Morgunblaðið - 26.01.2001, Blaðsíða 31

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 26. JANÚAR 2001 31
Sími 581-2275 568-5375 Fax 568-5275
K
O
R
T
E
R
Nú er um að gera að grípa tækifærið og
gera það sem við köllum GÓÐ KAUP!
í örfáa daga
Hjá okkur eru
Visa- og
Euroraðsamningar
ávísun á staðgreiðslu
Ármúla 8 - 108 Reykjavík
Rýmum
til á lag
er okka
r
af sófas
ettum,
hornsóf
um og s
tökum
sófum o
g
borstof
uhúsgö
gnum
o.fl. o.f
l.
Rýming
ar
föstud. 9-18
laugard. 10-17
Sunnud. 13-17
ÞAÐ var tónmennt-
arkennurum reiðarslag
að fregna að kennsluaf-
sláttur sem þeir hafa
haft í áratugi skuli hafa
verið þurrkaður út í ný-
gerðum kjarasamning-
um. Ég fullyrði að þessi
mistök samninga-
nefndarinnar verða til
þess að tónmenntar-
kennsla í grunnskólum
landsins líður endan-
lega undir lok á næstu
árum.
Því það er staðreynd
að tónmenntarkennsl-
an er slítandi, erilsöm
og krefjandi og alltof
margir tónmenntarkennarar lenda í
því að „brenna upp“ á örfáum árum,
ekki síst þeir sem hafa tekið að sér of
mikla kennslu. Tónmenntarkennsla
er hópkennsla þar sem mikið reynir
á stjórnunarhæfileika kennarans.
Oft eru þetta einu 40 mínúturnar á
viku þar sem allt að 29 nemendum er
uppálagt að „hafa hátt“, spila og
syngja saman, dansa, hlusta, greina,
skapa og semja. Í tónmenntar-
kennslu þekkist ekki einstaklings-
kennsla, til þess eru bekkirnir alltof
fjölmennir. Í öðrum list- og verk-
greinum er algengast að kenna hálfri
bekkjardeild í einu og ef vel ætti að
vera þyrfti að gera slíkt hið sama í
tómenntinni. Tónmenntarkennaran-
um er líka uppálagt að vera
„skemmtilegur“, hann á að skapa allt
að 400 nemendum sínum tilbreyt-
ingu frá hefðbundnu bóknámi og
hressa upp á skóladag þeirra. Hann
verður að vera í góðu samstarfi við
um 20 bekkjarkennara, vera
reiðubúinn í samþættingu við aðrar
námsgreinar, sjá um alls konar söng-
stundir, skemmtanir og samkomur
innan skólans og stjórna skólakórn-
um. Síðast en ekki síst ber honum að
„veita nemendum meiri lífsfyllingu
og innsýn í fagurfræðileg verðmæti
sem eru meðal hornsteina hvers
menningarsamfélags og hafa víðtæk
áhrif á persónuþroska hvers manns“
svo vitnað sé í aðalnámskrá frá 1989.
Það þarf sterk bein til að uppfylla
þessar kröfur, ekki síst í ljósi þess að
námsgreininni er ætlaður afskap-
lega knappur tími í skólastarfinu.
Það reynir á tónmenntarkennarann
að byggja upp markvisst tónlistar-
uppeldi mörg hundruð barna með
einni kennslustund á viku eins og tíð-
kast víða.
Það er gömul staðreynd að tónlist-
inni ber að vera grund-
vallarþáttur í uppeldi
hvers barns. Heim-
spekingurinn Plató
vildi að börn lærðu tón-
list á undan öllu öðru,
hann vissi að tónlist
temur hugann, eflir
einbeitingu og skipu-
lagningu. Því miður er
ekki hægt að mæla
gildi tónlistar, það er
ekki hægt að setja ein-
hverja mælistiku á þær
tilfinningar sem hún
skapar og ekki getum
við raðað í súlurit
hvernig hún bætir
manneskjuna innan
frá. Tónmenntarkennarar og margir
fleiri telja sig hins vegar vita að tón-
list er öllum börnum ómetanlegt
veganesti inn í framtíðina, gerir þau
ekki aðeins að betri einstaklingum
heldur eflir einnig með þeim sam-
kennd, samvinnu og tillitssemi – og
hvað er dýrmætara nú á dögum sam-
keppni og einstaklingshyggju? Ég
get barið mér á brjóst og vitnað, að í
hópi þeirra barna sem ég hef kennt í
ósköp venjulegum grunnskóla eru
hátt á annan tug í framhaldsnámi í
söng, þar má finna nokkra tón-
menntarkennara og jafnvel tón-
skáld. Ég hef orð margra þeirra fyrir
því að það hafi fyrst og fremst verið
tónlistarstarfið í grunnskólanum
sem beindi þeim á tónlistarbrautina.
Þorri þeirra fékk í barnæsku lítil
önnur kynni af tónlist en þau sem
þeim buðust í Kársnesskóla. Þetta
vekur til umhugsunar um stöðu
þeirra þúsunda barna sem alast upp í
tónlistarlausum grunnskólum um
allt land og eru því svipt þeim sjálf-
sögðu mannréttindum að geta fengið
að upplifa hvar hæfileikar þeirra
njóta sín best.
Þess ber og að geta að tónmennt-
arkennarar þurfa að eyða gífurlega
miklum tíma í allan undirbúning og
námsefnisgerð. Það er sorgleg stað-
reynd að námsefnið sem tónmennt-
arkennslunni er ætlað fyrir skóla-
stigið frá 1.–7. bekk er minna en
almennur kennari hefur úr að moða
fyrir eina bekkjardeild. Ekkert
námsefni er til fyrir 1. bekk, náms-
efni sem er ætlað nemendum í 2.–4.
bekk er komið til ára sinna og þarfn-
ast rækilegrar endurskoðunar og við
erum enn að kenna námsefni sem
var gefið út í tilraunaútgáfum árið
1978 fyrir 5. og 6. bekk. Ekkert
námsefni er til fyrir eldri stigin, ít-
arefni má telja á fingrum annarrar
handar og hljóðfærakostur og annar
aðbúnaður er víða til skammar.
Fyrir áratug gerði stjórn tón-
menntarkennara lauslega könnun á
stöðu námsgreinarinnar og þá kom í
ljós að einungis 50% grunnskóla-
nemenda fengu lögbundna kennslu í
tónmennt og ég er þess fullviss að
staðan er miklum mun verri í dag.
Okkur hefur gengið mjög illa að fá
nýútskrifaða kennara til starfa,
margir hafa fremur kosið að kenna
við tónlistarskólana og lái þeim hver
sem vill. Kennsluskylda forskóla-
kennara (þ.e. tónmenntarkennara)
með 8–12 börn í bekk er 18×50 mín-
útur á viku. Það samsvarar 22,5
grunnskólastundum. Ekki verða ný-
ir kjarasamningar launanefndar til
að hvetja nýja tónmenntarkennara
til að starfa í grunnskólunum ef það
fer að muna fimm og hálfum tíma í
kennsluskyldu á viku eða sem svarar
einum kennsludegi! Kennaraskort-
urinn sem hefur hrjáð grunnskólann
illilega síðustu ár hefur og haft það í
för með sér að margir starfandi og
dugmiklir tónmenntarkennarar hafa
tekið að sér almenna bekkjar-
kennslu. Því miður hefur sú ráðstöf-
un orðið til að þess að opna augu
þessara kennara fyrir þeim regin-
mun sem þessi ólíku kennslustörf
búa við og margir hafa lýst því yfir
að þeir fari ekki aftur í tónmennt-
arkennsluna. Á launatöflu sem ég
fékk að líta augum litla stund er það
líka skiljanlegt út frá launalegu sjón-
armiði. Ef árslaun tónmenntarkenn-
arans eru tugum þúsunda lægri en
bekkjarkennarans þarf ekki að
spyrja að leikslokum. Það má enginn
skilja orð mín svo að tónmenntar-
kennarar fagni ekki því að staða um-
sjónarkennarans er bætt til muna í
þessum kjarasamningum, þeir eiga
það sannarlega skilið og vonandi
verða þessir samningar til þess að
margir kennarar sem hafa leitað í
önnur störf á síðustu árum skili sér
aftur inn í skólana. Nýju samning-
arnir munu hins vegar ekki verða til
þess að brottflúnir list- og verk-
greinakennarar leiti aftur í þau störf
sem þeir hafa menntað sig til og er
það í hróplegri mótsögn við alla um-
ræðu um gildi þessara námsgreina í
almennu skólastarfi. Er það vilji
samninganefndar að grunnskólinn
verði bara bóknámsskóli? Það er
þungt hljóð í mörgum tónmenntar-
kennaranum þessa dagana og marg-
ir hafa tjáð mér að þeir ætli alvar-
lega að hugsa sinn gang á næstu
vikum og mánuðum. Í nýgerðum
kjarasamningum fær starfandi tón-
menntarkennari að halda sínum
kennsluafslætti svo fremi sem hann
skiptir ekki um vinnustað! Ég spyr,
er þetta löglegt? Er það ekki kjörin
leið til að skapa „verri skóla“ að
neyða einn hóp kennara til að sitja
sem fastast á gamla vinnustaðnum af
ótta við aukið vinnuálag á einhverj-
um nýjum? Þessi atlaga að tón-
menntarkennurum er algjör smá-
aurasparnaður fyrir sveitarfélögin
en er kornið sem fyllir mælinn hjá
mörgum seinþreyttum félögum mín-
um sem hafa þraukað í kennslu árum
saman þrátt fyrir niðurskurð á
kennslutímum, námsefnissvelti og
langa bið eftir betri tíð.
Við stöndum á tímamótum – tíma-
mótum sem skera úr um hvort við
látum endanlega bera út tónlistina –
„þann menningarþátt sem hefir að
geyma dýrðlegasta töfrasprotann til
að göfga hug og hjarta hins unga
manns“ svo vitnað sé til orða Þór-
arins Hjartarsonar sem hann lét
falla á fjórða áratug 20. aldarinnar.
Mér er kunnugt að samninganefndin
á eftir að hittast til að ræða um kór-
starf í grunnskólum, en eitt af ára-
tuga baráttumálum tónmenntar-
kennara er að fá það metið sem
kennslu en ekki sem tómstundastarf.
Ég skora á samninganefnd launa-
nefndar sveitarfélaga að mæta til
þeirra samningafunda með opnum
huga og nota tækifærið og leiðrétta
það víxlspor sem stigið var við gerð
nýrra samninga og tryggja tón-
menntinni og allri annarri tónlistar-
iðkun innan grunnskólans lífvænleg
vaxtarskilyrði – annars mun illa fara.
Verður tónmennt úthýst úr
grunnskólum landsins?
Þórunn
Björnsdóttir
Tónmennt
Nýju samningarnir
munu ekki verða til
þess, segir Þórunn
Björnsdóttir, að brott-
flúnir list- og verk-
greinakennarar leiti aft-
ur í þau störf sem þeir
hafa menntað sig til.
Höfundur hefur kennt tónmennt
og stjórnað barnakórum við
Kársnesskóla sl. 25 ár.
andi völlur sjaldnast. Það er mikil-
vægt innlegg í málið en ekki úrslita-
dómur. Aðalatriðið er að
almenningur fái slíkar upplýsingar
um valkostina svo að hann geti valið
milli höfuðkostanna í atkvæða-
greiðslunni. Samgönguráðherra og
Leifur Magnússon hafa frá upphafi
málsins staðhæft, að einungis núver-
andi völlur eða flutningur innan-
landsflugs til Keflavíkur séu raun-
hæfir kostir. Erlendir sérfræðingar
um flugvallarmál og innlendir verk-
fræðiráðgjafar hafa komist að ann-
arri niðurstöðu. Flugmálastjóri hefur
einnig viðurkennt að aðrir kostir
komi til greina frá flugtæknilegu
sjónarmiði, þótt hann virðist telja nú-
verandi völl æskilegasta kostinn. Þá
hefur í undirbúningsvinnu vegna at-
kvæðagreiðslunnar komið skýrt
fram, að núverandi völlur hefur á sér
alvarlega annmarka frá flugtækni-
legu sjónarmiði, þó svo að starfsemi
hans hafi sem betur fer verið að
mestu leyti farsæl til þessa. Á báðum
aðalbrautum vallarins eru t.d. flug-
tæknilegar hindranir. Við norður-
enda norður-suður-brautar er hindr-
un vegna nálægðar við Þingholtin
þar sem íbúabyggð er. Þar er einnig
fjölfarin umferðaræð og gatnamót.
Þess vegna er þröskuldur á brautinni
sem takmarkar not hennar í lending-
um úr norðri sem felur í sér að lenda
þarf sunnar á brautinni. Hið sama á
við um suðurenda brautarinnar,
vegna nálægðar við Kársnesið þar
sem er íbúabyggð. Austur-vestur-
brautin er með markverða hindrun
austanmegin, vegna hæðar Öskju-
hlíðar, sem eykst eitthvað með hækk-
un trjágróðurs á hverju ári. Vestan-
megin á brautinni er íbúabyggð of
nálægt brautinni til að fullnægjandi
öryggismörkum verði við komið,
þannig að hún er ófullnægjandi kost-
ur fyrir blindflug. Að auki er lega
norður-suður-brautar ekki eins og
best verður á kosið með tilliti til
ríkjandi vindátta. Önnur lega myndi
veita betra nýtingarhlutfall með tilliti
til öryggismarka vegna hliðarvinds.
Þriðja braut vallarins, sem væntan-
lega verður þó lögð af á næstu árum,
er meingölluð af mörgum ástæðum.
Núverandi aðalbrautir vallarins eru
þannig ekki án annmarka.
Þessu til viðbótar má benda á, að ef
skipulagshugmyndir Flugmála-
stjórnar, sem kynntar voru í fjölmiðl-
um um síðustu helgi, ganga eftir, þá
verður flugvallarstarfsemin mun að-
þrengdari í borgarlandinu en nú er.
Það er vegna þess að íbúabyggð og
atvinnufyrirtæki yrðu staðsett nær
brautum en nú er. Þetta er mikilvægt
atriði. Atvinnurekstur við flugstöðina
myndi einnig búa við mikinn hávaða
frá flugvélum á stæðum við flugstöð-
ina í Loftleiðahótelinu, sem áformuð
er, auk hávaða frá flughreyfingum á
brautum. Þessi atriði, og mörg önn-
ur, koma fram í vinnu sérfræðinga
sem byggt er á í skýrslu minni um
flugvallarkostina sem fyrir liggja.
Markmið hennar er að leggja fram
efnivið til upplýsingar um málið.
Margvíslegt efni annað hefur komið
fram og mun koma fram, meðal ann-
ars lesendagreinar í dagblöðum. Það
er von mín að efni skýrslunnar nýtist
til að gera umræðuna upplýstari,
enda er lögð áhersla á að draga fram
öll sjónarmið í henni. Það verður síð-
an væntanlega almennings og stjórn-
valda að velja hinn endanlega kost.
Höfundur er prófessor við Háskóla
Íslands.