Morgunblaðið - 22.03.2001, Blaðsíða 38

LISTIR
38 FIMMTUDAGUR 22. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
SALA aðgöngumiða á svið-
setta óperutónleika Sinfóníu-
hljómsveitar Íslands í Laug-
ardalshöll föstudaginn 30.
mars kl. 19.30 og laugardaginn
31. mars kl. 17 er hafin. Verð í
númeruð sæti er kr. 3.500.
Sviðsettir óperutónleikar Sin-
fóníuhljómsveitarinnar hafa
fest sig í sessi sem einn af há-
punktum starfsárs hljómsveit-
arinnar.
Að þessu sinni er það ein
kunnasta ópera allra tíma,
Carmen eftir George Bizet.
Fjöldi þekktra listamanna
kemur að sýningunni ásamt
kór Íslensku óperunnar.
Carmen var frumflutt í Par-
ís 1875 og voru viðtökur áhorf-
enda ekki vísbending um þá
hylli sem Carmen átti eftir að
koma til með að njóta því að
viðbrögðin voru eftirfarandi:
Eftir fyrsta þátt: dauft klapp,
eftir annan þátt: minna klapp,
undir þriðja þætti baul og há-
reysti í lokin.
Miðasala
á Carmen
hafin
NÝR tónleikasalur verður formlega
tekinn í notkun í Tónlistarskólanum í
Garðabæ í kvöld kl. 20. Við opnun
salarins munu
nokkrir kennarar
Tónlistarskólans
spila fyrir boðs-
gesti og kostir
salarins verða
sýndir.
Salurinn er
fyrst og fremst
ætlaður til tón-
leikahalds en í
honum er nýr Steinway-flygill og
föst sæti fyrir 110 manns. Þó verður
einnig í salnum góð aðstaða fyrir
fundi og uppákomur, jafnvel smærri
ráðstefnur. „Þetta er fallegur lítill
salur og í honum er glæsilegt píanó.
Þá virðist hljómurinn vera góður en
þeir tónlistarkennarar sem hafa
komið í salinn hingað til eru ánægðir
með hljóminn en þetta atriði er alltaf
vandasamt þegar verið er að hanna
tónleikasali,“ segir Agnes Löve,
skólastjóri Tónlistarskólans í Garða-
bæ. Það má því ætla að salurinn sé
góð viðbót við það húsnæði sem fyrir
er til tónleikahalds á höfuðborgar-
svæðinu.
Nýr tónleika-
salur opnaður
í Garðabæ
Agnes Löve
HALLBERG Hallmundsson
nefnir tvö nítjándu aldar ljóðskáld
bandarísk sem enn í dag eigi brýnt
erindi við skáld og ljóðalesendur,
Emily Dickinson og Walt Whitman.
Ljóðlist þeirra er þó harla ólík.
Emily Dickinson var fágað skáld
sem duldi tilfinningar sínar. Walt
Whitman var opinskár, einlægur en
mistækur. Hann ávann sér þakklæti
og virðingu fyrir að hjúkra sjúkum í
þrælastríðinu. Þar með hafði hann
sjálfur horfst í augu við dauðann.
Mannlífið í nekt sinni og vanmætti
snart hann djúpt. Hispurslaust gat
hann ort um blindar ástríður, þar
með taldar launhelgar ástalífsins.
Hann hafði líka næmt auga fyrir
náttúrunni. Hann var mælskur og
hrifnæmur. Bókfróðir spakvitringar
– og raunar líka rithöfundar sem
mark var tekið á – skemmtu sér við
að benda á óskáldleg tilþrif í ljóðum
hans. En þar sem hann varð einn af
spámönnum modernismans átti
nafn hans eftir að koma fyrir oft og
víða í bókmenntaritum þegar leið á
tuttugustu öldina. Frjálsræði það,
sem hann tók sér, höfðaði sterkt til
»beat«-kynslóðarinnar. Framúr-
stefnuskáld sóttu til
hans styrk og fyrir-
mynd og héldu nafni
hans jafnframt á lofti.
Hvort og hversu lengi
skáld munu þannig
halda ljóðlist hans í
heiðri? Það mun tíminn
einn leiða í ljós. Meðal
amerískra skálda sem
horft hafa til hans sem
lærimeistara má nefna
Theodore Roethke,
Charles Olson, Robert
Duncan og Edward
Dorn að ógleymdum
Allen Ginsberg, ægi-
skelfi sómakærra góð-
borgara, sem margur
hefur skoðað sem forsprakka
svæsnustu róttækni í amerískri
ljóðagerð.
Hallberg, sem er sjálfur ágætt
ljóðskáld, gengur nú til liðs við hóp
þann sem þegar hefur kynnt ís-
lenskum lesendum ljóðlist Whit-
mans. Þar hafa ýmsir komið við
sögu, þó vafalaust fleiri en undirrit-
aður man eftir í andartakinu. Alls
fyrst kemur mér í hug þýðing Ein-
ars Benediktssonar sem hann
nefndi einfaldlega Úr „Grasblöð-
um“, svo og tvö ljóð
sem Jóhann Hjálmars-
son íslenskaði og birti í
fyrsta þýðingasafni
sínu, Af greinum
trjánna. Helgi Hálf-
danarson og Sigurður
A. Magnússon hafa
líka báðir þýtt ljóð eft-
ir Whitman. Eru þá
aðeins fáir taldir.
Að þýða Whitman er
vandasamt, og það fyr-
ir margra hluta sakir.
Orðaval hans var svo
fjölbreytilegt og blæ-
brigðaríkt og langt frá
því að vera jafn ein-
sleitt og persónulegt
og tíðkanlegt var í ljóðum margra
19. aldar skálda. Whitman fór um
víðan völl í ljóðlist sinni. Hann gat
auðvitað komist skáldlega að orði að
þeirra tíma hætti. En hann kunni
líka að bregða fyrir sig hversdags-
legra orðfæri. Þann vandrataða veg
milli hins formlega og frjálslega
þarf þýðandinn að þræða. Sumt sýn-
ist mér Hallberg hefði mátt orða
öðruvísi. En það er að sjálfsögðu
álitamál. Ljóst er að hann hefur lagt
meiri áherslu á heildina, það er að
koma til skila því sem skáldið vildi
sagt hafa, efninu, hugsuninni, and-
blænum.
Tuttugu og fjögur eru ljóðin sem
Hallberg birtir að þessu sinni. Sumt
er það úr stríðinu, annað frá daglega
lífinu, ennfremur stemmingar
tengdar náttúrunni. Þó Whitman
hafi oft verið talinn til rómantískra
skálda hljóta myndir þær, sem hann
dregur upp af vígvellinum, að teljast
vera bæði raunsannar og natúral-
ískar. Gildir þá einu hvort hann
bregður upp svipmynd af riddaraliði
sem er að fara yfir vað, herbúðasýn
við dagmál, ásjónu þjáningarinnar
sem vígvöllurinn skilur eftir sig eða
»ómælisvötnum mennskra tára« að
hildarleik loknum. Í augum Whit-
mans var stríð harmleikur. »Hvísl
um himneskan dauða« var að hans
dómi »slúður af vörum næturinnar«.
Ljóð þau, sem Whitman orti um
hringrás náttúrunnar og skyldleika
alls, sem lifir, eru ekki síður til að
geyma í minni, t.d. Röddin í regn-
inu, Hljóð þolinmóð kónguló og Þeg-
ar ég hlýddi á stjörnufræðinginn
lærða. Ljóst er og að Whitman hef-
ur eins og samtíðarmenn hans al-
mennt hrifist af tækniframförum
síns tíma. Um það ber ótvírætt vitni
skemmtilegt ljóð hans, Til eimreiðar
á vetri. »Brunaðu gegnum ljóðið
mitt með alla þína stjórnlausu / tón-
list og sveiflandi ljósker um nætur,«
stendur þar.
Þessi litla bók Hallbergs Hall-
mundssonar leynir á sér. Innihaldið
er mun veigameira en útlitið gefi til
kynna.
BÆKUR
L j ó ð a þ ý ð i n g a r
og fleiri ljóð eftir Walt Whitman.
Þýð. Hallberg Hallmundsson.
32 bls. Útg. Brú. Reykjavík.
New York. 2001.
LÍTTU NIÐUR LJÓSA
TUNGL
Erlendur Jónsson
Ljóð himins
og jarðar
Walt
Whitman
GUK er samheiti yfir þrjá sýning-
arstaði í jafnmörgum löndum sem
reknir eru af íslenskum listamönn-
um. Heitið er skammstöfun yfir sýn-
ingarstaðinn Garður, Ártúni 3, Sel-
fossi, sem listakonan Alda Sigurð-
ardóttir rekur, Udhus – eða Útihús –
Kirkebakken 1, í Lejre á Sjálandi,
sem önnur listakona, Steinunn Helga
Sigurðardóttir sér um, og Küche –
eða Eldhúsið – í Callinstrasse 8 í
Hannover, Þýskalandi, en það er
heimili listamannsins Hlyns Halls-
sonar.
Ef til vill er ekki hægt að tala um
stóra sýningarsali, en það er kannski
ekki aðalatriðið, heldur hitt að GUK
er haldið úti á Netinu og þar er hægt
að fylgjast með sýningum á öllum
þrem stöðum. Hver listamaður sýnir
nefnilega samtímis á öllum stöðunum
í einu svo varla er hægt að fylgjast
með öllum sýningunum nema með
hjálp tölvu og mótalds.
GUK var stofnað í maí árið 1999 og
nú er þar sjöunda sýningin á ferðinni
en hver sýning stendur í þrjá mánuði.
Það var Gjörningaklúbburinn góði,
þær Eirún Sigurðardóttir, Halldóra
Ísleifsdóttir og Jóní Jónsdóttir – í
fjarveru Sigrúnar Hrólfsdóttur –
sem opnaði sýningarnar í Garði og
Udhus, en í Küche í Hannover var
skálað í kampavíni og etnar með hin-
ar vel kunnu, sérbökuðu Gjörninga-
klúbbskökur, skreyttar logomerki
hópsins.
Næst sýndi Pétur Örn Friðriksson
á sýningarstöðunum þrem og var það
síðasta sýningin árið 1999. Eins og
hans var von og vísa var vél í fyr-
irrúmi á sýningunni. Vélina smíðaði
listamaðurinn án þess að hafa gefið
sér fyrirfram hvaða hlutverki hún
ætti að þjóna. Að auki voru fánar og
skífudýr, lík þeim sem notuð eru til
að æfa skotfimi.
Á síðasta ári sýndu fjórir erlendir
listamenn í GUK, þeir Carsten
Greife, Kaj Nyborg Jürgen Witte og
John Krogh. Nú sem stendur er á
stöðunum þrem sýning á verkum
þýska listamannsins Alexanders
Steigs. Verk hans heita Síðasta verk-
efni Tokyo Cheetah, og draga nafn af
gamaldags sjónvarpstækjum frá
öndverðum áttunda áratugnum.
Tveim viðtækjum var komið fyrir á
Selfossi og í Lejre, og sýndu þau
aðeins snjóinn góða sem mun vera
leifar upprunageislanna frá því al-
heimurinn mótaðist. Suðið og snarkið
má svo heyra á snældu í Küche í
Hannover.
Eins og gefur að skilja eru hér ekki
flókin eða stórvægileg verk á ferðinni
þótt um sé að ræða níutíu mínútna
myndbands- og hljóðsnældu.
Sýningarhaldið sjálft, tilhögun og
natni listamannanna þriggja, hefur
tilhneigingu til að yfirskyggja sjálfa
listina sem sýnd er í GUK. Ef til vill
er um byrjunarörðugleika að ræða
sem hverfa þegar nýjabrumið fer og
staðirnir þrír fara að nýta betur
ómælda möguleika miðlunarinnar.
En þó svo að sumar sýningarnar
virðist ekki byggja nægilega á mögu-
leikum miðilsins er framsetning sýn-
ingarstaðanna þriggja og vefsíðurnar
til stakrar fyrirmyndar. Slóðin:
www.simnet.is/gul/index.htm er til
vitnis um þróttmikið starf þremenn-
inganna og útsjónarsemi þegar kem-
ur að því að hasla myndlistinni völl á
Netinu. Myndefnið – þar með taldar
ljósmyndirnar af stöðunum þrem –
upplýsingarnar og krækjurnar eru til
stakrar fyrirmyndar. Ef til vill er
þetta fyrsta skrefið inn í framtíðina í
nýju sýningarhaldi.
Netvæðing
listarinnar
Eitt af verkum Alexanders Steigs.
MYNDLIST
G a r ð i , Á r t ú n i 3 ,
S e l f o s s i
Til 1. apríl.
Opið eftir samkomulagi.
SKJÁLIST
ALEXANDERS STEIGS
Halldór Björn Runólfsson
♦ ♦ ♦
GOETHE-Zentrum á Lindargötu 46
sýnir þýsku kvikmyndina „Viehjud
Levi“ í kvöld, fimmtudagskvöld, kl.
20.30. Myndin er frá árinu 1999 og
gerist á fjórða áratug aldarinnar.
Þar segir frá kvikfjárkaupmannin-
um Levi sem er af gyðingaættum.
Levi hefur átt vinsamleg sam-
skipti við íbúa þorps eins í Svarta-
skógi en þegar nasisminn heldur þar
innreið sína breytist viðhorf þorps-
búa til Levi smám saman sem loks
leiðir til alvarlegra árekstra. Hér er í
og með reynt að svara spurningunni
um ástæðurnar fyrir hinum skjóta
uppgangi nasismans í Þýskalandi.
Á Kvikmyndahátíðinni í Berlín
1999 fékk leikstjórinn Didi Dan-
quardt sérstök verðlaun sem veitt
eru ungum kvikmyndagerðarmönn-
um fyrir nýbreytni í efnisvali og stíl-
brögðum.
Myndin er með enskum texta og
aðgangur er ókeypis.
Þýsk kvik-
mynd í
Goethe-
Zentrum
EINLEIKURINN Bannað að blóta
í brúðarkjól, sem var á fjölum
Kaffileikhússins sl. vor, verður
sýndur annað kvöld, föstudags-
kvöld, og laugardagskvöld, kl. 21
á Einleikjadögum sem nú standa
yfir í Kaffileikhúsinu. Leikritið er
eftir Gerði Kristný og leikur
Nanna Kristín Magnúsdóttir hlut-
verk brúðarinnar.
Dagurinn sem kona klæðist
brúðarkjól táknar tímamót, form-
leg tímamót tveggja heima, þess
heims að lífið miðist við einn og
þess að í einu og öllu sé gengið út
frá órjúfanlegri tengingu tveggja
allt þar til dauðinn aðskilur.
Margs ber að gæta við undirbún-
ing þessa mikla dags og ekkert,
alls ekkert, má fara úrskeiðis. Því
jafnvel þó að í afar mörgum til-
vikum endist þessi tímamótasamn-
ingur vart árið út þá er þessi dag-
ur merktur hinni einlægu vissu,
þrá og von um ævarandi samhljóm
tveggja sálna.
Nanna Kristín Magnúsdóttir í hlutverki sínu.
Einleikur um ástina
í Kaffileikhúsinu
DANIR hafa ákveðið að opna gyð-
inglegt safn í hluta hinnar gömlu
byggingar Konunglega bóka-
safnsins. Hinn heimsþekkti pólski
arkitekt Daniel Libeskind, sem
sjálfur er gyðingur, mun hanna
innviði safnsins og eiga teikningar
að liggja fyrir í lok mánaðarins.
Hugmyndin að gyðingasögu-
safni er fimmtán ára gömul en
saga gyðinga í Danmörku spannar
hins vegar 400 ár. Alls hafa um 25
milljónir dkr., ríflega 250 milljónir
íkr., fengist til safnsins, þar af eru
um 9 milljónir dkr. framlag
danska ríkisins.
Danir telja sig að vonum hafa
dottið í lukkupottinn að hafa feng-
ið Libeskind til að hanna safnið en
að sögn Bents Silber, formanns
stjórnar safnssjóðsins, heillaðist
arkitektinn af því hve vel gyðing-
ar hafa samlagast dönsku sam-
félagi. Þeir eru nú á milli 5 og
6.000.
Libeskind er líklega þekktastur
fyrir gyðingasögusafnið í Berlín,
sem reis fyrir þremur árum en
hefur enn ekki verið opnað. Bygg-
ingin þykir einstök og tákn um
þjáningar gyðinga. Hún byggist á
helsta tákni gyðinga, Davíðs-
stjörnunni, sem hefur verið rifin í
sundur.
Gyðinglegt safn í
Kaupmannahöfn
Kaupmannahöfn. Morgunblaðið.