Eimreiðin - 01.05.1911, Side 39

hann enn þá miklu meira fyrir þjóðina. Hann er llfsakkeri hennar,
»sverð hennar og skjöldur«. Festuna í íslenzku þjóðlífi er ekki að
finna við strendur landsins, í fiskiverum þess, heldur hjá bændum og
búalýð. Takið þið hana í burtu, þá nötrar þjóðin fyrir hverjum vind-
blæ sem næðir, hrekst fyrir hveijum straumi, er veltur, — hugsum oss
landbúnaðarlausa íslenzka þjóð; mundi hún geta verið til? Og ef hún
gæti það, hvert mundi ástand hennar verða? Mundi það ekki verða
sjómannalíf í orðsins fylsta skilningi, með öllum þess vonbrigðum, í
allri þess eymd og niðurlæging — og landið — landið feðranna frægu
að eins fiskiver.
En hvf slíkar hugsanir í sambandi við landbúnaðinn íslenzka ?
Sér maður ekki, að sumir af ritfærustu mönnum þjóðarinnar hafa
haldið því fram, að einmitt í þessari grein sé um miklar framfarir að
ræða nú á síðari árum, að framleiðsla sé að vaxa, velmegun að dafna,
og yfir höfuð að birta yfir sveitum íslands; og fullviss er ég þess, að
enginn er sá íslendingur til, sem ekki gleddist af hjarta yfir því að
vita, að íslenzka þjóðin væri að rétta við í þessu mjög svo mikilsverða
efni. En hvað segja íslenzku bændurftir um þetta efni? Mennirnir,
sem öllum öðrum fremur vita sannleikann í því; mennirnir, sem bera
hita og þunga dagsins? Er efnahagur þeirra að batna? Er framleiðsla
hjá þeim að vaxa? Eru þeir sælli menn f sinni stöðu nú en þeir voru?
Ef þeir eru það ekki, er það ekki að eins þýðingarlaust, heldur líka
rangt, að vera að reyna að telja þeim og öðrum trú um, að þeir séu
það, telja þeim trú um, að efnalegt ástand þeirra sé svo eða svo miklu
betra en það í raun og veru er.
Arið 1909 veittist mér sú ánægja að heimsækja ættland mitt; ég
ferðaðist um flestar sýslur þess og ber því ekki að neita, að á þeim
23 árum, sem ég hefi dvalið hér í Ameríku, hefir landbúnaðurinn ís-
lenzki tekið miklum breytingum, og í sumum tilfellum að mínu áliti í
rétta átt. En að um efnalegar framfarir í þeirri grein sé að ræða, er
víst vafamál. Það eru ekki framfarir í efnalega átt, þótt framleiðsla
hafi aukist, þótt búskapurinn hafi batnað, þótt tún hafi stækkað, ef
kostnaðurinn við þessar framfarir og framleiðslu er meiri en arðurinn
af henni. Ef peningar þeir, sem teknir eru til láns til þessara fram-
kvæmda, ekki gera meir en borga vexti og viðhald, þá eru menn að
tapa — eru að fara aftur á bak efnalega.
En þetta er þó nákvæmlega það sem komið hefir fyrir í plássi því,
er ég áður dvaldi í á íslandi Stofn bændanna hefir minkað. Skuldir
þeirra hafa vaxið. Skuldlausar eignir þeirra minni nú en þær voru, og
þarf þá ekki nein rök að því að færa, að afkoman hlýtur að vera
verri; og því ver mun þetta ekki vera sérstakt fyrir það cina hérað,
heldur mun slíkt böl sameiginlegt um land alt. Og að svo sé, byggi
ég á sögusögn bændanna sjálfra, byggi það á því, að nú á undan-
fömum árum hafa bændur hópum saman þyrpst úr sveit til sjávar;
landbúnaðurinn hefir verið þeim svo erfiður og arðlaus, að þeir hafa
gefist upp á honum, og kosið sér heldur tómthúsvist í Reykjavík, en
»bændabýlin þekku« í sveitum íslands. Og ef frekari sannana þyrfti
við, mætti benda á skýrslu milliþinganefndarinnar í skattamálinu, þar