Ársrit Ræktunarfélags Norðurlands - 01.01.1975, Page 43

irnar allvel frá lofthitanum og verndar þær gegn frostkali.
Það sem gerist er að ákveðnir rotsveppir, svonefndir kal-
sveppir, dafna undir snjóþekjunni, og valda áverkum á jurt-
inni, sem geta leitt til dauða. Þetta er sú tegund kals, sem
rotkal nefnist.
í N.- og V.-Noregi og í S.-Finnlandi, þar sem veðrátta er
sveiflukenndari verða kalskemmdir mestar ef jarðklaki
myndast að hausti, síðan koma hlákuskeið fylgt af vetrar-
frostum og loks oft á tíðum frost á auða jörð að vori (And-
ersen 1963 a, 1963 b, Pohjakallio et al. 1963, Ársvoll 1973).
Hefur Andersen (1963 b, 1966 a) bent á að á slíkum svæðum
verði kalskemmdir vegna köfnunar jurtanna undir vatni og
svellum, slíkar kalskemmdir nefnast vota- og svellakal.
Hérlendis hafa ýmsar tilraunir verið gerðar til að finna
hvaða þættir veðurfarsins væru valdir að kalskemmdum.
Ólafur Jónson (1937) kannaði hvað hefði einkennt kalár
fyrr á tímum. Virtist honum að höfuðástæðan til kal-
skemmda væru köld vor, en mest verði tjónið ef veturnir
væru einnig kaldir. Sturla Friðriksson (1954) bar saman veð-
urfarið á kalárum og árum án kalskemmda á árabilinu 1948
— 1952. Kom þar einnig fram að köld veðrátta að vetri og
vori virtust einkum skaðleg. Páll Bergþórsson (1970) taldi
vetrarhitann ráða hér meira en vorhitann, og benti á að kal-
skemmdir virtust nær alltaf samfara vetrarhörkum. Markús
Á. Einarsson (1970) rannsakaði veðurfarið á þremur veður-
athugunarstöðvum á N.- og A.-landi á árabilinu 1960—
1969 og taldi að ekkert samband væri milli kalskemmda og
hausthita, nokkurt samband milli kalskemmda og vetrar-
hita, en að kalskemmdir yrðu helst ef hitaskilyrði að vori
væru óhagstæð, og lagði hann mesta áherslu á veðurfarið eft-
ir fyrstu vorhláku. Ellenberg & Ellenberg (1969) héldu því
fram að á Islandi kynnu vorþurrkar að ráða miklu um kal-
skemmdir, en að frostkal og svellkal væru meðvirk. Ruthsatz
& Geyger (1971) settu að afloknum rannsóknum fram svip-
aða skoðun, en töldu einnig að jurtirnar köfnuðu undir
vatni í vetrar- og vorhlákum, að um votkal væri að ræða
fremur en svella- eða frostkal.