Morgunblaðið - 22.03.2001, Blaðsíða 40

40 FIMMTUDAGUR 22. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SKÓLAMÁLTÍÐIR
BREYTTUR BLAÐAMARKAÐUR
Dagblaðið Dagur hætti að koma útfyrr í vikunni. Dagur var stofn-aður á grunni fjögurra gamalla
flokksblaða, sem sum hver rekja sögu
sína allt aftur á annan áratug síðustu
aldar, eins og rakið var í Morgun-
blaðinu í gær. Raunar hafa flokkarnir,
eigendur blaðanna sem runnu inn í Dag,
sem áður hafði sameinast Tímanum,
ekki haft nein afskipti af útgáfunni, en
ljóst var árið 1997, er Alþýðublaðið og
Vikublaðið runnu inn í Dag, að eigendur
þeirra gerðu sér vonir um að blaðið
héldi félagshyggjusjónarmiðum á lofti.
Dagur var að hluta í eigu sömu aðila
og DV og mun nú renna saman við síð-
arnefnda blaðið, að sögn forsvars-
manna þess. Upplag blaðsins var lítið
og segja má að það breyti ekki að ráði
vægi útgáfufyrirtækja á markaðnum,
þótt útgáfu Dags sé hætt. Þeir, sem
starfa við blaðaútgáfu, sjá hins vegar
eftir hverju blaði, sem hættir starfsemi.
Það er æskilegt að sem líflegust sam-
keppni sé á blaðamarkaðnum; það hvet-
ur menn til dáða í fréttaöflun og hvers
konar faglegri umfjöllun. Og það fer
ekki á milli mála að það er eftirsjá að
Degi, enda var hann að mörgu leyti vel
skrifað og aðgengilegt blað.
Með brotthvarfi Dags er viss hætta á
að skoðanaskipti í fjölmiðlum verði fá-
tæklegri. Þótt blaðið hafi ekki haft
mikla útbreiðslu hefur ákveðinn hópur
fólks litið á það sem vettvang til að
koma skoðunum sínum á framfæri í
greinum og lesendabréfum. Nú standa
aðeins tvö dagblöð eftir, Morgunblaðið
og DV. Gera má ráð fyrir að nú verði
gerðar enn ríkari kröfur til þeirra um
að þau séu opin fyrir mismunandi sjón-
armiðum. Morgunblaðið mun fyrir sitt
leyti gera sitt ýtrasta til að standa und-
ir þeim kröfum.
Menn bera gjarnan saman þá tíma, er
fimm eða sex dagblöð voru gefin út á Ís-
landi og þá stöðu, sem uppi er í dag,
þegar þau eru orðin tvö. Hins vegar má
ekki horfa framhjá því að í fyrsta lagi
hefur yfirleitt ekki verið raunverulegur
fjárhagsgrundvöllur fyrir svo mörgum
dagblöðum; stjórnmálaflokkarnir héldu
sumum þeirragangandi með fjárstyrkj-
um.
Í öðru lagi geta menn ekki lengur
horft á dagblaðamarkaðinn einan og
sér. Þegar dagblöðin voru fimm eða sex
var hér ein sjónvarpsstöð og ein út-
varpsstöð. Nú reka a.m.k. þrjár sjón-
varpsstöðvar fréttastofu og sjálfstæða
dagskrárgerð og margar fleiri sjón-
varpa fjölbreyttu efni. Útvarpsstöðvar
eru fleiri en menn hafa tölu á. Sam-
keppnin á milli allra þessa fjölmiðla á að
tryggja að skoðunum sé ekki úthýst og
að auglýsendur beri ekki skarðan hlut
frá borði vegna þess að fá fjölmiðlafyr-
irtæki séu um hituna.
Síðast en ekki sízt hafa netmiðlar
blómstrað, einkum og sér í lagi málgögn
alls konar pólitískra skoðana. Segja má
að með tilkomu Netsins og almennri út-
breiðslu netnotkunar hafi orðið ódýrara
og auðveldara en nokkru sinni fyrr að
koma skoðunum sínum á framfæri við
almenning.
Ekkert af þessu breytir því að full
þörf er á að almenningur eigi sem
greiðastan aðgang að dagblöðum með
sjónarmið sín og skoðanir. Þeir, sem
starfa að útgáfu dagblaðanna tveggja,
sem nú eru á markaðnum, gera sér fulla
grein fyrir þeirri ábyrgð, sem þeim er
lögð á herðar.
Ólíkt því sem tíðkast í flestum lönd-um í kringum okkur hefur hingað
til ekki verið algengt að boðið sé upp á
heitar máltíðir í grunnskólum. Það hef-
ur þó verið að breytast og nú er þegar
boðið upp á heitar máltíðir í nokkrum
skólum og stefnt að því í flestum á
næstu árum.
Með einsetningu skóla og heilsdags-
skóla er skóladagur ungra barna orðinn
ansi langur. Flest þeirra fara að heiman
snemma að morgni og koma ekki heim
aftur fyrr en síðdegis. Í flestum skólum
er reglan sú að börnin taki með sér nesti
er þau snæða síðan saman í skólastof-
unni.
Fyrir mörg börn eru það veruleg við-
brigði að koma úr leikskóla, þar sem yf-
irleitt er boðið upp á heitar máltíðir í
hádeginu, í grunnskóla þar sem þau
verða að láta sér nægja nesti, yfirleitt
mjólkurvörur, brauð og safa. Að sama
skapi er mjög misjafnt hversu vel útbú-
in börnin mæta.
Í Reykjanesbæ var byrjað að bjóða
upp á heitan mat í tilraunaskyni í einum
skóla árið 1993 og segir Eiríkur Her-
mannsson, skólamálastjóri Reykjanes-
bæjar, að það hafi gefið góða raun og
því séu skólamötuneyti nú orðin hluti af
skólamálastefnu bæjarins.
Hjá Reykjavíkurborg hefur sömu-
leiðis verið tekin ákvörðun um að matur
verði eldaður innan skólanna og að boð-
inn verði heitur matur til kaups í hádeg-
inu þegar allir skólar verða einsetnir
árið 2003.
Það má gera ráð fyrir að á næstu ár-
um muni flest skólabörn eiga þess kost
að kaupa heitan mat í hádeginu. Þetta
er mikið framfaraspor enda getur rétt
næring skipt miklu upp á einbeitingu
barnanna, að ekki sé minnst á vöxt, vel-
líðan og almennt heilbrigði.
Mikilvægt er að vandað verði til
verks þegar skólamáltíðirnar verða að
veruleika. Það er ekki nóg að bjóða upp
á „mat“, hann verður einnig að vera
hollur og rétt samsettur til að hann
þjóni tilgangi sínum. Umræða um óholl-
ar neysluvenjur ungra barna færast
stöðugt í vöxt jafnt hér á landi sem í ná-
grannalöndunum og er skyndibitafæði
og gosdrykkjum oft kennt um ýmis
næringarfræðileg vandamál og offitu
ungra barna.
Með skynsamlegri stefnu varðandi
skólamötuneyti gæfist þarna tækifæri
til að snúa vörn í sókn.
Að sama skapi verður að tryggja að
kostnaðurinn við heitu máltíðirnar
verði ekki til að efnaminni foreldrar eða
foreldrar með mörg börn á grunnskóla-
aldri sjái sér ekki fært að nýta sér þessa
þjónustu. Slíkt gæti haft neikvæðar af-
leiðingar innan skólanna, þar sem
ákveðinn hluti nemenda yrði þá útund-
an er félagarnir streyma í hádegismat.
Til að koma í veg fyrir þetta hefur sú
leið verið farin á Norðurlöndunum að
gera skólamáltíðirnar að hluta hins al-
menna skólastarfs og bjóða þær án
beins endurgjalds.
Þau sveitarfélög er nú stefna að því
að taka upp skólamáltíðir hljóta að velta
fyrir sér hvernig best er hægt að
tryggja að þessum markmiðum verði
náð.
ÁFANGASKÝRSLA semunnin var fyrir dóms-málaráðuneytið ogkynnt á blaðamanna-
fundi í gær, leiðir í ljós að skipulagt
vændi fari fram hérlendis og birtist
í ýmsum myndum. Ennfremur á
vændi sér stað meðal ungs fólks í
vímuefnaneyslu og staðfest er að
vændi tengist starfsemi nektar-
dansstaða. Einnig gefa niðurstöð-
urnar til kynna að barnavændi eigi
sér stað hérlendis. Þá eru vanda-
mál þeirra sem leiðast út í vændi
margþætt. Vonleysi og vanlíðan
fylgja líferni þeirra sem lenda í
vændi.
Skýrslan var unnin af Rannsókn-
um & greiningu ehf. og hefur Sól-
veig Pétursdóttir dómsmálaráð-
herra ákveðið að skipa nefnd undir
formennsku Sigríðar Ingvarsdótt-
ur héraðsdómara, sem ætlað er það
hlutverk að gera tillögur um við-
brögð við niðurstöðum skýrslunn-
ar.
Í rannsókninni var ekki leitast
við að meta umfang vændis heldur
að skilja eðli þess og félagslegt
samhengi.
Nauðarvændi íslenskra
ungmenna
Í skýrslunni, sem byggist á við-
tölum við 32 viðmælendur, þar af
18 sérfræðinga sem þekkja vændi í
gegnum starf sitt, og einstaklinga
sem þekkja vændi af eigin raun,
kemur fram að vændi sem ungling-
ar í vímuefnaneyslu stundi sé svo-
nefnt nauðarvændi.
Skýrsluhöfundar, þær Bryndís
Björk Ásgeirsdóttir, Hólmfríður
Lydía Ellertsdóttir og Inga Dóra
Sigfúsdóttir, segja að nauðarvændi
virðist í meginhluta tilvika stundað
í þeim tilgangi að afla sér lífsvið-
urværis. Í því felst að skipta á kyn-
mökum fyrir húsaskjól, mat, vímu-
efni, peninga eða annað.
„Um er að ræða bæði stelpur og
stráka frá 13 til 18 ára sem eiga það
sameiginlegt að neyta vímuefna.
Þannig er vændi ein leið til að fjár-
magna vímuefnaneysluna, leið sem
stúlkur fara í fleiri tilvikum en
strákar,“ segir í skýrslunni. Við-
mælendur segja að erfiðar félags-
legar aðstæður einkenni þann hóp
ungmenna sem leiðst hefur út í
nauðarvændi og hafi þessi hópur
oft brotið bakland eða sögu um
áföll á lífsleiðinni. Sjálfsmynd
þeirra sé oft brotin og vændis-
reynslan reynist þeim oft mjög erf-
ið.
Fram kemur að flest ungmenn-
anna líti ekki á skipti kynmaka sem
hefðbundið vændi þar
sem það sé ekki skipu-
lagt af þriðja aðila og oft
séu ekki beinharðir pen-
ingar á borðinu. „Nauð-
arvændi á sér stað bæði
innan vímuefnahópsins
og utan, en utan hópsins virðist
frekar vera um beina sölu á kyn-
mökum að ræða. Í slíkum tilfellum
eru kaupendur eldri eða á aldrinum
20-50 ára,“ segir í skýrslunni.
Vændi meðal eldra fólks virðist
skipulagðara en meðal hinna yngri
og hópur kaupenda afmarkaðri.
Vændi meðal hinna eldri fer oft
fram í heimahúsum eða á öðrum
umsömdum stöðum. Tilviljana-
kennt götuvændi er einnig til stað-
ar meðal hinna eldri og segja við-
mælendur í rannsókninni að þar
komi oft við sögu meiri vímuefna-
neysla og ofbeldi. „Þeir einstak-
lingar sem fara markvissari leiðir
til að nálgast viðskiptavini gera það
meðal annars í gegnum auglýsing-
ar í dagblöðum, á símalínum og á
Internetinu. Þá vekur athygli að
með tilkomu nektardansstaða virð-
ast einstaklingar í vændi nýta sér
þá til að komast í samband við
hugsanlega viðskiptavini.“
Vísbendingar um skipulagt
vændi í tengslum við nekt-
ardansstaði
Í viðtölum skýrsluhöfunda við
nektardansara og aðra starfsmenn
dansstaðanna komu fram vísbend-
ingar um að skiplagt vændi fari
fram í tengslum við nektardans-
staðina. Tilgreindir voru þrír til
fjórir staðir í Reykjavík þar sem
heimildarmönnum bar saman um
að vændi færi fram. „Þá staðfestu
allir viðmælendur að óskipulagt
vændi færi fram á mörgum þessara
staða þar sem einstakir dansarar
seldu viðskiptavinum kynmök, ým-
ist í einkadansklefum eða annars
staðar. Viðmælendur sögðu nekt-
ardansstaðina mjög ólíka í þessum
efnum og yfirmenn þeirra taka
mishart á slíku athæfi,“ segir í
skýrslunni.
Fram kemur einnig að margt
bendi til þess að stúlkur frá
ákveðnum löndum utan EES ráðist
frekar til starfa á nektardansstaði
hérlendis þar sem vændi tengist
starfinu. Það skýrist af
bágum bakgrunni
stúlknanna og erfiðum
aðstæðum í heimaland-
inu. Viðmælendur
sögðu að umboðsskrif-
stofur í þessum löndum
byðu upp á mismunandi gerðir af
nektardönsurum, þar á meðal
stúlkur sem stundi vændi. Skýrslu-
höfundar hafa eftir viðmælendum
sínum að ólíklegt sé að nýjar reglur
frá í fyrra, um atvinnuleyfi fyrir
nektardansara utan EES, sem fela
í sér aukið eftirlit og réttindi
þeirra, dragi úr eftirspurn og komu
þeirra til landsins. Bent er á í
skýrslunni að 142 atvinnuleyfi fyrir
nektardansara utan EES hafi verið
gefin fyrstu fjóra mánuðina eftir að
tilkomu umræddra reglna.
Í skýrslunni er greint frá skipu-
lögðu vændi hérlendis, en þar er
átt við vændi þar sem þriðji aðili
skipuleggur og hefur milligöngu
milli þess sem selur sig og þess
sem kaupir vændi.
„Skipulagt vændi birtist í ýms-
um myndum hér á landi sem og
annars staðar. Í samræmi við nið-
urstöður rannsókna í Noregi á ólík-
um hópum vændissala gefa niður-
stöður til kynna að á Ísla
skipta vændissölum í fjó
eftir tengslum þeirra við þ
þeir selja. Til eru vændiss
eru kærastar þeirra sem þ
sem eru í kynlífssambandi
sem þeir selja, aðilar s
fleiri en einn einstakling,
ákveðnum vændishúsum
um og að lokum vændiss
starfa í tengslum við nek
staði. Í fyrrgreindum tilv
oft um að ræða samband s
ist ekki á jafnræðisgr
Þannig hefur vændissalinn
yfirráð yfir þeim einsta
sem hann selur og beitir
til þess kúgunum og ofbeld
Til að komast í samb
stúlkur sem líklegar eru t
ast út í vændi beita þess
ýmsum aðferðum. Það þe
þeir fari sjálfir í meðferð
gert til að komast í kynni v
stúlkur sem eru í meðfe
vímuefnaneyslu.“
Niðurstöður skýrslunna
kynna að barnavændi fari
á landi, þótt slíkt hafi
ekki verið kært til lög-
reglu.
Í skýrslunni er viðtal
við konu sem var mis-
notuð í æsku af föður
sínum og seld til ann-
arra manna í skiptum fy
efni. Segir hún að menni
átt það sameiginlegt að
stúlkubörn og hafa áhuga
klámi. Viðmælendur seg
menn leita hver annan
sækjast eftir samþykki og
ingu hjá sínum líkum.
Bágborið
félagslegt umhve
Um félagslegt umhver
skýrsluhöfundar að erlend
sóknir hafi gefið til kynn
staklingar í vændi séu lík
aðrir til að hafa lent í kynf
ofbeldi í æsku, hafi verið
efnaneyslu, hlaupist ungir
an og skort eftirlit og um
eldra. Að sögn sér
hérlendis sést þetta myn
þeirra sem sækja sérfræð
heilbrigðis- og félagsþjónu
„Vandamál einstaklin
leiðast út í vændi eru m
Ný áfangaskýrsla staðfestir tilvist vændis í margs ko
Vitnað um kví
vanlíðan vegna
Morgunbla
Sólveig Pétursdóttir dómsmálaráðherra ásamt skýrsluhöfund
Bryndísi Björk Ásgeirsdóttur og Hólmfríði Lydíu Ellertsdót
Vændi er stundað hérlendis m.a.
tengslum við vímuefnaneyslu, nektard
staði og er bæði skipulagt og tilvilja
kennt, samkvæmt nýrri áfangaskýrsl
vændi á Íslandi. Dómsmálaráðherra h
þegar ákveðið að skipa nefnd til að br
ast við niðurstöðunum.
Umboðs-
skrifstofur
með vænd-
isdansara