Morgunblaðið - 26.01.2001, Blaðsíða 30

UMRÆÐAN
30 FÖSTUDAGUR 26. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Í FYRRADAG sendi
forsætisnefnd Alþingis
Hæstarétti bréf, þar
sem leitað er eftir svari
við því hvort það sé al-
mennt andstætt stjórn-
arskrá lýðveldisins að
skerða með lögum
tekjutryggingu örorku-
lífeyrisþega vegna
tekna maka hans.
Vísvitandi
stjórnarskrárbrot
Í umræðunni hafði
deila stjórnarflokka og
stjórnarandstöðu ekki
síst staðið um nákvæm-
lega þetta atriði. Þing-
menn stjórnarandstöðunnar lögðu
megináherslu á að það væri niður-
staða Hæstaréttar í dómi sínum að
slík tekjutenging væri almennt
óheimil af mannréttindaástæðum.
Töldu þeir jafnframt að þar sem
frumvarp ríkisstjórnarinnar heimil-
aði að tekjur makans hefðu skerð-
ingu í för með sér væri það eitt að
leggja frumvarp ríkisstjórnarinnar
fram brot á stjórnarskrá og málið því
óþinglegt. Sumir þingmenn stjórn-
arandstöðunnar gengu svo langt að
lýsa því yfir að þetta hefði verið gert
vísvitandi í þeim tilgangi að brjóta
stjórnarskrána. Þuríður Backman,
þingmaður vinstri grænna, sagði að
þingið hefði verið „kallað saman til
þess að lögfesta brot á stjórnarskrá
lýðveldisins“ og til að ,,staðfesta brot
á mannréttindum“. Slík ásökun á sér
fáar hliðstæður.
Spurning og svar
Hæstiréttur svarar bréfi forsæt-
isnefndar. Forseti Hæstaréttar seg-
ir réttilega í bréfi sínu að spurt hafi
verið ,,hvort með dómi Hæstaréttar
19. desember 2000 í máli nr. 125/2000
hafi verið slegið föstu að almennt sé
andstætt stjórnarskrá lýðveldisins
Íslands að kveða í lögum á um að
skerðing geti orðið á fjárhæð tekju-
tryggingar örorkulíf-
eyrisþega í hjúskap
vegna tekna maka
hans“. Þessari spurn-
ingu svarar hann neit-
andi.
Málflutningur
stjórnarandstöðuþing-
manna og Ragnars Að-
alsteinssonar lög-
manns var, að tenging
tekjutryggingar ör-
orkulífeyrisþega við
tekjur maka væri
óheimil með öllu, enda
væri það niðurstaða
Hæstaréttar að slík
tekjutenging væri brot
á mannréttindum ör-
yrkja. Hæstiréttur hefur nú tekið af
tvímæli um, að í dóminum felst ekki
sú viðurkenning, sem þessir aðilar
hafa haldið.
Athyglisverð
niðurstaða
Þetta sætir tíðindum. Í þessari
niðurstöðu felst að allar ásakanir um
að framlagning frumvarpsins, þar
sem slíkar skerðingar eru heimilað-
ar, færi gegn niðurstöðu Hæstarétt-
ar og gengi þar af leiðandi gegn
stjórnarskránni, eru rangar. Að
sjálfsögðu tekur Hæstiréttur ekki
afstöðu til þess í bréfi sínu hvort það
lágmark, sem í frumvarpinu er skil-
greint, uppfylli ákvæði stjórnar-
skrár, enda hvorki um það spurt í
bréfi forsætisnefndar né hefur verið
um það fjallað af Hæstarétti.
Í raun var erfitt að búa við það sér-
kennilega ástand að úrskurður
Hæstaréttar í dómsmálinu væri
túlkaður út og suður og hann beinlín-
is notaður til að styðja fullyrðingar
um að vísvitandi væri verið að kalla
þingið saman til að brjóta stjórnar-
skrá lýðveldisins. Það er óvenjulegt,
að Hæstiréttur svari erindi af þessu
tagi, en skiljanlegt þegar skoðað er í
hvers konar ógöngur umræðan var
komin. Rétt er að geta þess að á Ís-
landi starfar ekki stjórnlagadómstóll
til að skera úr ágreiningi eins og
þeim sem hatrammastur varð á Al-
þingi í þessu máli.
Sérkennileg
viðbrögð
Viðbrögð við bréfi Hæstaréttar
hafa verið sérkennileg. Ragnar Að-
alsteinsson telur að Hæstiréttur sé
ekki að taka afstöðu til þess hvort í
dómi hans hafi verið slegið föstu að
almennt sé andstætt stjórnarskrá að
skerða með lögum tekjutryggingu
örorkulífeyrisþega vegna tekna
maka. Um það fjallar spurning for-
sætisnefndar og því svarar Hæsti-
réttur. Ragnar Aðalsteinsson gerir
því ráð fyrir að forsætisnefnd hafi
ekki vitað hvað hún spurði um, eða
hæstiréttur hafi ekki skilið spurn-
inguna og ekki áttað sig á því hverju
hann svaraði. Lúðvík Bergvinsson
segir svar Hæstaréttar markleysu,
rétt eins og það sé ekki fagnaðarefni
fyrir hann að úr þessu viðkvæma
deilumáli um vísvitandi stjórnar-
skrárbrot sé leyst. Össur Skarphéð-
insson telur svar Hæstaréttar ekki
skipta neinu máli.
Drengskapur
Einn þingmanna stjórnarandstöð-
unnar skar sig úr þessum kór. Ög-
mundur Jónasson sá ástæðu til þess,
áður en svar Hæstaréttar var kynnt
þingheimi, að árétta að hann sjálfur
hefði í hita umræðunnar gengið of
langt með því að kalla fram í að vís-
vitandi væri verið að brjóta stjórn-
arskrá lýðveldisins, og baðst hann
velvirðingar á því. Ég met það mikils
við þingmanninn að hann skyldi af-
saka þetta, því fátt hefur gengið nær
mér á þingferli mínum en þessi ásök-
un um að brjóta stjórnarskrá lýð-
veldisins með vilja og ásetningi. Bréf
Hæstaréttar tekur af allan vafa um
þennan þátt málsins og ættu allir,
þingmenn sem aðrir, að fagna því.
Leyst úr
ágreiningi
Tómas Ingi
Olrich
Hæstiréttur
Viðbrögð við bréfi
Hæstaréttar, segir
Tómas I. Olrich, hafa
verið sérkennileg.
Höfundur er alþingismaður.
UMHVERFISÞING, sem nú er
haldið, er tilefni til að skyggnast til
baka og velta fyrir sér árangri og
vonbrigðum í umhverf-
is- og náttúruverndar-
málum. Það er ljóst að
umhverfismál verða sí-
fellt fyrirferðarmeiri í
þjóðfélagsumræðunni
og því af mörgu að taka.
Góðar fréttir
Okkur hættir mjög
oft til að draga ein-
göngu upp dökku hlið-
ina þegar umhverfismál
eru annars vegar. Sem
betur fer má benda á
nokkur atriði sem virð-
ast hafa bætt stöðu um-
hverfis- og náttúru-
verndar hér á landi.
Í því sambandi má
fyrst nefna ný lög um mat á umhverf-
isáhrifum sem samþykkt voru sl. vor.
Lögin tryggja betur en áður aðkomu
almennings að matsvinnunni og lögð
er áhersla á samráð við gerð mat-
sáætlunar til að draga úr líkunum á
því að verulegir vankantar komi fram
á sjálfri matsvinnunni. Til að lögin
komi að fullum notum verða um-
hverfis- og náttúruverndarsamtök að
halda vöku sinni og hafa bolmagn til
að kynna sér einstakar framkvæmdir
og koma á framfæri gagnrýnum
ábendingum. Og svo að lögin nái
markmiði sínu verða framkvæmda-
aðilar og stjórnvöld að virða þau
markmið laganna að komið verði í
veg fyrir framkvæmdir sem hafa um-
talsverð umhverfis-
áhrif.
Ákvörðun ríkis-
stjórnarinnar í septem-
ber sl. að hefja undir-
búning að stofnun
Vatnajökulsþjóðgarðs
var ákaflega mikilvæg.
Að vísu er þessi ákvörð-
un bundin við Skaftafell
og jökuljaðarinn. En
umhverfisráðherra hef-
ur tilkynnt að þetta sé
aðeins áfangi í málinu
og að fjölmörg aðliggj-
andi svæði kunni að
bætast við eftir því sem
aðstæður leyfa. Nú er
að hefjast mat á því
hvort svæðið norðan
Vatnajökuls búi ekki yfir þeirri sér-
stöðu og náttúrufegurð að ástæða sé
til að það verði hluti þjóðgarðsins.
Til náttúruverndar og gerðar
göngustíga og annarra mannvirkja
sem gera svæði aðgengileg og koma í
veg fyrir spjöll, er nú varið meira fé
en nokkru sinni fyrr. Náttúra Íslands
er ein mikilvægasta auðlind þjóðar-
innar þar sem hún er aðalforsenda
ferðaþjónustu í landinu. Halda þarf
áfram að styrkja náttúruvernd og
bæta aðgengi ferðamanna.
Afar hættuleg, þrávirk, lífræn efni
hafa borist langa leið og mælst í um-
hverfi Íslands. Í árslok var lokið við
gerð alþjóðlegs samnings til að
stöðva eða takmarka losun þrávirkra
lífrænna efna. Íslensk stjórnvöld
hafa unnið markvisst að þessu frá því
um 1990. Alþjóðastarf tekur tíma en
þessi áfangi sannar að starfið getur
borið árangur.
Stjórnvöld leita í vaxandi mæli eft-
ir viðhorfum umhverfis- og náttúru-
verndarsamtaka þegar setja á lög
eða marka stefnu um þennan mála-
flokk. Með þessu fæst fjölþættari sýn
á málaflokkinn og líkur aukast á því
að hægt sé að ná víðtækari samstöðu
um framgang hans. Umhverfisráð-
herra hefur boðað frekara samstarf
og aðgerðir stjórnvalda sem geta
styrkt stöðu samtakanna.
Áform um þróun og notkun vetnis
hér á landi eru afar góð tíðindi, ekki
síst þegar flestar fréttir um getu
manna til að bregðast við loftslags-
breytingum eru ekki góðar. Vetnis-
væðingin verður langt og erfitt verk-
efni og það þarf því áræði til að ýta
áformum af þessu tagi úr vör. Vinna
við staðardagskrá í fjölmörgum sveit-
arfélögum er einnig teikn um fram-
sýni og bjartari tíma fyrir umhverf-
isvernd.
Hætturnar
Þrátt fyrir þessa ánægjulegu
áfanga, hefur á öðrum sviðum lítið
miðað fram á veg eða jafnvel aftur á
bak.
Það voru mikil vonbrigði að ekki
tókst að ljúka fundinum um loftslags-
breytingar í Haag þannig að skriður
kæmist á aðgerðir til að takmarka og
draga úr losun gróðurhúsaloftteg-
unda. Íslenska ríkisstjórnin treysti
sér því miður ekki til að skipa sér í
hóp þeirra þjóða sem þar gengu
markvisst til varnar við þessari miklu
ógn. Það boðar ekki gott að ekki skuli
enn hafa verið sett fram markviss
stefna um hvernig við ætlum að
bregðast við þessari vá. Það er vissu-
lega mikilvægt ef við getum lagt fram
landgræðslu og skógrækt sem að-
gerðir til varnar. Það hlýtur samt að
skipta mestu máli að gera sér skýra
grein fyrir því hvernig þróunin verð-
ur ef haldið verður áfram á sömu
braut að auka losun gróðurhúsaloft-
tegunda með aðgerðaleysi eða jafnvel
neikvæðum aðgerðum. Þar hlýtur að
vega þyngst á hvaða framtíðarsýn
þjóðin ætlar að byggja atvinnustefnu
sína og samgöngur.
Fyrir tveimur árum setti ríkis-
stjórnin af stað vinnu við gerð
rammaáætlunar um nýtingu vatns-
afls og jarðvarma. Þess er vænst að
þannig fáist mat á þá virkjunarkosti
sem skynsamlegt er að nýta fyrst og
hvaða kosti er raunhæft að tala um
miðað við þau viðhorf til nýtingar
náttúrunnar sem nú eru að mótast.
Það er afar slæmt ef ekki verður gef-
ið tóm til að bíða eftir niðurstöðu
þessarar vinnu áður en ráðist verður
í næstu virkjanir.
Umræðan að undanförnu um holl-
ustu innfluttra matvæla hefur opnað
augu margra fyrir því hvað hreinar,
íslenskar afurðir eru mikils virði fyrir
okkur. Jafnframt er það skýrara hve
mikið við eigum þeim að þakka sem á
undanförnum árum og áratugum
hafa staðið dyggan vörð um heil-
brigði íslenskra dýra og oft hlotið
harða gagnrýni fyrir. Sú reynsla
hlýtur að verða okkur hvatning og
styrkur til að stefna ekki í hættu hin-
um verðmætu íslensku dýrastofnum í
sjó og á landi fyrir von um skjótfeng-
inn gróða.
Verkefnin framundan
Á umhverfisþingi eru lögð fram
drög að stefnumótun um sjálfbæra
þróun á næstu tuttugu árum. Þar bíð-
ur okkar verkefni að stöðva það bruðl
og sóun á verðmætum náttúrunnar
sem hefur einkennt sambúð vest-
rænna þjóða á síðustu áratugum. Þau
dæmi sem nefnd voru í byrjun ættu
að vera ábending og gefa okkur trú á
að finna megi margvísleg úrræði til
að stuðla að því. Til að ná raunveru-
legum árangri skiptir mestu máli að
auka fræðslu, þekkingu og skilning á
nauðsyn þess fyrir þjóðina alla að
taka höndum saman við að vinna að
því markmiði. Það væri tvímælalaust
mesti árangur umhverfisþings ef það
megnar að færa okkur nær því mark-
miði.
Umhverfisþing –
fyrirheit um umbætur?
Jón
Helgason
Náttúruvernd
Stjórnvöld leita í vax-
andi mæli eftir við-
horfum umhverfis- og
náttúruverndarsam-
taka, segir Jón Helga-
son, þegar setja á lög
eða marka stefnu um
þennan málaflokk.
Höfundur er formaður
Landverndar.
Í MORGUNBLAÐINU í gær (25.
jan.) gagnrýndu samgönguráðherra
og Leifur Magnússon skýrslu mína
um mat á valkostum
fyrir staðsetningu flug-
vallar fyrir innanlands-
flug á höfuðborgar-
svæðinu, sem lögð var
fram í borgarráði fyrr í
vikunni. Skýrslan heitir
„Borgaralýðræði og
borgarskipulag: At-
kvæðagreiðsla meðal
almennings um fram-
tíðarnýtingu Vatns-
mýrarsvæðis og stað-
setningu flugvallar
fyrir innanlandsflug“
og er um 140 blaðsíður
að lengd. Segja þeir að í
svona mati þurfi m.a. að
taka tillit til sjónarmiða
landsbyggðar, höfuð-
borgarhlutverks Reykjavíkur, skipu-
lagsmála, flugtæknilegra mála, ör-
yggis og veðurfars. Einnig segir
Leifur Magnússon að nauðsynlegt sé
að vega efnisatriði matsins með mis-
jöfnum hætti.
Þessi gagnrýni er ómakleg og
röng.
Ástæða þess er sú, að í skýrslunni
er einmitt tekið tillit til allra ofan-
greindra atriða, og að auki til ýmissa
annarra þátta. Matið sem fram kem-
ur í skýrslunni er fjölþætt og byggt á
vinnu sérfróðra aðila um bæði flug-
tæknileg málefni og skipulagsleg
málefni, innlend og erlend. Ekki er
um að ræða upphugsað einkamat
mitt, enda skýrslan byggð á fjölda
ritaðra heimilda og samtölum við
flugfróða menn, bæði hjá Flugmála-
stjórn og flugmenn, auk verkfræð-
inga og skipulagsfræðinga. Heim-
ildaskrá skýrslunnar er vel á þriðju
síðu og í meginmáli er reglulega vís-
að til heimilda.
Enginn getur lagt fram forskrift
að misjöfnu vægi einstakra efnis-
þátta sem allir aðilar málsins gætu
verið sammála um. Það er vegna þess
að slíkt meta aðilar út frá hagsmun-
um og hugarfari (m.a. smekk).
Hvernig ætti til dæmis að ákveða
hvort skipulagsleg tækifæri Reykja-
víkurborgar með ann-
arri nýtingu Vatnsmýr-
ar eða landsbyggð-
arsjónarmið um
aðgengi að miðborg
Reykjavíkur ættu að
vega meira? Reykvík-
ingar gætu litið það
öðrum augum en lands-
byggðarfólk. Hvert
ætti vægi flugöryggis-
mála að vera á móti
tekjuöflunarmöguleik-
um Reykjavíkur og fyr-
irtækja í miðborginni?
Hins vegar eru jafn-
margir efnahagslegir
og samfélagslegir þætt-
ir í matinu.
Í matsskýrslu af því
tagi sem ég vann, og byggði meðal
annars á miklum fróðleik Leifs
Magnússonar um flugtæknileg mál-
efni, var tekin sú afstaða að gera ekki
upp á milli efnisþátta. Markmiðið var
að draga fram þá kosti sem sérfræð-
ingar um flugvallarmál hafa sagt og
skrifað að séu mögulegir og segja
kost og löst á hverjum um sig út frá
öllum helstu sjónarhornum. Síðan
var tekin saman dreifing kosta og
galla. Sú niðurstaða er ekki endilega
hin eina sanna niðurstaða. Það er fyr-
ir almenning að ákveða hvert vægi
efnisatriða á að vera. Nýr flugvöllur
sunnan Hafnarfjarðar kom best út
frá flestum sjónarmiðum en núver-
Um flug-
vallarkosti
Stefán
Ólafsson
Reykjavíkurflugvöllur
Þessi gagnrýni er
ómakleg og röng, segir
Stefán Ólafsson í
athugasemd við ummæli
samgönguráðherra.