Þjóðviljinn - 24.12.1968, Blaðsíða 83

er þeir Ólafur Tryggvason og Óta
keisari í Þýzkalandi unnu Dana-
virki við Slés, hún tæpir á þessu,
en Oddur munkur veit full skil
á þessu í sinni sögu, og það hefði
Snorri þekkt og ritað ef hans væri
hér við að geta. Þegar búið er að
rannsaka Heimskringlu sést
hvernig bókin er gjörð. En það er
bezt að athuga það fyrst, að
Klængur biskup kemur í Skálholt
1152. Hann kemur frá Hólum og
hefur verið þar á dögum Jóns
Ögmundssonar, kom til hans 12
ára gamall, og er síðan með Katli
Þorsteinssyni á Hólum, og nú
hefur hann þann vitnisburð að
hann er hið bezta skáld og hafi
ritað margar bækur, er enn sjást
á Hólum og víðar. Það er tekið
fram, að hann hafi orðið hinn
bezti vinur Jóns í Odda Loftsson-
ar og Gissurar Hallssonar í
Haukadal, Sæmundur fróði er dá-
inn fyrir 19 árum, en fræði hans
og ef til vill fleiri Oddaverja eru
í Odda og Eyjólfur Sæmundsson
á lífi, frægur prestur. Þárna er
tekið til að gera hina miklu kon-
ungabók. Notuð er konungaævi
Ara fróða, Ynglinga saga. Svo veit
maður það að Sæmundur fróði
samdi konungabók. Um hana get-
ur Oddur munkur og tilfærir úr
henni kafla. Hún hefur náð til
dauða Magnúsar góða e.t.v. 1045.
En saga Sigurðar Jórsalafara d.
1131, sýnir að samtíðarmaður
hefur skrifað hana en Sæmundur
dó 1133. Svo veit maður um
Hryggjarstykki Eiríks Oddssonar,
sem beinlínis er getið um í
Heimskringlu, að sé heimild að
sögu nokkurra konunga og hefur
hún náð til 1163 að Hákon
herðibreiður er fallinn, og Erling-
ur og Magnús sonur hans ráða
ríkjum. Þeirra sögu skrifar
kannske Karl ábóti, sem áður er
lýst.
Karl ábóti var í Skáiholti á
þessum tíma og ætla má að hann
eigi mikinn þátt í að samræma stíl
Heimskringlu, sem þó ekki er
fullsamræmilegur. Þannig gengur
orðið „samna" í staðinn fyrir
safna í gegnum alla Heimskringlu
og Sverrissögu líka, og í þeim
bókarkafla, sem Oddur munkur
tilfærði eftir Sæmund fróða, er
enn orðið „samna". Það ritar Sæ-
mundur fyrir 1130. Það orð er
gengið úr notkun á 13. öld, en
kemur fyrir í Gylfaginningu í
Snorra-Eddu, og sýnir einungis
hvaðan fræði þeirrar bókar eru
ættuð.1) Hér á það ekki við að
minnast á vitleysurnar, sem búið
er að hrúga upp um Heims-
kringlu, en það kemur þessu máli
við, að ef Snorri hefur skrifað
Heimskringlu, þá hefur hann stytt
sögur, svo sem Ólafs sögu
Tryggvasonar. Þetta er ekki vílað
fyrir sér að álykta og síðan að
gera að vísindum í samábyrgð. En
þetta er alrangt, stytzta bókin er
elzt, og alltaf er bætt í fræði bók-
ar. Og Ólafs saga Tryggvasonar í
Heimskringla er stytzt, lengri er
Odds saga munks um 1190 og
lengst saga Gunnlaugs munks
eftir 1200. Og svo eru það orðin
vísindi að rithöfundar hafi stytt
fræðibækur! Þess er von, þegar
endilega þarf að trúa því að
Snorri hafi ritað Heimskringlu,
hvað sem hver segir og hvað aug-
ljós sem sannleikurinn er í mál-
inu. Styttingarvísindi eru af því
*) Og þeir sem þýða Ólafs sögu
Odds munks fyrir 1200 nota orð-
ið safna en ekki samna og hefur
Karl ábóti notað orðið í Sverris-
sögu eingöngu í stíl við hinar
fornu konungasögur, þ. e. Heims-
kringlu.
runnin að því er trúað að Snorri
hafi stytt konungasögur, og þá
skal heldur búa til afturábak
fræði, í staðinn fyrir að hafa það,
sem er algildur mælikvarði á ald-
ur bóka, og við blasir, að Ólafs
saga Tryggvasonar í Heims-
kringlu er elzt af Ólafs sögum,
og ákvarðar aldur Heimskringlu
um 1170, að megin stofni. Og
sýnir öll gjörð bókarinnar að hún
er safnrit og margir menn um
vélað á Iengri tíma, og hafi þó
líklega samið mest Ari fróði og
Sæmundur og kemur orðið „átt-
bogi" fyrir í Ólafs sögu Tryggva-
sonar. Verður hér nú að fleiru
vikið þótt í molum verði að vera.
Þótt eigi þyrfti lengra þetta
mál að þæfa en til þeirrar óræku
vissu sem hér er komin í Ijós, að
búið er að semja Heimskringlu
áður en Karl ábóti ritar Sverris
sögu um 1185, þá má þó á enn
margt benda er allt lýtur að því
sama, að Snorri Sturluson hefur
ekki samið bókina. Ég held að ég
hafi ekki rekið mig á það, að talið
sé að Heimskringlu sé getið á
ákveðnum tíma fyrr en Lárus
Hansen kom með hana í dagsljós-
ið, eins og áður sagði 1548. Vísað
er til konungasagna í Þórðar sögu
JÓLABLAÐ — 83