Þjóðviljinn - 24.12.1968, Blaðsíða 59

SÍÐASTA
BÓKIN
SMÁSAGA
EFTIR ALPHONSE DAUÐET
„Hann er dáinn", heyrði ég
einhvern segja í stiganum. í
marga daga hafði ég átt von á
þessari frétt, þessari sorgarfrétt.
Ég vissi að fyrr eða síðar mundi
ég fá hana við þessar dyr, en samt
fannst mér sem hún kæmi alveg
á óvænt. Mér varð þröngt um
andardráttinn og varirnar skulfu
þegar ég gekk inn í þessa yfirlæt-
islausu íbúð rithöfundarins, þar
sem skrifborðið tók langmest
rúm, þar sem þrotlaust starf og
strit hafði staðið í fyrirrúmi fyrir
flestu öðru, jafnvel ekki séð sól
fyrir því.
Þarna lá hann í litla lága járn-
rúminu sínu, og borðið var hlað-
ið blöðum, og stórgerða skriftin
hans hafði stöðvazt á miðju blaði,
snögglega eins og hann hefði ver-
ið kvaddur frá, og penninn í bytt-
unni, hvorttveggja bar þess vott
með hve skjótum hætti dauðanti
hefði borið að. Bak við rúmið
var stór skápur úr eik, troðfullur
af handritum, bréfsnifsum og
minnissneplum, og stóð í hálfa
gátt rétt yfir höfði hans. Allstaðar
voru bækur, ekkert nema bækur,
bækur og aftur bækur, í hillum,
á stólum, á skrifborðinu, og þeim
var hlaðið í háa stafla á gólfinu
í hverju horni, og líka við rúmið.
Meðan hann var enn á lífi, þá
var þetta eitthvað svo viðfeldið,
það vottaði líf og starf. En nú
var öðru máli að gegna, það var
orðið eitthvað svo geigvænlega
ömurlegt. Allar þessar veslings
bækur voru orðnar svo umkomu-
lausar, munaðarlausar, og það lá
ekki annað fyrir þeim en að vera
dreift af handahófi til ýmissabók-
sala, eins og laufi sem fýkur fyrir
vindi, að vera seldar á götum úti,
boðnar fyrir lágt verð
Ég hvarf til hans þar sem hann
lá andaður, og mér varð bilt að
sjá hann og finna kuldann á enn-
inu, eins og þar væri kominn
steinn í staðinn. Þá var hurðinni
lokið upp af skyndingu. Þar var
þá kominn sendisveinn frá for-
laginu, glaðlegur á svipinn og
lagði frá sér á borðið þennan
böggul af bókum nýkomnum úr
prentun.
„Sending frá Bachelin", sagði
hann hátt.
En þegar hann sá hvernig kom-
ið var, hörfaði hann, tók ofan
húfuna sína og hvarf út um dyrn-
ar, þegjandi.
En hvað þetta var nú hlálegt,
að bókin skyldi einmitt þurfa að
koma núna, þegar höfundurinn,
sem hafði beðið hennar með slíkri
eftirvæntingu, í allan þann mán-
uð, sem útgáfunni hafði seinkað,
og nú kemur hún, rétt í því bili
er hann er skilinn við. Vitiur
minn blessaður! Þetta var síðasta
bókin hans, og einmit sú sem
hann hafði gert sér mestar vonir
um. Með hvílíkri natni hafði
hann ekki leiðrétt prófarkirnar
titrandi höndum, hve heitt þráð
að mega handleika af henni fyrsta
eintakið. Og síðustu dagana, þegar
hann var búinn að missa málið,
Ieit hann aldrei af dyrunum, og
hefðu þeir vitað þetta, þeir sem
áttu að annast prentunina,
brotið, heftinguna, allir þessir
sem að sama verkinu unnu, ef
þeir hefðu séð þessa angist í aug-
unum, þessa angist óþreyjunnar,
þá hefðu þeir vissulega farið að
flýta sér, setjararnir að setja,
prentararnir að prenta og blöðin
hefðu raðazt í brotinu hvert
af öðru og heftingin gerzt
með sama hraða, svo ekki
yrði um seinan, ekki munað þess-
um degi, sem svo miklu munaði.
Og þessi dauðvona sjúklingur
hefði fengið ósk sína uppfyllta,
sína síðiistu ósk, hann hefði feng-
ið að sjá bókina, finna lyktina af
prentsvertunni naumlega þorn-
aðri, að horfa á letrið, hve vel það
lýsti af blaðinu, og þekkja þarna
hugmyndirnar, orðnar honum
daufar og flöktandi, bráðum
horfnar í myrkur.
Þó að maður sé í fullu fjöri og
dauðinn víðs fjarri, þá er óvið-
jafnanlega gaman að sjá bókina
sína, það er hverjum rithöfundi
nautn sem ekki dofnar. Að opna
fyrsta eintakið af bókinni sinni,
sjá hana hafa tekið á sig fasta,
óumbreytanlega mynd, og ekki
framar verandi þessi óskapnaður
hugmynda, vellandi grautur í
heilanum, það er nokkuð sem
engu öðru líkist, það er gaman.
Meðan maður er ungur, þá er það
ofbirta í augum, svo að stafirnir
geta ekki staðið kyrrir þar sem
þeir eru, heldur lengjast þeir og
teygjast, verða bláir, gulir, eins
og sól sé nýkviknuð inni í höfði
manns. En svo koma stundum
dálítil eftirköst, hryggð vegna
þess sem ekki komst með, sem út
undan varð, sem aflaga fór. Það
sem fyrir oss vakti komst ef til
vill aldrei á blaðið, ekki eins og
það átti að verða. Hve mikið fer
ekki forgörðum stundum á leið-
inni milli heila og handa. Hug-
myndin sem fyrst vakti fyrir í
djúpi hugarins, eins og unaðsleg
hafgúa, nei, eins og þessar fögru
marglyttur Miðjarðarhafsins, sem
berast með straumi með yndis-
þokka eins og skýjaflotar, sem
sigla yfir lönd, en komnar upp á
sandinn eru þær þornaðar, skorpn-
aðar og skrælnaðar, hismi og
hjóm, litlausar, ljótar og ekki
neitt.
Æ, hvorugt fékk hann að reyna,
þessi framliðni góðvinur minn,
hvað síðustu bókina hans snerti.
Það var framúrlegt að skoða
þetta höfuð svo þungt og mátt-
vana, sem hvíldi þarna á koddan-
um, og hjá því lá bókin hans ný-
prentuð, og nú mundi hún brátt
koma í glugga í hverri bókaverzl-
un, og allir sem framhjá færu,
mundu lesa titilinn ósjálfrátt og
hálfpartinn ómeðvitandi, og hann
mundi geymast í minni þeirra á-
samt nafni höfundarins, þessu
sama nafni, sem nú lá fyrir að
verða fært inn í dánardálk prests-
þjónustubókarinnar, í manntals-
skýrsluna, og hve bjart var nú
yfir því nafni, hve fagurt að sjá
á litprúðu saurblaðinu Það var
JÓLABLAÐ — 59