Morgunblaðið - 22.03.2001, Blaðsíða 36

VIÐ erum stödd í gömlu iðnaðar-
húsnæði í Schöneweide í austur-
hluta Berlínarborgar. Byggingin
hefur, líkt og svo margar bygg-
ingar af þessum toga, verið lögð
undir menningarstarfsemi. Við
göngum inn þröngan gang á ann-
arri hæðinni þar sem ólíkir lista-
menn eru með vinnustofur. Þegar
dyr á miðjum ganginum eru opn-
aðar blasir við herbergi fullt af ís-
lenskri náttúru. Málarinn setur
þýsku trélistana á gólfið, fárast yf-
ir því að þetta séu ekki sömu gæð-
in og heima hjá Byko, og byrjar að
setja saman síðasta rammann fyrir
sýninguna sem er í vændum. Tolli
er maður sem gerir gjarnan fleira
en eitt í einu og því eru penslarnir
dregnir fram um leið og upptöku-
tækið er látið „rúlla“ líkt og meist-
arinn hefði orðað það sjálfur. Ég
byrja á því að spyrja hann hvernig
andrúmsloftið hafi verið í Berlín
þegar hann bjó þar fyrir fall múrs-
ins. „Það var mikið ævintýri að
vera hér 1983-85. Síðasti spenn-
uhnykkur kalda stríðsins er í al-
gleymingi, það er verið að setja
upp eldflaugakerfi í Þýskalandi og
Rússarnir hafa einsett sér að
halda í við andstæðinginn. Það er
mikil andúð gegn þessum aðgerð-
um meðal ýmissa andspyrnuhópa í
Evrópu. Þetta andrúmsloft mótar
þennan tíma og við erum að heyra
slagorð á borð við „Kynslóð án
framtíðar“. Pönkið er komið fram,
nýbylgjan í músíkinni á fullu, nýja
málverkið búið að hleypa heim-
dragann og ég orðinn „nýjamál-
verks-maður“. Berlín var vagga
nýja málverksins þýska og ég það
heppinn að lenda hjá prófessor
sem nefndur hefur verið faðir
hinna svonefndu „Ungu villtu“.
Þessir ungu listamenn voru allir
nemendur prófessorsins, Karls
Horst Hödicke, og höfðu mikil
áhrif hér og norður í Skandinavíu.
Þar sem að listir snúast öðrum
þræði líka um goðsagnir þá gekk
ég inn í heim sem var goðsagna-
veröld í mínum samtíma. Það gaf
manni alveg rosalega mikinn kraft
og það má segja að þessi tími hafi
á margan hátt gert mig að þeim
málara sem ég er. Ég vann auðvit-
að út frá mínum eigin forsendum,
mínum eigin bakgrunni, og nýtti
mér lífshlaup mitt sem aflgjafa í
því sem ég er að gera. Ég er ekki
viss um að ég hefði fengið þessa
vitrun ef ég hefði ekki komið hing-
að til Berlínar. Það má sjá þetta
sem stökk þar sem það þótti ganga
sjálfsmorði næst að fara að mála
íslenska náttúru á Íslandi á þess-
um tíma og ég er líklegast sá, af
minni kynslóð, sem ruddi leiðina í
því. Þeir eru ansi margir í dag sem
hafa gert hana að viðfangsefni.“
Uppgötvaði Skagafjörðinn
í Berlín
Ég spyr Tolla, sem nú er með
pensilinn neðarlega í fjallshlíðinni,
hvernig hafi verið að mála íslenska
náttúru í Berlín á þessum árum.
„Heima á Íslandi þegar ég byrjaði
að mála reyndi ég að hanga í boð-
skaparkenndri veröld sem ég
skynjaði að menn voru að vinna í
erlendis, t.d. tákngerðum myndum
af náttúrunni. Sem ungur málari
kemurðu oft inn á sviðið í ein-
hverri tískubylgju. Síðan er það
bara spurning hvernig þú finnur
þinn sjálfstæða farveg. Það gerði
ég þegar ég kom hingað út. Við
mér blasti við auður strigi og ég
sagði við sjálfan mig: „Ókei, hvað
ætlarðu að gera?“ Ég byrjaði að
mála veröld sem ég hafði upplifað
sem sjómaður í fjölda ára áður en
ég byrjaði í Myndlista- og hand-
íðaskólanum, og raunar var ég sjó-
maður með náminu líka. Þann tíma
sem ég var farandverkamaður á
Íslandi hef ég oft kallað háskóla-
árin. Ég sankaði að mér reynslu
og þekkingu landsbyggðarinnar,
og varð fyrir miklum áhrifum af
náttúrunni. Veiðimannasamfélagið
á Íslandi er sjóður sem ég hef sótt
mikið í í minni myndlist. Þegar ég
sýndi þessi verk hérna úti var við-
fangsefnið á engan hátt framandi.
Það var alveg pláss fyrir þetta, ég
hafði að vísu mína sérstöðu en var
samt hluti af stærri heild. Það var
helst heima á Íslandi sem þetta
þótti framandi og eitt sinn var ég
spurður: „Af hverju ferðu til Berl-
ínar og ert síðan að mála Skaga-
fjörðinn?“ En maður þurfti ein-
faldlega að fara til Berlínar til
þess að uppgötva Skagafjörðinn.“
Tolli stígur nokkur skref aftur-
ábak til að virða myndina fyrir sér
og ég spyr hann nánar út í muninn
á Berlín þá og nú. „Á sínum tíma
bjó ég í (hverfinu) Charlottenburg
en Kreuzberg var að sjálfsögðu
geggjaður suðupunktur. Berlín er
þá innilokuð eyja og Kreuzberg
nafli alheimsins fyrir róttæka inn-
vígða. Það þótti alveg gríðarlega
svalt að búa þar, þetta var mið-
punktur tónlistar- og myndlistar-
lífs, og það var mikil harka í bar-
áttu hústökufólks og pönkara við
kerfið. Þetta var alveg upp á líf og
dauða, og var hluti af pólitískri
heimsmynd sem þá var til staðar. Í
dag er þetta orðið þannig að menn
vita ekki lengur hvers vegna þeir
eru að berjast við lögregluna 1.
maí. Mér fannst alveg frábært að
flytja hingað aftur fimmtán árum
síðar. Þetta er að sjálfsögðu allt
önnur borg. Þegar ég kem hingað
síðastliðið vor var ég ennþá með
þennan múr í höfðinu á mér í
sambandi við Berlín, og það tók
mig smá tíma að losna við hann.
Það er mikill kraftur í borginni,
mikil deigla og greinilega heilmik-
ið sem er að springa út hérna
ennþá. Berlín á eftir að verða al-
veg dúndur-borg og höfuðborg
Evrópu þegar fram líða stundir.
Samt er erfitt að sjá fyrir sér að
Berlín fari fram úr London sem
hefur mikla sérstöðu. Það er
sterkt karma yfir þeirri borg sem
verður ekki svo auðveldlega yf-
irskriðið, en Berlín er samt á leið-
inni með að verða mikill miðpunkt-
ur.“
„Málverkið mun aldrei deyja“
Málarinn dýfir penslinum í ol-
íulitina og ég spyr hann út stöðuna
í listageiranum í Berlín. „Það kem-
ur mér á óvart að það skuli vera
sama liðið sem á senuna í mynd-
listinni og þegar ég var hérna ’84.
Þeir halda áunnum landvinningum.
Stærri söfnin eru að vísu farin að
beina athyglinni að öðrum hlutum
en málverkinu. Samt segi ég nú
alltaf að málverkið muni aldrei
deyja, það er brunnur listarinnar.
Það skiptir engu þótt við séum
komin ljósár fram í víðáttu al-
heimsins, málverkið mun alltaf
fylgja manninum. Ég sé fyrir mér
apann í kvikmyndinni Space
Odyssey 2001 (eftir Stanley Ku-
brick) með pensil,“ segir Tolli og
setur sig í stellingar apans. „Ann-
ars verð að segja þér alveg eins og
er, ég nota allan minn tíma í að
mála. Ég hef sáralítið legið í gall-
eríunum þótt ég hafi tekið nokkrar
rispur niðri í Mitte. Þetta er bara
svo harður skóli og mikil vinna. Ég
hef þurft að fara mikið heim til Ís-
lands þar sem ég hef líka verið að
vinna. Ég þarf á öllum mínum tíma
að halda til að vinna fyrir þær sýn-
ingar sem eru framundan. Það er
að vísu gríðarlega gefandi að fara
á sýningar og maður þyrfti að gera
meira af því. Ég hef þurft að bæta
mér það upp á annan hátt. Ég end-
urnýja þrek mitt t.d. með því að
æfa kung-fu hjá meistara nokkrum
í Kreuzberg. Ég var andíþrótta-
maður fram eftir árum. Mér fannst
íþróttamenn fínir til að drekka
brennivín með, þetta voru miklir
stuðboltar, en sjálfur fór ég ekki
að iðka íþróttir fyrr en um þrítugt
þegar ég fékk áhuga á sjálfsvarn-
arlistum af austrænum toga. Ég
byrjaði að æfa karate með Gerplu
og síðan hef ég verið viðloðandi
þessar sjálfsvarnarlistir allar göt-
ur síðan. Sjálfsvarnarlistin skilar
sér beint í pensilinn. Það að leggja
inn á harða diskinn með því að æfa
svona skilar sér í getu þinni til að
mála. Sjálfsvarnarlistin er náskyld
öðrum listum, ekki síst málverk-
inu. Athöfn, taktur, einbeiting,
hreyfilist. Að standa við trönurnar
með pensilinn er einbeitingarvinna
sem þú vinnur með andanum, lík-
amanum, höndinni.“
Ég spyr Tolla hvernig sé að
mála íslenska náttúru þegar mað-
ur er búsettur í þýskri stórborg.
„Ég held að það sé gott að hafa
frelsi frá raunveruleikanum þegar
maður er að mála. Ég læt mál-
verkið ráða ferðinni. Ég legg af
stað með abstrakt litapælingar í
huganum. Þegar þetta er farið að
taka á sig mynd spretta fram til-
finningar úr minninu: „Já, þarna
hef ég verið, ég þekki þetta!“ Þótt
myndirnar séu mjög abstrakt verð
ég að hafa tilfinningalegar for-
sendur, vera í tengslum við verkið.
Ég get ekki málað myndir nema
að ég sé svolítið tendraður á því.“
Listin dregin inn í
kaupmangarahöllina
Á ferli sínum hefur Tolli lagt
talsverða áherslu á að ná til
breiðari hóps með því að sýna mál-
verk sín utan hefðbundinna gall-
ería. Ég spurði hann um hug-
myndina á bak við þessa stefnu.
„Ég man eftir slagorði úr rauða
kverinu: „Lofið þúsund blómum að
spretta!“ Í þeim skóla sem ég er
alinn upp í, sem er auðvitað vinstri
kanturinn, voru uppi hugmyndir
um að list og menntun ætti að vera
aðgengileg öllum. Í dag er þetta
ekki lengur vinstrisinnuð krafa
heldur einfaldlega skynsemiskrafa,
heilbrigð skynsemi. Strax í leik-
skóla eiga listir og sköpun að vera
eðlilegir hlutir í uppeldi barna.
Listir eiga að fylgja okkur alla leið
til grafar, og jarðarförin er auðvit-
að ekkert annað en stórkostlegt
listaverk.
Listir hafa tilhneigingu til að
takmarkast við afmarkaða hópa,
og menn tala oft um snobb í því
sambandi. Það er vissulega rétt og
þessi tilhneiging er í góðu lagi. En
það er líka allt í lagi að brjóta upp
hefðbundnar sýningaraðferðir og
færa listina inn á önnur mark-
aðstorg þar sem fólk hittist og
sést.
Ég hef gert það markvisst og yf-
irvegað. Ég sýndi í Kringlunni á
sínum tíma sem mörgum þótti ekki
gott þar sem þetta væri menning-
arfjandsamlegt umhverfi. Kringlan
er auðvitað háborg kapítalismans,
táknræn fyrir demóninn. Vinstri
kanturinn, sem hefur verið ráðandi
í menningarumræðunni, hefur haft
tilhneigingu til að dæma hluti
rétta eða ranga, og gefa hegðun
„Listir eiga að fylgja
okkur alla leið“
Bubbi Morthens lék fyrir gesti við opnun myndlistarsýningar Tolla á SORAT-hótelinu í Berlín.
Málarinn hefur lokið við að setja saman síðasta rammann.
Eftir fimmtán ára fjar-
veru er Tolli aftur bú-
settur í Berlín. Á dög-
unum var opnuð sýning
á verkum málarans á
SORAT-hótelinu sem
ber yfirskriftina „Ljósið
á hjara veraldar“. Þetta
er fyrri sýningin af
tveimur sem hann held-
ur áður en snúið er aftur
til Íslands. Davíð Krist-
insson ræddi við Tolla á
vinnustofu hans í Berlín.
LISTIR
36 FIMMTUDAGUR 22. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ