Eimreiðin - 01.05.1911, Page 65

141
vald í landinu sjálfu, sem gæti staðið yfir öllum íslenzkum flokka-
dráttum og gert öllum rétt undir höfði.
Pví þó Island hafi í reyndinni nú þegar í flestum greinum
fullkomnustu sjálfstjórn, er þó hið núverandi skipulag frá íslenzku
sjónarmiði að ýmsu leyti gallað. Einn gallinn er sá, að ríkisvald
íslendinga er takmarkað við ákveðin sérmál —- þó það sé reynd-
ar megin allra mála — og getur ekki af sjálfu sér færst út eftir
þörfum landsins. Önnur ósanngirni, sem núverandi skipulag hlýtur
að hafa í för með sér, og íslendingar jafnan kvarta yfir, er sú, að
jafnvel lög og meiriháttar stjórnarathafnir, sem eingöngu snerta
ísland, þurfa að fara hina löngu leið yfir hafið, og að minsta kosti
að nafninu til ganga gegnum hreinsunareld ríkisráðsins, þó það
náttúrlega vanalega ekki láti slík íslenzk sérmál vitund til sín taka.
Pá eru það óg tilfinnanleg óþægindi — og er til lengdar lætur
líka ósanngjarnt —, að kalla þarf íslenzk ráðherraefni til konungs
til Kaupmannahafnar, og alþingi því máske getur tafist frá störfum
sínum um langan tíma. En einkum er það mikið tjón fyrir Island,
þegar mikið kveður að flokkadráttum í landinu, að það þá vantar
þann stillibrand (Regulator), sem þingbundið konungsvald, er hafið
væri yfir alla flokka og sæti í landinu sjálfu, gæti orðið, ef svæs-
inn flokksráðherra með altof blindri hlutdrægni gerði tilraun til að
verða þar reglulegur einvaldsherra.
Pennan síðastnefnda galla virðast menn nú þegar vera farnir
að óttast á íslandi. I blaðinu »Pjóðólfur« (12. nóv.), sem áður
hefir staðið núverandi stjórn Islands nærri, er það þannig tekið
fram, að reyndar beri ráðherrann íslenzki ábyrgð á gjörðum sin-
um fyrir alþingi samkvæmt lögunum frá 1903, en hann sé þó
samt því sem nær einvaldur, meðan hann sé við völd og hafi
traust meirihlutans á alþingi. Hann hafi við konung einn að eiga,
og sé lítt eða alls ekki háður neinu eftirliti af hálfu hins danska
ráðaneytis, þó hann að nafninu til eigi sæti í ríkisráðinu. Og
blaðið bætir svo við: En þegar svo mikið vald er lagt í eins
manns hendur, er þá ekki ástæða til að óttast, að það leiði til
altof mikils gjörræðis og hlutdrægni, þegar áköf flokkabarátta á
sér stað, og ráðherrann fær vald sitt frá einum einstökum stjórn-
arflokki, sem hann verður við að styðjast. Blaðið stingur því upp
á, að hallast að tillögu Hafsteins í stjórnarskrárfrumvarpi því, er
hann lagöi fyrir alþingi 1909, um að hafa þrjá ráðherra í staðinn
fyrir einn. En það er ljóst, að þó að ýmislegt fleira geti mælt
10