Frjáls verslun - 01.03.2000, Blaðsíða 58

LOGFRÆÐI
þrír mánuðir frá því ákvörðun stjórnvalds var tilkynnt. Ekki er
hægt fá mál endurupptekið ef ár er liðið nema veigamiklar
ástæður séu fyrir hendi. Með hliðsjón af þeim grunnreglum
sem fram koma í stjórnsýslulögum, sem sett voru til verndar
borgurunum í samskiptum við stjórnvöld, skýtur það skökku
við að skattstjórar telji sig, án beinna lagaheimilda, hafa rýmri
rétt til endurupptöku á málum til að knýja fram íþyngjandi að-
gerðir á hendur borgurunum en lögfestar eru til handa borg-
urunum í stjórnsýslulögunum. Varla leiðir þessi framkvæmd
til þess að vandað sé til málsmeðferðar í fýrstu ef ætið er
möguleiki á því að endurtaka málið, svo fferni að málið sé ekki
fyrnt. Telja verður að réttarörygginu sé hér teflt í hættu. Auk
þess má benda á þann kostnað sem málarekstur hefur í för
með sér, svo ekki sé minnst á ef taka verður til varnar oftar en
einu sinni í sama málinu.
Ekki er að finna í lögum um yfirskattaefnd ákvæði þess
efnis að hlutverk yfirskattanefndar sé að leiðbeina skattyfir-
völdum í einstöku ágreiningsmáli, með þeim hætti að skattyf-
irvöld geti fengið eins konar „forúrskurð“ hjá nefndinni, um
það hvernig standa skuli að tiltekinni skattbreytingu, efnis-
lega og formlega. Slíkir úrskurðir nefndarinnar hafa vitaskuld
almennt fordæmisgildi, en úrskurður yfirskattanefndar á ekki
ágreiningsmál milli sömu aðila verður ekki borið undir sama
úrskurðaraðila á ný? Hefur ekki úrskurður yfirskattanefndar,
þar sem aðgerðir skattstjóra eru ómerktar vegna umræddra
anmarka, sömu áhrif?
Ósamræmi i aðgengi að dómstólum Mönnum er í stjórnar-
skrá tryggður aðgangur að dómstólum landsins til að fá leyst
úr deilumálum sínum, hvort sem er á sviði einkamála eða op-
inberra mála. Það sama gildir á sviði skattamála. Sú krafa er
þó gerð ef ágreiningur lýtur að virðisaukaskatti að tæma
verður kæruleiðir í skattkerfinu áður en hægt er að bera
ágreininginn undir dómstóla. Varði ágreiningurinn tekju- og
eignaskatt er þó heimilt að bera úrskurð skattstjóra um skatt-
skyldu og skattstofna beint undir dómstóla.
Virðisaukaskattur og tekjuskattur eru afskaplega sam-
tvinnaðir í skattskilum virðisaukaskattsskyldra rekstraraðila.
Breytingar á öðrum skattstofninum leiðir oft til breytinga á
hinum. Sé hróflað við virðisaukaskattinum í úrskurði skatt-
stjóra, þó ekki sé nema vegna afleiðingar af breytingu á tekju-
skattstofninum, verður að líta svo á tæma verði kæruleiðir
innan skattkerfisins áður en unnt sé að bera ágreiningsefnið
undir dómstóla.
Það veikir óneitanlega trúverðugleika um að mál fái hiutlausa og málefnaiega
meðferð þegar skattstjóri tekur til við að fjalla um mál á nýjan leik, sem hann
hafði áður tekið afstöðu í, sér í lagi ef hann hefur fengið „ofanígjöf" frá yfir-
skattanefnd vegna málatilbúnaðar.
að hafa þau réttaráhrif að hann sé einhvers konar „forúr-
skurður", um sama ágreiningsefni milli sömu aðila.
Réttarfar á sviði skattamála er talið liggja á milli einka-
málaréttarfars og opinbers réttarfars. Þó hefur verið talið að
réttarfarið liggi nær hinu opinbera réttararfari, a.m.k. þegar
um íþyngjandi aðgerðir er að ræða. I ljósi þess verður að telja
að í máli, þar sem skattþegn er grunaður um t.d. skattasnið-
göngu, sé réttarfarið komið mjög nálægt hinu opinbera rétt-
arfari, þrátt fyrir að skattþegn fái ekki réttarstöðu sakaðs
manns, eins og í skattrannsóknarmálum.Verður því að gera
þá kröfu varðandi málsmeðferð skattstjóra, að hann upplýsi
(rannsóknarregla 10. gr.stjórnsýslulaga) málið ítarlega, gefi
aðila til kynna á hvaða lagagrundvelli málið sé reist, þannig
að hann eigi þess kost að gæta andmælaréttar síns.
Það veikir óneitanlega trúverðugleika um að mál fái hlut-
lausa og málefrialega meðferð þegar skattstjóri tekur til við að
fjalla um mál á nýjan leik, sem hann hafði áður tekið afstöðu í,
sér í lagi ef hann hefur fengið „ofanígjöf ‘ frá yfirskattanefnd
vegna málatilbúnaðar. Sé mál ómerkt hjá yfirskattanefnd vegna
annmarka í málatilbúnaði; ekki var farið eftir reglum stjórn-
sýslulaga, ekki var byggt á réttum lagagrundvelli eða háttsemi
aðila varðar annað ákvæði skattalaga en skattstjóri boðar skatt-
breytingar á, verður skattstjóri að una niðurstöðu yfirskatta-
nefndar. Önnur niðurstaða er ekki veijandi í nútíma réttarkerfi
þegar um íþyngjandi aðgerð er að ræða af hálfu skattstjóra.
Fróðlegt er að velta því hér upp hvort skattstjóri telur sig
hafa heimild til að endurupptaka mál sem héraðsdómur hef-
ur ómerkt. Gilda ekki hér „res judicata“ áhrif, þ.e. að sama
58
Vilji fýrirtæki láta reyna á það álitaefni að skattstofn þess
byggist á ákvæðum skattalaga, sem talið er að brjóti gegn
stjórnarskrá, þá er hægt að fara með málið beint til dómstóla
ef um tekju- og eignaskatt er að ræða, en ekki ef álitaefnið
varðar stofn til virðisaukaskatts.
I lögum nr. 33/1944 um stjórnarská lýðveldisins er að
finna þær reglur er skattlagningarheimild ríkisvaldsins bygg-
ist á. í 40. gr. segir „Engan skatt má leggja á né breyta nema
með lögum“, í 77. gr. segir „Skattamálum skal skipað með
lögum. Ekki má fela stjórnvöldum ákvörðun um hvort leggja
skuli á skatt, breyta honum eða afnema hann“. Jafnræðisregl-
una er að finna í 65. gr. og regluna um vernd eignarréttinda í
72. gr. Umrædd ákvæði eiga að tryggja að rétt sé að málum
staðið af hálfu ríkisvaldsins þegar skattlagning er ákvörðuð.
Það er ekki á valdsviði skattyfirvalda að taka afstöðu til
þess hvort einstaka ákvæði skattalaga fari gegn ákvæðum
stjórnarskrár. Það er á valdsviði dómstóla að gera það. Skýt-
ur það því skökku við að íyrst skuli þurfa að tæma kæruleið-
ir innan skattkerfisins áður en hægt er að bera mál af þessum
toga undir dómstóla, varði álitaefnið virðisaukaskatt beint eða
tengsl hans við tekjuskatt.
Úr þessu ósamræmi þarf að bæta. Það gefur augaleið að
þetta réttarsfarlega ósamræmi hindrar aðgang borgaranna að
dómstólum. Það er ekki ásættanlegt að sú skylda sé íyrir
hendi að tæma kæruleiðir skattkerfsins áður en hægt er að
bera skattalegt álitaefni undir dómstóla, sér í lagi þegar fyrir-
fram er vitað að ekki er á valdsviði skattkerfisins að ljalla um
ágreiningsefnið. Œj