Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1969, Side 121

GAMLI BÓKASKÁPURINN
121
lesin gaumgæfilega. Hlýtur það að teljast merkilegt, að slíkt rit skyldi vekja áhuga
bænda og búaliðs vestur í Ameríku. Sáu þeir ef til vill sjálfa sig í hlutskipti hins
„víðförla manns, sem hraktist víða“. Var sagan á einhvern hátt þeirra eigin saga?
Hér er ævintýramaður, sem leggur allt í sölurnar, ratar í ótal raunir, kemst oft í hann
krappan, en kemst svo að lokum heim að arineldi fjölskyldunnar, smeygir á sig inni-
skónum og segir ferðasöguna. Hann hafði tafizt oft og víða. En hann hafði hleypt
heimdraganum og kom heim vitrari en ella. Odysseifur er hetja, en af annarri gerð
en víkingarnir. Hvers vegna lenti hann í öllum þessum mannraunum? Var hann góður
maður og vitur eða aðeins heppinn? Eða er það eitt og hið sama? Eyjarnar tvær
Skylla og Karybdis höfðu vakið sérstaka eftirtekt lesendanna. Þær tákna andstæður,
sem finnast í hvers manns huga: skyldurnar við lífið og munaðarhneigðina. Það er
löngum varasamt að sigla milli skers og báru, en Ódysseifur slapp heill úr þeirri raun.
Ef til vill er sagan um Ódysseif einhver fyrsta tilraun, sem gerð hefur verið til að
gera grein fyrir mannlegu eðli, frá sálfræðilegu sjónarmiði, og hún virðist hafa fund-
ið hljómgrunn í hugum íslenzku landnemanna. Einnig sjást merki þess, að þeir höfðu
lesið önnur skáldverk, sem eiga ef til vill uppruna sinn að rekja til Hómerskvæðanna,
svo sem Paradísarmissi Miltons. Hefur hann þó aldrei þótt neinn eldhúsróman.
----o-----
Það sem hér er skráð um íslenzku byggðina í Upham, Norður-Dakota, er ekki ein-
stætt á nokkurn hátt. Hér er aðeins um að ræða sýnishorn í smáum stíl af menning-
arviðleitni Vestur-íslendinga á landnámsárunum og lengi síðan. Bókasöfn af þessu
tagi munu hafa verið mynduð í flestum sveitum, þar sem íslendingar tóku sér bólfestu.
Bókakostur var svipaður allstaðar og bókalestur mjög almennur. En þessi hyggð var
einna fámennust og fátækust allra lengi framan af. Hún var skipuð mönnum, sem
litlar sögur fóru af. Það er einnig eftirtektarvert, að þetta fólk kom úr flestum sveit-
um Islands. Má því segja, að það sé eins konar fulltrúar íslenzkrar alþýðumenningar,
eins og hún var inn land allt á síðari hluta aldarinnar sem leið. Fjarstæða væri að
halda því fram, að þetta fólk hafi verið betur gefið andlega en almennt gerist. Þó
voru á meðal þeirra gáfu- og dugnaðarmenn, sem hefðu orðið sómi sveitar sinnar,
hvar sem var. Ef til vill var Stefán Einarsson, bróðursonur og fóstri Jósefs á Hjalla-
landi í Vatnsdal, þeirra fremstur að andlegu atgervi. Hann virtist á flestan hátt vel
til foringja fallinn og naut mikils álits í sveitinni. Hann var stálminnugur og flug-
mælskur. Eitt sinn vildi svo til, að ókunnugur ferðamaður rakst inn á skemmtisam-
komu, sem byggðarmenn héldu í samkomuhúsi sveitarinnar. Sagði hann frá því síðar,
að þegar hann kom inn í salinn, stóð þar á ræðupalli maður einn mikilfenglegur í
sjón og hélt blaðalaust snjalla ræðu um goðafræði Grikkja og Rómverja og bar hana
svo saman við goðafræði Norðurlanda. Manninum varð að orði, er út var komið:
„Eru þeir margir svona snjallir bændurnir hérna?“ Sá sem spurður var svaraði: „Nei,
hann er nú einna skástur þessi.“ Annar einkennilegur fræðasjór á meðal bænda þess-
ara var Sigurður Jónsson frá Syðstu-Mörk, náfrændi Jóns Helgasonar biskups. Hann