Morgunblaðið - 09.03.2001, Page 34

LISTIR
34 FÖSTUDAGUR 9. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
,,ÞAÐ er ákaflega ögrandi og skemmtileg
glíma að fá að fást við verk eftir Lars Norén
sem er tvímælalaust eitt af fremstu leikskáld-
um Evrópu í dag og jafnframt fremsti leikrita-
höfundur Norðurlanda,“ segir Viðar Eggerts-
son leikstjóri Laufanna í Toskana sem
frumsýnt verður á Stóra sviði Þjóðleikhússins
í kvöld.
Sögusvið verksins, sem er tíu ára gamalt, er
sænski skerjagarðurinn að sumarlagi í allri
sinni dýrð og ljúfri angan. Öllu meira rót er á
persónum leiksins, sænskri gyðingafjölskyldu
og fylgifiskum hennar. Við fylgjumst með fólki
sem þrátt fyrir annan uppruna en okkar, virð-
ist standa okkur einkennilega nærri í baráttu
sinni í lífi og list.
,,Norén er afkastamikill höfundur og þetta
er fjórða verkið sem sýnt er á íslensku leik-
sviði eftir hann og ef til vill það viðamesta,
þetta er í fyrsta skipti sem hann er leikinn á
Stóra sviði Þjóðleikhússins. Leikritið er nú-
tímalegt, hann kemur við og snertir taugina í
samfélagi dagsins í dag. Verkið er skrifað þeg-
ar Berlínarmúrinn er nýfallinn, það eru átök á
Balkanskaga og það eru ýmsar sviptingar í
hinum vestræna heimi. Lars Norén nær að
láta þessar sviptingar taka á sig mynd í fjöl-
skyldu sem kemur reglulega saman í sumar-
húsi og þetta sumar sem við fáum að kynnast
þeim í verkinu eru ýmsar blikur á lofti um fjöl-
skylduböndin. Það er rótleysi innan fjölskyld-
unnar og fólk tekst á. Þetta er nútímafólk,
samtímafólk okkar og þess vegna finnst manni
maður vera að færa lífið svolítið upp á svið, en
hann setur alltaf spurningarmerki við þetta og
spyr: Er hægt að leika lífið? Lífið er í raun og
veru miklu átakameira en leikrit getur verið.“
Lars Norén virðist alveg ófeiminn við það að
kallast á við gengin leikskáld og hann end-
urskapar jafnvel atriði úr verkum þeirra á
sviðinu.
,,Já, hann endurskapar og endurtúlkar á
mjög skemmtilegan hátt. Hann leikur sér að
því að taka Tjékhov, Máfurinn eftir hann má
segja að sé undirliggjandi í Laufunum í Tosk-
ana. Hann leikur sér að því að taka samskonar
persónur og þar eru, samskonar hlutskipti
nema að hann setur það inn í nútímasamfélag.
Honum verður allt að yrkisefni, hann njörvast
ekki niður við þessar tilvísanir sínar, heldur
verða þær til þess að efla hann og gera hann
jafnvel enn kröftugri.“
Mér fannst eins og kvenpersónan úr Máf-
inum gæti allt eins verið Ófelía í Hamlet líka,
kannski er það vatnið á sviðinu sem kallar þá
mynd fram?
,,Við höfum svo sem verið að leika okkur
með þessa hluti án þess þó
nokkurn tíma að áhorfandi
þurfi að vera vel að sér í því.
Hann gerir sér leik að því
að láta þessa stúlku hafa leikið
ungu stúlkuna í Máfinum eftir Tjékhov.
Hún kemur inn með sjófugl eins og Nína í
Máfinum gerir nema þessi sjófugl er allur út-
ataður í olíu. Það hefur orðið mengunarslys
þarna í nágrenninu og hún er að reyna að
bjarga fuglunum frá þessum olíuskaða.“
Í leit að endurnýjun
Þannig að persónur verksins endurspegla að
þínum dómi rótleysi, vonleysi ef til vill?
,,Ekki endilega vonleysi, en þetta er fólk
sem er mjög rótlaust og er að endurskoða líf
sitt. Persónurnar eru í leit að einhverju nýju
en því sem verður á vegi þeirra geta þær ekki
mætt og þær ryðjast því fram hjá því og halda
að grasið sé enn grænna hinum megin. Þetta
er kannski fólk sem er að leita að græna gras-
inu hinum megin við lækinn. Fólk sem stendur
á krossgötum alveg eins og öll Evrópa á þess-
um tíma. Þau fara að efast um gömlu gildin,
efast um hlutskipti sitt í lífinu, hjónabönd sín
og ástarsambönd. Þau eru öll í raun og veru að
leita að einhverju öðru, öll eru þau í örvænt-
ingarfullu kapphlaupi við tíminn og við það að
öðlast lífshamingju. Fyrirhyggjan er ekki mik-
il, því þau ryðjast ef til vill yfir þau tækifæri
sem annars hefðu gefist til þess að eignast
hamingju ef þau hefðu bara staldrað við og at-
hugað málin.“
Það er þarna líka ákveðinn leikur í sambandi
við búningna. Samúel, leikskáldið unga, er
svartklæddur mestalla sýninguna en í loka-
hlutanum er hann orðinn nánast snjóhvítur.
Er hann einn og stakur í leikritinu?
,,Já, hann er það framan af og það er dálítið
gaman að skoða þessa tvo rithöfunda í verkinu
og aftur kallast það á við Máfinn. Það er eink-
um gaman þegar maður fer að skoða Lars
Norén sjálfan. Það má eiginlega segja að hann
dragi upp eilítið sjálfshæðna mynd af sjálfum
sér í eldri rithöfundinum. Á þeim tíma þegar
hann skrifar þetta verk hafði hann verið að
skrifa mjög mikið um fjölskyldur og samskipti
fólks í fjölskyldum. Þarna er hann að leysa upp
fjölskylduna, bæði fjölskylduna sem við sjáum
og eins fjölskylduna í skrifum sínum. Hann fer
að snúa sér að annars konar verkum, samskon-
ar verkum og ungi rithöfundur-
inn ætlar sér að skrifa og við
heyrum hann tala um. Þannig að
í raun og veru getum við litið á
Lars Norén í þessum tveimur
rithöfundum, fyrir og eftir gagngera breyt-
ingu.“
Leikritið verður þá í leiðinni ný byrjun á rit-
höfundarferli Lars Noréns?
,,Þarna er vendipunkturinn og hann kemur
með ákaflega skemmtilega sýn á sjálfan sig.
Hann er svo óragur við það að sýna fólk í styrk
sínum og í veikleika sínum. Hann er óhræddur
við að fella grímurnar af fólki og sýna hégóma-
skap þess, örvæntingu og svo framvegis, og
um leið tekur hann sjálfan sig í gegn með því
að koma sjálfum sér þarna upp á svið í líki
þessara tveggja rithöfunda sem báðir berjast
við veikleika sína.“
Ég sá að það er fagurlega mótaður hnöttur á
sviðinu, með purpuralitum laufum?
,,Já, það er heimurinn og svo leikum við okk-
ur með grímur. Þegar fólkið er að koma frá
Toskana seinna um sumarið, eftir hlé, þá kem-
ur fólkið með grímur af ýmsum valdhöfum
heimsins sem stjórnuðu veröldinni á þeim tíma
sem leikritið gerist en hafa ekkert til málanna
að leggja í dag. Völdin eru fallvölt í veröldinni!
Þeir sem eitt sinn ráðskuðust með heiminn
verða eins og felld goð af stöllum að lokum.“
En svo er þarna mér liggur við að segja
harmræn en þó kátbrosleg persóna sem Stef-
án Jónsson leikur. Hún virðist ekki tilheyra
fjölskyldunni virkar þó eins og bindiefni, lím á
milli fjölskyldumeðlimanna?
,,Við höfum lagt upp með það að hann sé sá
sem í raun og veru býr á staðnum. Hitt eru allt
sumargestir sem koma til að dvelja einhvern
tíma á sumrinu, fjölskyldan sjálf, en hann býr
þarna. Hann hefur alist upp með þeim og er
fjölskylduvinur, og er raunverulega límið sem
heldur staðnum saman. Við opnum sýninguna
með honum og hann bíður hinna, þau ryðjast
inn á sviðið. Hann er óneitanlega tragíkómísk
persóna.“
Þegar líður á verkið sýnast manni sumar
persónurnar vera komnar nokkuð á leið með
að finna sjálfan sig og staðsetja sig í tilverunni.
Konurnar, systurnar í fjölskyldunni, hafa tekið
afdrifaríkar ákvarðanir og að minnsta kosti
önnur þeirra horfir fram á bjartari tíð?
,,Það má segja það aðallega um aðra syst-
urina sem Ragnheiður Stein-
dórsdóttir leikur, Sonju. Hún
er í brotnu hjónabandi þegar
verkið byrjar og á þennan son
sem hefur í raun og veru yf-
irgefið foreldra sína andlega en kannski ekki
alveg líkamlega þegar hann var sjö ára eins og
hann segir í leikritinu. Hún er að missa mann-
inn sinn í hendurnar á ungu stúlkunni og síðan
á geðveikrahæli. Hún er afskaplega óörugg
manneskja sem finnur síðan sína lífshamingju
í lokin, en maður spyr: Hver er hamingja þessa
fólks? Hin systirin missir líka sinn mann og fer
í framhaldi inn á nýjar brautir og fer að leika í
verkum þessa byltingarkennda unga rithöf-
undar. Maður spyr sig líka um hamingju henn-
ar þótt henni hafi tekist að endurnýja sig sem
listamann, þegar allt er skoðað þá er það
kannski ekki hamingja heldur.“
Það er mikið drama og harmur í kringum
lækninn í verkinu, sem Sigurður Skúlason
leikur. Nú hefur Lars Norén sjálfur átt við
veikindi að stríða og þekkir þennan heim vel
sem hann þarna lýsir. Stúlkan sem Nanna
Kristín Magnúsdóttir leikur, virðist þjást af
geðveiki mestan hluta sýningarinnar, en samt
kemur það í hennar hlut að koma með loka-
hnykkinn, svarið sem ef til vill er sjálft inntak
verksins, það sem bæði birtir leikritið sjálft og
persónurnar í nýju ljósi að lokum?
Svört framtíðarsýn
,,Þetta er svona svört framtíðarsýn vegna
þess að þetta er miðaldra fólk í sýningunni og
það þráir allt einhverja endurnýjun. Karl-
mennirnir tveir, rithöfundurinn og læknirinn,
dragast að þessari ungu stúlku og það sorg-
lega við það er ekki bara það að hún gæti verið
dóttir þeirra, heldur er hún nánast uppeld-
isdóttir læknisins. Hún er veik, hún er sjúk og
leikkonan, sem líka er miðaldra, er að leita að
nýrri stefnu í sínu listalífi, nýjum verkefnum
sem leikkona, dregst líka að unga leikritahöf-
undinum og hann er líka sjúkur. Þannig að
þetta er dálítið sorleg sýn að sjá þetta mið-
aldra fólk sem er að reyna að endurvekja æsk-
una í sjálfu sér og endurnýja sig í þessum fer-
tugskrísu augnablikum sem bæði karlmenn og
konur fá. Þau reyna að sjúga lífskraft úr fólki
sem er sjúkt í leit sinni að eilífri æsku.“
Það kemur sterkt fram að Samúel, ungi leik-
ritahöfundurinn er þrátt fyrir æsku sína, mjög
óttasleginn.
,,Hann er mjög óttasleginn því að hann
grunar að hann sé sýktur af HIV-veirunni og
hann reynir að lifa eins hratt og hann getur.
Hann óttast það að líf hans verði stutt en hann
þorir ekki að komast að því hvort það er rétt.
Þegar leikkonan segir honum að fara í eyðni-
próf og segist ekki getað þolað að lifa í óviss-
unni, svarar hann henni með því að segjast
ekki geta þolað að lifa í vissunni. Þannig leika
þau sér að eldinum, að vita og vita ekki.“
Leikritinu lýkur á heldur óvæntan hátt án
þess þó að við förum að ljóstra nokkru upp um
það?
,,Já, allt í einu er áhorfandinn sviptur blekk-
ingunni um leikinn og situr eftir með spurn-
ingarnar. Er þessi örvæntingarfulla harmsaga
sem þú sérð á sviðinu og þú hefur lifað þig inn
í: Er það lífið? Er lífið raunverulega svona, eða
er það kannski enn harmrænna en þarna kem-
ur fram? Og er hægt að leika líf manns á
sviði?“
Persónurnar standa nærri manni, maður
þekkir þetta fólk?
,,Þegar ég las þetta verk, þá fannst mér það
stórkostlegt og ég féll fyrir því. Það er frábært
að komast í tæri við persónur og atburðarás
sem manni finnst vera lífið í
kringum mann. Persónurnar eru
fólk sem maður þekkir og getur
samsamað sig.Ég held að það
verði það sem áhorfendur muni
skynja og ég vona að við höfum náð að gera
þessa atburðarás og þessar persónur það
skýrar og lifandi að fólki finnist það hreinlega
þekkja þetta fólk, og lifa með því. Það er mik-
ilvægt.“
Verkið er í þýðingu Hlínar Agnarsdóttur.
Höfundur búninga er Filippía I. Elísdóttir og
höfundur leikmyndar Snorri Freyr Hilmars-
son. Lýsinguna hannar Björn Bergsteinn Guð-
mundsson og Sigurður Bjóla semur tónlist.
Dramatúrg er Bjarni Jónsson.
Leikendur eru Ragnheiður Steindórsdóttir,
Sigurður Skúlason, Guðrún S. Gísladóttir,
Valdimar Örn Flygering, Erlingur Gíslason,
Hjalti Rögnvaldsson, Atli Rafn Sigurðarson,
Stefán Jónsson og Nanna Kristín Magnúsdótt-
ir.
Nanna Kristín Magnúsdóttir í Laufunum í Toskana. Morgunblaðið/Halldór KolbeinsErlingur Gíslason og Guðrún S. Gísladóttir í hlutverkum sínum.
Purpuralit lauf
og leitin að
grasinu græna
Í kvöld verður leikritið Laufin í Toskana eftir sænska
leikskáldið Lars Norén frumsýnt í Þjóðleikhúsinu.
Þorvarður Hjálmarsson kynnti sér verkið og spjallaði
við Viðar Eggertsson, leikstjóra sýningarinnar.
Þetta er fólk sem er
mjög rótlaust
Er hægt að leika líf
manns á sviði?