil.
Allur þessi dásamlegi viðbúnaður líkamans er auðvitað miðaður til
þess að verjast árásum þakteríanna. Stundum sigrar líkaminn. Fruml-
urnar verða bakteríunum yfirsterkari og leyfa þeim ekki að komast
lengra. Bakteríurnar deyja og hvítu blóðkornin eyða þeim. — En oft
fara svo leikar, að bakterían vérður yfirsterkari, nær að fjölga og
margfaldast og komst inn í hverja frumluna á fætur annarri, og hvítu
blóðkornin safnast að fleiri og fleiri, en fá ekki rönd við reist, fruml-
urnar deyja og verða ásamt blóðkornunum að gulleitri kvoðu: greftri,