Morgunblaðið - 26.01.2001, Blaðsíða 10

FRÉTTIR
10 FÖSTUDAGUR 26. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
FJÓRIR af níu dómurum Hæsta-
réttar Íslands andmæltu því á fundi
með forseta Hæstaréttar, Garðari
K. Gíslasyni, að bréfi forsætisnefnd-
ar Alþingis um öryrkjafrumvarpið
svonefnda yrði svarað efnislega.
Fjórir dómarar réttarins veittu for-
seta hins vegar umboð til að svara
bréfinu. Meirihluti dómaranna var
því þess vegna fylgjandi að bréfinu
yrði svarað efnislega. Þessar upp-
lýsingar fengust á skrifstofu Hæsta-
réttar í gær.
Samkvæmt upplýsingum frá
skrifstofunni var bréf forsætis-
nefndar Alþingis borið undir alla
dómara réttarins á fundi sem hald-
inn var á þriðjudag eða sama dag og
bréfið frá forsætisnefnd Alþingis
barst Hæstarétti. Á þeim fundi
veittu fjórir dómarar, auk Garðars
sjálfs, forseta réttarins umboð til að
svara bréfinu. Fjórir dómarar and-
mæltu því hins vegar að bréfinu yrði
svarað efnislega. Það eru dómararn-
ir Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur
Henrysson, Hrafn Bragason og Pét-
ur Kr. Hafstein.
Þess má geta að dómararnir fjórir
sem hér voru nefndir dæmdu í máli
Öryrkjabandalags Íslands og
Tryggingastofnunar ríkisins auk
Garðars K. Gíslasonar. Garðar og
Pétur Kr. Hafstein skiluðu hins veg-
ar sératkvæði um ákveðinn þátt
dómsins, þ.e. þeir töldu að TR hefði
mátt skerða tekjutryggingu frá 1.
janúar 1999.
Þeir dómarar sem veittu forseta
réttarins umboð til að svara bréfinu
voru Árni Kolbeinsson, Gunnlaugur
Claessen, Markús Sigurbjörnsson
og Viðar Már Matthíasson, sem sit-
ur í Hæstarétti í forföllum Hjartar
Torfasonar.
Mikilvægt að meirihlutinn
vildi að bréfinu yrði svarað
Jón Steinar Gunnlaugsson,
hæstaréttarlögmaður og formaður
lögfræðinganefndar sem samdi
frumvarp um breytingar á almanna-
tryggingalögum, sagði að það væri
mikilvægt að það væri komið fram
að forseti Hæstaréttar hefði notið
stuðnings meirihluta dómenda við
að bréfi forseta Alþingis yrði svar-
að.
„Það er líka nauðsynlegt að menn
skilji það að þeir fjórir sem vildu
ekki að bréfinu yrði svarað voru
ekki að taka neina afstöðu gegn efni
svarsins. Mér er nær að halda að all-
ir dómararnir níu kunni að hafa ver-
ið sammála um efni þess, þ.e.a.s.
hvað fælist í dóminum, þó að hluti
þeirra vildi ekki að bréfinu yrði
svarað af allt öðrum ástæðum,“
sagði Jón Steinar.
Dregur úr trausti á Hæstarétti
„Ég á erfitt með að trúa því að
fimm af níu dómurum hafi ákveðið
að koma sér saman um að skrifa
bréf um nýgenginn dóm með hlið-
sjón af því að fjórir þeirra tóku ekki
þátt í að kveða upp dóminn. Ef í
bréfinu er einungis vísað til dómsins
má segja að það sé í lagi, en um leið
og þeir byrjuðu að túlka dóminn
voru þeir að dæma hann upp á nýtt,“
sagði Ragnar Aðalsteinsson, hæsta-
réttarlögmaður og lögmaður Ör-
yrkjabandalagsins.
Ragnar sagði að hægt væri að
hugsa sér að dómararnir hefðu kall-
að lögmenn málsaðila fyrir sig og
gefið þeim kost á að tjá sig um það
sem dómararnir ætluðu að gera.
„Þessir dómarar þekktu hins vegar
ekkert málið og hafa aldrei hlustað á
málflutning í því. Ég dreg í efa að
þeir hafi lesið málsgögnin. Þeir eru
þess vegna ekki í neinni aðstöðu til
að hafa skoðun á bréfinu.“
Ragnar sagði að margt fólk hefði
haft samband við sig vegna þessa
máls. Fólk væri miður sín yfir því
sem hefði gerst. „Það er greinilega
áfall fyrir marga að uppgötva að
þeir sem fara með framkvæmda-
valdið og löggjafarvaldið, sem er
ærið samtvinnað eins og kenninga-
smiðir hér á landi segja okkur, skuli
líka vera komnir inn fyrir grindurn-
ar í Hæstarétti og farnir að hafa
áhrif þar með beinum hætti.
Fólk hefur vitað af þessu vígi og
því finnst að nú sé það fallið. Vald-
inu hafi líka tekist að komast þang-
að og núna séu menn hvergi óhultir
lengur fyrir þessu ofboðslega valdi.“
Ragnar sagði að af þessu máli öllu
ætti að draga þann lærdóm að við
þyrftum að fara að endurskoða
stjórnskipan landsins í heild sinni
með það að markmiði að koma hér á
lýðræðislegu fyrirkomulagi þar sem
borgararnir í landinu hefðu einhver
alvöru áhrif. Tryggja þyrfti að þeir
sem yrðu fyrir því að brotið væri á
réttindum þeirra gætu leitað skjóls
hjá sjálfstæðum og óháðum dóm-
stólum. Það kallaði á að við þyrftum
að hafa vel menntaða, reynda og
umfram allt sjálfstæða dómstóla.
Hann sagði mikilvægt að hafa í huga
að í stjórnarskránni væru hæsta-
réttardómurum búin kjör sem væru
hugsuð til að tryggja að þeir létu
aldrei undan þrýstingi.
„Nú þurfum við að snúa bökum
saman, lögmenn, dómarar, stjórn-
málamenn og aðrir, um að vinna það
traust til baka sem nú hefur rýrnað.
Það mun taka langan tíma og verða
erfitt verk. Við verðum bara að
horfa fram á veginn og viðurkenna
að þarna voru gerð mistök. Það þarf
að styrkja hið borgaralega sam-
félag. Það þarf að styrkja fjöl-
miðlana, því ef hér væru sterkir fjöl-
miðlar og sterkt borgaralegt
samfélag myndi valdið ekki dirfast
að gera það sem það gerði núna og
sjálfstæði dómstóla myndi heldur
ekki láta undan valdinu með þeim
hætti sem nú virðist hafa gerst,“
sagði Ragnar.
Hann vildi taka fram að hann liti
ekki svo á að Hæstiréttur hefði
brugðist heldur einstakir dómarar í
Hæstarétti.
Hæstaréttardómarar héldu fund um bréf forseta Alþingis
Meirihlutinn fylgj-
andi að svara bréfinu
HÆSTARÉTTALÖGMENNIRNIR
Jón Steinar Gunnlaugsson og Ást-
ráður Haraldsson eru ósammála um
hvort Hæstiréttur eigi að fjalla um
mál sem varða efnahagsleg og félags-
leg réttindi. Jón Steinar telur að
Hæstiréttur eigi ekki að fjalla um
þessi mál en Ástráður telur það hlut-
verk Hæstaréttar að fjalla um hvort
mál af þessum toga njóti verndar af
stjórnarskrá.
Í Morgunblaðinu í gær er vitnað
til viðtals sem danska blaðið Aktuelt
tók við Niels Pontoppidan, fyrrver-
andi forseta Hæstaréttar Danmerk-
ur. Í viðtalinu er haft eftir Pontopp-
idan: „Ég tel að vísa eigi frá þeim
málum þar sem því er til dæmis
haldið fram að heimilishjálp sé ónóg
eða krafa stjórnarskrárinnar um
framfærslu sé ekki uppfyllt. Ef
dómstólarnir eiga að taka afstöðu í
efnahags- og félagslegum réttinda-
málum eru þeir orðnir beinir þátt-
takendur í þjóðfélagsumræðunni og
þar með komnir langt út fyrir sitt
umboð.“
Jón Steinar Gunnlaugsson sagðist
vera algerlega sammála orðum
Pontoppidans. „Það sem haft er eft-
ir Pontoppidan í þessu viðtali er al-
gerlega í samræmi við mínar skoð-
anir á þessu, sem ég reyndar lét í
ljós í Morgunblaðinu strax eftir að
dómur Hæstaréttar í máli Öryrkja-
bandalagsins féll. Ég tel að það sem
hann er að segja sé algert grund-
vallaratriði þegar við erum að skoða
verkaskiptingu þessara þýðingar-
miklu valdaþátta.
Því er stundum haldið fram að
danski hæstirétturinn sé eitthvað
tregari til þess að viðurkenna að lög
brjóti í bága við stjórnarskrána en
sá íslenski. Fyrir því kunna að vera
ýmsar ástæður. Það getur t.d. verið
að löggjöfin í Danmörku sé vandaðri
en hér á landi. Þar að auki hefur
einmitt orðið breyting á þessu við-
horfi í dönskum rétti einmitt undir
forystu Pontoppidans,“ sagði Jón
Steinar.
Lína sem Hæstiréttur verður
að gæta sín á að fara ekki yfir
Ástráður Haraldsson sagði að því
væri oft haldið fram að Hæstiréttur
Danmerkur væri tregur til að dæma
í málum sem varða efnahagsleg og
félagsleg réttindi. Það hefði komið
fyrir að alþjóðlegir dómstólar hefðu
fjallað um þessi mál og ekki alltaf
dæmt á sama veg og Hæstiréttur
Danmerkur.
„Í þessum málum er einhver lína
sem Hæstiréttur verður að gæta sín
vel á að fara ekki yfir. Það er eitt að
að túlka grunnreglur og annað að
setja reglur um útfærslur þeirra,
sem er ekki hlutverk Hæstaréttar.
Ég held að það sé ekkert sem bendi
til að Hæstiréttur Íslands hafi farið
út fyrir þessa línu,“ sagði Ástráður.
Ástráður sagði að það væri eng-
inn ágreiningur um að Hæstiréttur
ætti að túlka vernd mannréttinda að
því er varðar þau réttindi sem er að
finna í eldri mannréttindaskrám,
þ.e. þegar fjallað væri um eignar-
rétt og persónufrelsi. „Menn eru
hins vegar ekki eins sammála um að
þessi nýrri réttindi sem hafa verið
skilgreind og ætluð vernd á alþjóða-
vettvangi á 19. og 20. öld, þ.e. afleitt
réttindi sem kölluð hafa verið efna-
hagsleg, menningarleg og pólitísk
réttindi, njóti verndar í stjórnar-
skrá. Ég held að þetta sé einfald-
lega eðlileg réttarþróun. En menn
verða að sjálfsögðu að gæta að því
að ekki sé farið út fyrir þau mörk
sem dómstólum er sett. Dómstólar
eiga fyrst og fremst að túlka vernd-
ina en ekki að setja nýjar reglur.“
Morgunblaðið leitaði einnig álits
lagaprófessoranna Eiríks Tómas-
sonar og Páls Sigurðssonar, en þeir
báðust undan því að tjá sig um þessi
ummæli.
Á Hæstiréttur að fjalla
um félagsleg réttindi?
Skiptar skoðanir á ummælum Pontoppidans
PÁLL Sigurðsson, prófessor í lög-
fræði við Háskóla Íslands, segir að
forseti Hæstaréttar, Garðar K.
Gíslason, hafi – með því að tjá sig
efnislega um öryrkjafrumvarpið
svonefnda sem nú er orðið að lögum
– „dæmt“ sig vanhæfan til að fjalla
um væntanlegt dómsmál vegna
stjórnskipulegs gildis umræddra
laga, þegar málið komi á æðra
dómsstig. Þetta kom fram í grein
sem Páll Sigurðsson ritaði í Morg-
unblaðið í gær. „Jafnframt hlýtur
það að vera réttmætt álitamál,
hvort hann hafi einnig, með und-
irritun bréfsins „dæmt úr leik“ alla
aðra dómara Hæstaréttar (átta að
tölu auk hans sjálfs), sé það rétt,
sem haft er eftir forsetanum í fjöl-
miðlum, að þeir hafi gefið samþykki
sitt fyrir því að bréfið væri samið
og sent. Þar með hafa þeir, svo að
staðfest sé, tjáð sig um þetta mál
með líkum hætti og forseti rétt-
arins,“ segir Páll ennfremur í grein-
inni. Bætir hann því við að fordæmi
fyrir „skýringarþjónustu“ Hæsta-
réttar – og þar með annarra dóm-
stóla – hafi nú verið skapað. Hér
má við það bæta að fjórir af níu
dómurum réttarins voru andvígir
því að forseti réttarins svaraði efn-
islega bréfi forsætisnefndar Alþing-
is um öryrkjafrumvarpið skv. upp-
lýsingum frá skrifstofu
Hæstaréttar. Það eru þau Guðrún
Erlendsdóttir, Haraldur Henrys-
son, Hrafn Bragason og Pétur Kr.
Hafstein.
Máli sínu til stuðnings um van-
hæfi dómaranna vísar Páll til nið-
urstöðu Mannréttindadómstóls
Evrópu í máli Procola gegn Lúx-
emborg, frá 28. september 1995.
Þar, segir Páll, komst dómstóllinn
að þeirri niðurstöðu, að það að dóm-
arar sem höfðu tjáð sig (með form-
legum hætti en í gervi ráðgjafa
stjórnvalda) um stjórnskipulegt
gildi lagafrumvarps, leiddi óhjá-
kvæmilega til þess að þeir yrðu
ekki taldir óvilhallir dómendur í
máli, þar sem reyndi á sama álita-
efni eftir að frumvarpið hafði verið
lögtekið. „Myndi önnur niðurstaða,
að mati dómsins, ekki fá staðist
skýlaust ákvæði 1. mgr. 6.gr. Mann-
réttindasáttmála Evrópu, þar sem
fjallað er um réttláta og óvilhalla
málsmeðferð,“ segir Páll að síðustu.
Morgunblaðið reyndi að ná í
Garðar Gíslason, forseta Hæstarétt-
ar, vegna þessa álits Páls í gær en
þau skilaboð bárust frá skrifstofu
réttarins að hann vildi ekki tjá sig
frekar við fjölmiðla.
Páll Sigurðsson lagaprófessor
Dómarar dæma
sig vanhæfa
VÍGBÚINN háþrýstidælu og vel gallaður lét verkamaðurinn í slippnum í
Reykjarvíkurhöfn verkin tala.
Morgunblaðið/Jim Smart
Verkin tala