Dagblaðið Vísir - DV - 08.10.1988, Qupperneq 14

14
EMff C?MM'0W8?ÖK>TGMR> iíM
Frjálst.óháð dagblaö
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÖLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÚNSSON
Fréttastjóri: JONAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 800 kr.
Verð i lausasölu virka daga 75 kr. - Helgarblað 90 kr.
Takk fyrir Tyrkjaránið
Sjóræningar komu hingað fyrir 361 ári frá ströndum
Norður-Afríku, löndum, sem þá voru stundum talin
lúta Tyrkjaveldi, en nú eru kölluð Alsír og Marokkó.
Sægarpar þessir voru hér kallaðir Tyrkir, fóru með litl-
um friði og urðu frægir í íslandssögunni.
Um langan aldur höfum við litlar spurnir haft af lönd-
um þessum, nema hvað Danakóngur veitti þeim þróun-
araðstoð fyrir 360 árum með því að kaupa heim til ís-
lands hluta þess fólks, sem verið hafði í ánauð þar syðra
og ekki samlagazt þjóðfélaginu fylhlega.
Nú er loksins aftur komið að þróunarbeiðni. íslenzk
skipasmíði hefur óskað eftir 130 milljón króna þróunar-
aðstoð við Marokkó. Með styrk til markaðsátaks í lönd-
um hins gamla Tyrkjaveldis er áætlað, að upphæðin
fari í 350 milljónir, auk 500 milljóna ríkisábyrgðar.
Mikil samkeppni er um að fá að veita þróunaraðstoð
af þessu tagi. íslendingar eru ekki einir um hið virðu-
lega hlutverk. Forsvarsmaður skipasmiðjanna sagði í
blaðaviðtali, að „íslendingar verði að undirbjóða Norð-
menn til að ná fótfestu á mikilvægum markaði.“
Ekki er einu sinni reiknað með, að skipin verði smíð-
uð hér norður í höfum nema að hluta, enda segir for-
svarsmaður skipasmiðjanna: „Þessi samningur byggist
á, að við látum smíða meirihlutann af þessu erlendis til
að verða samkeppnisfærir við Norðmenn.“
Hinum fróðlegu hugmyndum hefur auðvitað verið
tekið fálega í iðnaðarráðuneytinu, því að ríkiskassinn
hefur sjaldan verið aumari en einmitt núna, þegar ný
ríkisstjórn hefur farið hamfórum í myndun milljarða-
sjóðs í þróunaraðstoð Stefáns Valgeirssonar.
Skipasmíðar eiga erfitt uppdráttar víðar en hér á
landi. Þær hafa að mestu lagzt niður í Vestur-Evrópu.
Finnar héldu lengi út-við smíði ísbrjóta og olíuborpalla,
en eru nú í vandræðum með verkefni. Við vitum, hvern-
ig fór fyrir Kochum og öðrum smiðjum í Svíþjóð.
Rúmlega helmingur allra skipa er nú smíðaður í Jap-
an og Suður-Kóreu. Síðarnefnda landið hefur á stuttum
tíma stokkið úr 3% heimsframleiðslunnar á skipum í
37%. Engin leið er fyrir Vesturlönd að keppa við verðið
í Kóreu, nema með miklum og vaxandi ríkisstuðningi.
Á sama tíma hefur orðið mikill samdráttur í skipa-
smíðum heimsins. Ekki er fyrirsjáanlegt annað en að
svo verði áfram. Það er því lítil framtíð 1 því fyrir okk-
ur að byggja upp aðra skipasmíði en þá, sem felst í við-
haldi og endurbótum þeirra skipa, sem fyrir eru.
Við berum þyngri byrði en aðrar þjóðir af starfsemi,
sem ekki er samkeppnishæf í alþjóðlegu samhengi. Við
höfum nóg með landbúnaðinn, sem kostar okkur meira
á hvern íbúa en hernaðarútgjöld kosta íbúa annarra
landa. Við getum ekki bætt skipasmíðum ofan á það.
Við eigum að láta Norðmenn og aðra olíuauðkýfmga
um þróunaraðstoð af því tagi, sem Marokkómenn hafa
beðið um. Marokkó er stórskuldugt ríki, sem skuldar
meira en ársframleiðslu sína. Það hefur lítið láns- ‘
traust, er í 73. sæti af 112 ríkjum á alþjóðaskránni.
Verið er að bjóða upp á eins konar Nígeríuviðskipti,
sem munu reynast þungbær að leiðarlokum. Málið fer
að kárna fyrir alvöru, ef Marokkómenn geta að venju
ekki staðið í skilum og íslenzkir skattgreiðendur verða
enn að hlaupa undir bagga og borga allan pakkann.
Engar líkur eru á, að stjórnmálamenn okkar láti
glepjast í máli þessu. Nýtt Tyrkjarán verður því ekki
að veruleika að sinni. En við skulum vera á verði.
Jónas Kristjánsson
Vitali Vorotnikof, sem kjörinn var forseti rússneska sambandslýðveldisins, ávarpar fund Æðsta ráðsins.
Hugmyndafræðin og KGB
settu ofan í Moskvu
Síðsumars tók Mikhail Gorbatsj-
of Sovétleiðtogi sér sumarleyfi að
venju, og kom þá hvergi við fréttir
í mánuð. Sinni venju trúir fóru þá
á kreik helstu dragbítarnir í flokks-
forustunni á endurnýjunarstefnu
hans, Égor Ligatsjoff, stjórnmála-
nefndarmaður og flokksritari með
hugmyndafræðina á sinni könnu,
og Viktor Tsébrikof, yfirmaður ör-
yggislögreglunnar og leyniþjón-
ustunnar KGB. Þeir héldu tölur,
sem raktar voru á áberandi hátt í
flokksmálgögnum, á þá leið aö per-
estrojku, endumýjunar, þyrfti að
vísu við, en fara yrði með stakri
gát, forðast að víkja af réttri, sósíal-
ískri braut. Tsébrikof varaði sér í
lagi við að íjandsamlegur undirróð-
ur og njósnir erlendis frá væru að
reyna að smeygja sér inn í Sovét-
ríkin í skjóli glasnost, stefnu hrein-
skilni og opinskárrar umræðu.
Fyrr í sumar hafði Ligatsjof borið
brigður á að burðarásinn í utanrík-
isstefnu Gorbatsjofs stæðist mál
marx-lenínskrar kenningar.
Flokksleiðtoginn þreytist aldrei á
að brýna fyrir mönnum þörfina á
nýjum hugsunarhætti til að kalla
fram heillavænlegri framvindu
heimsmála. Laga verði samskipti
ríkja heims og ólíkra hagkerfa að
þeim meginstaöreyndum sam-
tímans, að kjamorkuvá og um-
hverfisspjöll em ógnun við alia
menn, hvort sem þeir teljast búa
við kapítahsma eða sósíalisma.
Slíkt vill Lígatsjof ekki heyra, hann
heldur fast í gömlu kenninguna um
að ósættanlegar stéttarandstæður
séu hreyfiafl heimsframvindunn-
ar.
Enn hélt Gorbatsjof uppteknum
hætti að sumarleyfi loknu og lagði
af stað í skoðunarferð til fjarlægs
héraðs, í þetta sinn Mið-Síberíu. í
borginni Krasnojarsk voru festir á
filmu og sýndir í sjónvarpi, fyrst í
Moskvu og síðan um víöa veröld,
atburðir sem eiga sér engan líka í
sögu Sovétríkjanna. Flokksleið-
toginn stendur í stríðu á torgum
og gatnamótum, að svara kvörtun-
um og ákúrum almennings, fólks-
ins sem fæst við vömskort og hús-
næðisvandræði, kæruleysi skrif-
finna.
Heimkominn frá Krasnojarsk og
öðram stöðum í austurvegi, ávarp-
aði Gorbatsjof fund ritstjóra, og
flokksmálgagnið Pravda birti ræðu
hans fyrra sunnudag. Flokksleið-
toginn dró upp dökka mynd af
vandkvæðunum sem framkvæmd
endurnýjunarstefnunnar ætti við
að stríða. „Okkur miöar of hægt,
við erum að tapa tíma, og það þýð-
ir að við erum að tapa leiknum...
Fólk er ruglað í ríminu, haldið
ímyndunum, óþolinmæði og
gremju.“
Nú er komið í ljós, að daginn eft-
ir að þessi vamaðarorð birtust so-
véskum blaðalesendum, á mánu-
dag í síðustu viku, lét Gorbatsjof
kalla saman aukafund í æðstu
valdastofnun Sovétríkjanna,
stjómmálanefnd miðstjómar
kommúnistaflokksins. Nú var það
Ligatsjof, sem var fjarstaddur, í
leyfi við Svartahaf. Á þessum auka-
fundi voru teknar ákvarðanir, sem
leiddu til skyndifunda í miöstjórn
og Æðsta ráði fyrir vikulok. Á þeim
voru staðfestar mannabreytingar í
æðstu embættum, sem fært hafa
Gorbatsjof og samherjum hans í
hendur bæði tögl og hagldir í mun
ríkara mæh en áður, en skert að
sama skapi áhrif íhaldsafla, sem
reynt hafa að þvælast fyrir ný-
breytninni.
Erlend tídindi
Magnús Torfi Ólafsson
Eftir fundina á föstudag og laug-
ardag er Gorbatsjof í senn æösti
maöur ríkis og flokks, forseti for-
sætisnefndar Æðsta ráðsins og að-
alritari miðstjómar. Ligatsjof er
ekki lengur úrskurðaraðili um
hvað sé rétt hugmyndafræði, held-
ur skal hann nú fást við að bæta
úr lélegu matvöruframboði á so-
véskum markaði. Tsébrikof lætur
af stjóm KGB og tekur við umsjón
með endurskoöun löggiafar. í stað
hans kemur Vladimir Krjúskof,
atvinnumaður í KGB og án sætis í
stjórnmálanefndinni. Þar með eru
áhrif öryggislögreglunnar rýrð
verulega.
Við hugmyndafræðistöðunni tek-
ur Vadim Medvedéf, náinn sam-
verkamaður Gorbatsjofs og nýr í
stjórnmálanefndinni. Fyrir honum
og tveim öðram af sama sauðahúsi
víkja íhaldsmenn. Skipt er bæði um
forseta og forsætisráðherra í rúss-
neska sambandslýöveldinu, sem
nær yfir þrjá íjórðu af flæmi Sovét-
ríkjanna, þar sem ríflega helming-
ur landsmanna býr.
Meö þessum aögerðum er Gor-
batsjof að sýna, aö honum er
rammasta alvara að leggja til at-
lögu við tregðuna í sovésku stjórn-
kerfi, sem séö hefur um að fram til
þessa hefur endumýjunarstefnan
haft tilhneigingu til aö staðnæmast
á pappírnum. „Helsta framfórin til
þessa er að blöðunum er nú frjálst
að lýsa ófremdarástandinu eins og
það er,“ hefur David Remnick,
fréttaritari Washington Post í
Moskvu, eftir sovéskum fræði-
manni.
Rússaveldi hafði frá fornu fari
orö á sér fyrir langt bil milli orða
á æðstu stöðum og athafna úti um
hinar breiðu byggðir. Um þverbak
keyrði á harðstjómarárum Stalíns.
Þá vora beinlínis vinsaðir úr og
sendir fyrir aftökusveitir eða í
fangabúðir þeir einstaklingar, sem
sýndu framtak, einurð, hreinskilni
og sjálfstæða hugsun. Hlaðið var
að sama skapi undir augnaþjóna
og tækifærissinna. Við tók sveiflu-
kennd stefnumótun Krústjofs og
síðan stöönunartímabil kennt við
Bresnéf.
Viðbrögð við nýju frumkvæði og
nýmælum eru mótuö af þessari for-
tíð. Forréttindahópurinn í embætt-
iskerfi ríkis og flokks óttast þar á
ofan um stööu sína og telur sér
óhætt að láta endurnýjunina af-
skiptalausa í verki, meðan ljóst er
að mismunandi áherslur og skiptar
skoðanir ríkja allt upp í æðstu for-
ustu flokksins.
Á þessu hyggst Gorbatsjof ráða
bót með því að virkja til starfa og
forustu ný öfl úr röðum almenn-
ings. Hann boðar færslu valds frá
flokksstofnunum til þjóðkjörinna
ráða, þar sem fleiri en einn fram-
bjóðandi veröa um hituna. Æðsta
ráðið á að breytast í raunverulega
löggjafarsamkomu úr sjálfvirku
afgreiðslutæki fyrir ákvarðanir
flokksforastunnar. Kosningar með
nýju sniði til ráða með stóraukið
valdsvið era ráðgerðar á fyrri hluta
næsta árs.
„Forðist að koma því inn hjá
fólki, að það geti búist viö krafta-
verkum,“ sagði Gorbatsjof við rit-
stjórana. „Afmá verður úr hugum
fólks trúna á „góða keisarann,“ á
almáttugt miðstjórnarafl, á þá for-
sendu að einhver á æðstu stööum
muni koma á reglu og skipuleggja
umbætur.“
Á sunnudag, daginn eftir fundina
í Moskvu, fór fram í Tallinn, höfuð-
borg Eistlands, stofnþing Alþýðu-
fylkingar Eistlands. Þetta er þjóð-
arhreyfing, sem setur sér það mark
að koma fram endurnýjun á öllum
sviðum þjóðlífsins. Til þess á að
virkja allan almenning en vinna
með endurnýjaðri forustu komm-
únistaflokksins.
Alþýðufylking Eistlands ætlar að
bjóða fram í kosningunum á næsta
ári. Hún vill að Eistland fái sjálfs-
stjórn í efnahagsmálum og eigin
gjaldmiðil með tíð og tíma. Talaö
er um að gefa út sérstök vegabréf
fyrir Eistlendinga.
Á stofnfundinum voru sam-
þykktar ályktanir um frjálsar
kosningar, um að stjómarskráin
tryggi einkaeignarréttinn, um af-
nám herskyldu og um að þeir sem
gerðust verkfæri glæpaverka Stal-
íns verði dregnir fyrir rétt og hljóti
makleg málagjöld.
Vaino Valas, nýskipaður aðalrit-
ari Kommúnistaflokks Eistlands,
sat stofnfund Alþýðufylkingarinn-
ar og ræddi við fréttamenn að hon-
um loknum. Hann kvaðst ekki geta
fallist á sumar samþykktir fundar-
ins, en vildi ekki fara nánar út í
þá sálma. Honum lá mest á hjarta
að koma því á framfæri, aö til aö
koma á breytingum yrði að kveðja
á vettvang afl fjöldans.
„Hvort sem okkur-líkar betur eða
verr, eram við orðin miðstöð nýrr-
ar tilraunar," sagði Valas í ávarpi
sínu til stofnfundarins.