Morgunblaðið - 26.01.2001, Blaðsíða 36

UMRÆÐAN
36 FÖSTUDAGUR 26. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
SIGFÚS Schopka
fiskifræðingur á Haf-
rannsóknarstofnun
reynir að rökstyðja
friðunarstefnu Haf-
rannsóknarstofnunar í
Verinu 17. jan sl.
Fylgir súlurit yfir ný-
liðun þorsks hérlendis
sem sýnir nú lægri
tölur af nýliðun ár-
gangs 1993 en áður.
Þarna er dæmi um
hvernig ráðgjafar
svindla með tölfræði
og „endurmeta“ eldri
tölur árlega eins og
nú nýliðun árgangsins
1993.
Þessi árgangur var uppistaðan í
gífurlegu magni af þorski fyrir
Vestfjarðamiðum, einkum 1997-
1998, sem skipstjórar forðuðust að
koma nálægt til að sprengja ekki
trollin. Aldrei mátti viðurkenna
þau fleiri hundruð þúsund tonn af
þorski sem þarna voru.
Sem dæmi, ef það er 10 cm
þorsklag að jafnaði á einum fer-
kólómetra, er magn þorsks á sama
svæði hundrað þúsund tonn. Hvað
var þá mikið af þorski á þessum
slóðum þessi ár?
Afleiðingarnar af friðun þessa
árgangs hafa nú komið í ljós og
það á að fela með aðstoð tölfræði.
Stór hluti þessa þorsks lagði upp
frá Vestfjarðamiðum – eftir mitt ár
1998 – í víking norður fyrir land.
Át upp rækjustofninn með tilheyr-
andi tjóni fyrir rækjuútgerðir. Sex
ára – eftir rækjuveisluna – virðist
stór hluti stofnsins hafa hrygnt og
drepist.
Mistekist hefur hvað eftir annað
að „byggja upp“ hrygningarstofn-
inn með friðun. Nýjasta dæmið er
nú týndi árgangurinn frá 1993.
Tölfræðileg niður-
staða í fyrravor var
ekki gamla tuggan;
„við höfðum ofmetið
stofninn“ – heldur ný
tugga; – „breytilegur
veiðanleiki“.
Góður maður sagði
um mismunadi stig
lygi: Fyrst er venju-
leg lygi, – þá hauga-
lygi, – svo tölfræði.
Alvöru vísindarann-
sóknir ofansjávar, – í
ræktun dýra og fiska,
– ganga yfirleitt út á
að finna nýjar og betri
leiðir til að auka vaxt-
arhraða, – afrakstur
og framleiðni.
Í „stærðfræðilegri fiskifræði“
lágu aldrei neinar rannsóknir til
grundvallar kenningunni. Tilgátan
var að friðun sé vísindi, – án rann-
sókna. Þetta er falleg tilgáta – eins
og kommúnisminn var. Núverandi
veiðiráðgjöf er því áætlanabúskap-
ur samkvæmt áætlun, stærðfræði-
legrar fiskifræði án vísindarann-
sókna.
Í áætlanabúskap stærðfræði-
legrar fiskifræði er fæða í hafinu
ótakmörkuð. Aukinn þéttleiki fisks
með friðun skiptir ekki máli í töl-
fræðinni. Vaxandi samkeppni um
fæðu skiptir engu máli. Vaxandi
sjálfát – sjúkdómar og – þar með
hækkuð dánartíðni skiptir ekki
máli. Fall í kynþroska (að öllum
líkindum vegna aukins þéttleika og
minni fæðu) skiptir engu máli.
Ekkert skiptir máli nema áætl-
anabúskapurinn, – tölfræðin svona
forrituð.
Tölfræðin er svo spurð hvað hafi
farið úrskeiðis þegar þorskurinn
týnist. Tölfræðin svarar sam-
kvæmt forrituninni „þið mælduð
vitlaust í fyrra, – hitteðfyrra – þar
áður – þaráður og þar áður“.
Tölfræðin reiknar sjálfvirkt að
þorskurinn hafi ekki verið til í því
magni sem áður var reiknað með
sömu aðferðinni. Nýjustu útreikn-
ingar sl. vor, – studdir áliti er-
lendra prófessora í fræðunum, –
(til að bæta ímyndina?) – eru sem
sagt nákvæmlega réttir núna.
Síðasti útreikningur er alltaf
heilagur, – árlega.
Þegar áætlanabúskapur Stalíns
um framleiðslu á stáli gekk ekki
upp í magni fundu undirmenn hans
upp snilldarráð til að verða ekki
skotnir. Framleiða meira af stærri
og þyngri stykkjum. Þá náði fram-
leiðslan því magni, – í tonnum, –
sem áætlun gerði ráð fyrir, – burt-
séð frá notagildi. Sjálfsagt hefur
þetta heitið „ábyrg framleiðslu-
stefna“ – enda byggð á félagsleg-
um grundvelli, – eins og leikritið
um dýrin í Hálsaskógi.
Stalín þótti reyndar ekki par
góður þegar árin liðu. Hann varð
samt aldrei svo galinn að hann
færi niður fyrir yfirborð sjávar
með áætlanabúskapinn.
Neðansjávar-
kommúnismi
Kristinn
Pétursson
Fiskfriðun
Afleiðingarnar af
friðun þessa
árgangs hafa nú
komið í ljós, segir
Kristinn Pétursson,
og það á að fela með
aðstoð tölfræði.
Höfundur er framkvæmdastjóri.
Á undanförnum
mánuðum hefur
Röskva barist fyrir
úrbótum á húsaleigu-
bótakerfinu. Í sumar
tóku fulltrúar Röskvu
málið upp innan hags-
munanefndar Stúd-
entaráðs og í fram-
haldinu var tvívegis
fundað með félags-
málaráðherra og yfir-
mönnum félagsmála-
ráðuneytisins. Röskva
setti fram skýrar
kröfur um breytingar.
Áfangasigur vannst í
desember þegar
félagsmálaráðherra
kynnti nýja reglugerð um húsa-
leigubætur þar sem hámark húsa-
leigubóta var hækkað, frítekju-
mark vegna húsaleigubóta hækkað
og efri mörk leigutillits hækkað.
Allar þessar breytingar koma
námsmönnum til góða.
Barátta Röskvu
skilar árangri
Breytingarnar eru mikilvægar
fyrir stúdenta enda fær fjórðungur
þeirra húsaleigubætur. Með mark-
vissri baráttu Röskvu hefur tekist
að fá fram úrbætur til hagsbóta
fyrir námsmenn. Mikið verk er
hins vegar óunnið enda er húsa-
leigubótakerfið langt frá því að
vera sanngjarnt og enn á eftir að
taka tillit til frekari úrbóta sem
Röskva hefur krafist. Félagsmála-
ráðherra hefur nú lýst því yfir að
nýtt frumvarp um húsaleigubætur
verði lagt fram í vor.
Það er ánægjulegt og
Röskva mun fylgja
því fast eftir að rétt-
látar kröfur stúdenta
verði teknar til
greina.
Röskva krefst
frekari úrbóta
Röskva krefst þess
að námsmenn sem
leigja einstaklingsher-
bergi með aðgangi að
sameiginlegu eldhúsi
og baðherbergi fái
rétt til húsaleigubóta.
Sífellt fleiri náms-
menn leigja stök her-
bergi enda er mikill skortur á
leiguhúsnæði og leiguverð hátt.
Flestir sem búa á Stúdentagörð-
unum leigja einstaklingsherbergi
og fá því engar húsaleigubætur.
Er húsaleigubótakerfið að gegna
hlutverki sínu þegar þeir sem
minnst hafa fá engar bætur því
þeir hafa ekki efni á að leigja heila
íbúð?
Afnemum skerðingu
og skattlagningu
Í öðru lagi vill Röskva afnema
skattlagningu á húsaleigubótum.
Það er hrópandi óréttlæti að þeir
sem leigja húsnæði og fá húsa-
leigubætur skuli borga af þeim
skatt á meðan að þeir sem eiga
húsnæði hljóta skattfrjálsar vaxta-
bætur.
Í þriðja lagi vill Röskva að kom-
ið verði í veg fyrir að húsaleigu-
bætur skerði námslán og barna-
bætur. Hér er enn á ferðinni
mismunun á milli húseigenda sem
þiggja vaxtabætur sem skerða
hvorki námslán né barnabætur og
leigjenda sem fá húsaleigubætur
sem skerða námslán og barnabæt-
ur.
Skref í rétta átt
Röskva leggur mikla áherslu á
húsnæðismál stúdenta. Erfitt ást-
and á leigumarkaði hefur komið
illa niður á stúdentum og húsa-
leigubótakerfið hefur ekki veitt
nægilegan stuðning. Stjórnvöld
hafa stigið skref í rétta átt með
fyrrgreindum breytingum en betur
má ef duga skal. Ég heiti á félags-
málaráðherra og Alþingi Íslend-
inga að verða við kröfum stúdenta
um hagstæðara húsaleigubóta-
kerfi.
Hagstæðara
húsaleigubótakerfi
Þorvarður Tjörvi
Ólafsson
Bætur
Með markvissri
baráttu Röskvu, segir
Þorvarður Tjörvi
Ólafsson, hefur
tekist að fá fram
úrbætur til hagsbóta
fyrir námsmenn.
Höfundur situr í Stúdentaráði
Háskóla Íslands fyrir hönd Röskvu.
Æ
tli það teljist
ekki óðs manns
æði að blanda
sér í umræðu
um „öryrkja-
málið“ svonefnda? Tilfinningahit-
inn, sem mál þetta hefur vakið, er
ógnvekjandi, svo ekki sé minnst á
hversu óþjóðlegur hann er. Hins
vegar verður vart þagað þegar
siðmennt öll virðist horfin út í veð-
ur og vind og illdeilur hafa náð því
stigi, sem raun ber vitni.
Í umræðum um kjör öryrkja
hefur það gerst að grófum alhæf-
ingum hefur verið beitt. Þetta er
ekki nýjung enda líður þjóðin fyrir
það á degi hverjum að rökræðu-
hefð er engin á Íslandi. Þess í stað
komast stjórnmálamenn og hags-
munaverðir upp með málflutning,
sem mótast einkum af þjóðlegum
útúrsnúningi og karpi. Nú er vert
að taka fram að sjálfur dómurinn í
„öryrkjamál-
inu“, þ.e. sú
niðurstaða
Hæstaréttar
að tenging
bóta öryrkja við tekjur maka
brjóti gegn stjórnarskránni, er
merkilegur fyrir margar sakir,
m.a. þær að í honum felst áður
óþekkt upphafning einstaklings-
ins. Þetta gildi dómsins verður
ekki dregið í efa og í þessu efni
vísar hann fram á við.
Hins vegar hlýtur almenningur
að leyfa sér að mótmæla málflutn-
ingi í þá veru að landsmenn hafi
einsett sér að níðast á öryrkjum
og svipta þá allri mannlegri reisn.
Að auki fær hugsandi fólk tæpast
trúað því að tilteknir íslenskir
stjórnmálamenn hatist við öryrkja
og að viðkomandi hafi afráðið að
sá þjóðfélagshópur fái aldrei lifað
því lífi, sem kallað er „mannsæm-
andi“.
Þegar framsetningin er á þann
veg, sem raun ber vitni, er ekki
líklegt að árangur eða sættir náist.
Og það hryggilega er, að ákveðnir
hópar fólks, sem sannarlega gætu
þegið betri kjör og ættu að njóta
þeirra, gleymast í málæðinu öllu
og því þjóðlega ati, sem því fylgir.
Vandinn er sá að forgangsröðin
er gölluð. Þar er vissulega við
stjórnmálamenn að sakast en þó
einkum fólkið, sem kýs þá.
Ítrekað skal að „öryrkjadóm-
urinn“ er stórmerkilegur og
snertir ýmsa grunnþætti sam-
félagsins. Aðrar hliðar dómsins en
sjálf tekjutengingin hafa hins veg-
ar ekki verið ræddar sem skyldi
og er það miður. Sú spurning
vaknar t.a.m. hvort millifær-
anlegur persónuafsláttur og sam-
sköttun brjóti ekki einnig gegn
þeim grundvallarreglum um jafn-
ræði, reisn og rétt einstaklingsins,
sem dómurinn vísar til.
Líkt og venjulega í opinberum
umræðum á Íslandi tók langan
tíma að leiða fram helstu
grundvallaratriði þessa máls.
Þannig upplýsti Morgunblaðið
laugardaginn 13. janúar að heim-
ilistekjur þeirra öryrkja, sem
dómurinn næði til, hefðu að með-
altali verið 338 þúsund krónur á
mánuði í fyrra. Því varð þannig
augljóslega ekki haldið fram að
þessi hópur Íslendinga lepti dauð-
ann úr skel. Við nánari skoðun
kom þó í ljós að þarna var vissu-
lega að finna fólk, sem bjó við bág
kjör og gat með réttu sagt að að-
stoð samfélagsins væri í skötulíki.
1,5%, það skal endurtekið, 1,5%
þessa hóps reyndust hafa mán-
aðartekjur á bilinu 100–200 þús-
und krónur á mánuði.
Þessi frétt Morgunblaðsins
breytir vitanlega engu um for-
sendur dómsins. En hún sýnir
svart á hvítu að dómurinn í „ör-
yrkjamálinu“ tekur engan veginn
til þeirra, sem raunverulega búa
við kröppust kjör í þjóðfélaginu.
Með þessari fullyrðingu er á eng-
an hátt leitast við að draga úr gildi
dómsins og vísun hans til jafnræð-
isreglu og reisnar einstaklingsins.
En þar eð dómurinn snýst um
„réttlæti“ hlýtur sú spurning að
vakna með hvaða „sanngirni“ unnt
er að ætlast til þess að skattborg-
arar þessa lands leggi fram fjár-
muni til að ríkisvaldið geti með
beinum hætti aukið ráðstöfunarfé
fólks, sem hafði að meðaltali 338
þúsund krónur í heimilistekjur á
mánuði í fyrra. Og hér þarf að
taka fram að tekjur margra voru
mun hærri.
Er ekki óumdeilanlegt að hin
gamla trúarsetning jafn-
aðarmanna um „tekjujöfnun“ hef-
ur sætt algjörri umpólun?
Í annan stað hljóta að vakna
efasemdir um að nefndar upplýs-
ingar um heimilistekjur verði til
þess að skattgreiðendur taki því
fagnandi að vera krafðir um fram-
lög þeim til handa, sem raunveru-
lega þurfa á aðstoð samfélagsins
að halda.
Nákvæmlega hið sama á við um
kjör eldri borgara á Íslandi.
Mættum við náðarsamlegast biðja
um sambærilega frétt í Morg-
unblaðinu áður en allt gengur af
göflunum sökum tekjutengingar
þeirra? Sú „umræða“ bókstaflega
hlýtur að sigla í kjölfarið.
Meirihluti aldraðra á Íslandi
hefur það ágætt. Það sést m.a. á
þátttöku í mótmælum eldri borg-
ara en til þeirra mæta þeir, sem
ekki eru staddir á Kanaríeyjum þá
stundina eða eru ekki uppteknir
við dansmennt í Glæsibæ. Hið
sama á, blessunarlega, einnig við
um yfirgnæfandi meirihluta ör-
yrkja í sambúð. Hins vegar er án
nokkurs vafa að finna heldur fá-
mennan hóp aldraðra auk margra
einstæðra öryrkja, sem raunveru-
lega eiga erfitt með að láta enda
ná saman. Þar er um að ræða fólk,
sem meingallað eftirlauna-, trygg-
inga- og skattakerfi leggst enn á
af fullum þunga þrátt fyrir umbó-
tamjálm stjórnmálamanna.
Þarna er fundið það fólk, sem er
neðarlega á forgangslista stjórn-
valda og hefur vafalaust í ein-
hverjum tilfellum verið svipt
möguleikanum til „mannsæmandi
lífs“. Þarna eru fundnir þeir Ís-
lendingar, sem í nafni bæði „sann-
girni“ og „réttlætis“ eiga heimt-
ingu á að þjóðfélagið, hinir yngri
og hinir heilbrigðu, létti þeim lífið.
Þetta fólk hefur hins vegar ein-
faldlega gleymst í hinni þjóðlegu
„umræðu“ síðustu vikna.
Um alla þessa hópa gildir að
þeir eiga skilyrðislausan rétt á að
kjör þeirra verði „leiðrétt“ eins og
það heitir á nútímamáli. Það verð-
ur hins vegar ekki gert nema með
allsherjar endurskoðun á kerfinu
öllu og nýrri forgangsröðun í op-
inberum útgjöldum. Sú endur-
skoðun fer því aðeins fram að eðli-
legt samráð sé viðhaft, sem krefst
þess aftur að stjórnmálamenn og
leiðtogar þessara þjóðfélagshópa
geti komið fram eins og þokkalega
siðað fólk.
Hinir
gleymdu
Ákveðnir hópar fólks, sem sannarlega
ættu að njóta betri kjara, gleymast í
málæðinu öllu og atinu, sem því fylgir.
VIÐHORF
Eftir Ásgeir
Sverrisson