Morgunblaðið - 25.04.2001, Blaðsíða 24

ERLENT
24 MIÐVIKUDAGUR 25. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
JUNICHIRO Koizumi, nýr leiðtogi
Frjálslynda lýðræðisflokksins í Jap-
an, hefur getið sér orð fyrir að fara
sínar eigin leiðir í stjórnmálunum og
hefur lofað að breyta starfsháttum
stjórnarflokksins, sem einkennst
hafa af makki íhaldssamra flokks-
brodda á bak við tjöldin. Hann hefur
einnig heitið umbótum til að blása lífi
í efnahag landsins eftir tíu ára efna-
hagshnignun, en spurningin er hvort
hann standi undir væntingunum sem
níundi forsætisráðherra landsins á
áratug.
Búist við andstöðu innan
flokksforystunnar
Koizumi var kjörinn leiðtogi
Frjálslynda lýðræðisflokksins með
298 atkvæðum af 487 og gert er ráð
fyrir því að hann taki við embætti
forsætisráðherra síðar í vikunni af
Yoshiro Mori, einum óvinsælasta
forsætisráðherra í sögu landsins.
Koizumi fékk 123 atkvæði af 141 í
prófkjöri héraðsdeilda flokksins á
mánudag og í gær fékk hann síðan
175 af 346 atkvæðum þingmanna
flokksins.
Helsti keppinautur hans, Ryutaro
Hashimoto, fyrrverandi forsætisráð-
herra, fer fyrir stærstu fylkingu
þingmanna flokksins og fyrir próf-
kjörið var hann talinn nánast örugg-
ur um sigur.
Stórsigur Koizumis í prófkjöri
héraðsdeildanna sýnir að tilfinninga-
þrungnar áskoranir hans um breyt-
ingar á starfsháttum stjórnarflokks-
ins hafa fengið mikinn hljómgrunn
meðal almennra flokksmanna. En
þótt Koizumi hafi lagt rækt við
ímynd sína sem uppreisnarmanns og
einfara hefur hann verið dyggur
stuðningsmaður flokksins og náinn
bandamaður Moris – og þær um-
bótahugmyndir sem tryggðu honum
stuðning grasrótarinnar eru líklegar
til að mæta harðri andstöðu margra
af forystumönnum flokksins.
Meginmarkmið Koizumis er að
einkavæða póstþjónustuna, sem hef-
ur einnig boðið almenningi upp á
sparnaðarreikninga og jafnvel
tryggingar. Koizumi segir að um-
svifamikil sparnaðar- og trygginga-
þjónusta póstsins sé óhagkvæm fyrir
þjóðfélagið en margir af forystu-
mönnum flokksins eru andvígir
hvers konar breytingum á henni.
Koizumi kveðst ætla að binda
enda á leynimakk leiðtoga fylking-
anna innan stjórnarflokksins. Hann
hefur einnig lofað að afnema ýmsar
reglugerðir sem eru sagðar hindra
samkeppni og kveðst ætla að
stemma stigu við skuldasöfnun rík-
isins.
Nýi leiðtoginn hefur talað af hita
og sannfæringarkrafti um nauðsyn
slíkra umbóta en fátt hefur komið
fram um hvernig hann hyggist
standa að breytingunum.
„Framganga hans er stundum til
marks um sérvisku en hann er
örugglega djarfur,“ sagði stjórn-
málaskýrandinn Takayoshi Miya-
gawa. „Þetta er það sem fólki líkar.“
Ólíkt flestum stjórnmálamönnum
Japans líður Koizumi vel fyrir fram-
an sjónvarpsmyndavélar og hann
þykir mikill ræðuskörungur.
Kann að neyðast til að
semja um málamiðlanir
Þótt Koizumi hafi lagt ríka áherslu
á nauðsyn þess að stemma stigu við
skuldasöfnuninni og afnema við-
skiptahöft hefur hann viðurkennt að
hann styðji þá stefnu stjórnarflokks-
ins að halda áfram að auka útgjöld
ríkisins til að koma í veg fyrir frekari
efnahagssamdrátt.
Þegar hafa komið fram vísbend-
ingar um að Koizumi kunni að þurfa
að semja um málamiðlanir til að
styrkja stöðu sína sem leiðtogi. Þær
gætu síðan orðið til þess að lýðhylli
hans minnkaði.
„Ef hann leggur of mikla áherslu á
málamiðlanir innan flokksins bregst
hann trúnaði þeirra flokksmanna
sem hafa stutt hann og glatar fljótt
trausti þeirra,“ sagði japanska dag-
blaðið Asahi í forystugrein.
Nátengdur ríkjandi
öflum í flokknum
Þótt Koizumi hafi getið sér orð
fyrir að vera einfari í stjórnmálunum
eru pólitískar rætur hans í innsta
kjarna stjórnarflokksins. Afi hans
var varaforseti neðri deildar þings-
ins og faðir hans varnarmálaráð-
herra.
Koizumi nam hagfræði við virtan
háskóla í Tókýó, Keio. Hann hóf af-
skipti af stjórnmálum 1970 og var þá
aðstoðarmaður Takeo Fukuda sem
varð seinna forsætisráðherra.
Koizumi var kjörinn á þing árið
1972 sem fulltrúi Kanagawa, útborg-
ar Tókýó. Síðan hefur hann tíu sinn-
um náð endurkjöri. Hann var þrisvar
sinnum skipaður heilbrigðisráðherra
og var um tíma ráðherra póst- og
fjarskiptamála.
Þótt Koizumi sé nátengdur
ríkjandi öflum í stjórnarflokknum
hefur honum tekist að sannfæra
marga flokksbræður sína um að
hann sé ólíkur öðrum forystumönn-
um flokksins og best til þess fallinn
að knýja fram breytingar. „Hann er
hluti af Frjálslynda lýðræðisflokkn-
um en virðist ekki bera þess merki,“
sagði Masayuki Fukuoka, stjórn-
málafræðingur við Hakuo-háskóla.
„Fólk vill þess vegna gefa honum
tækifæri í von um að hann geti
breytt einhverju.“
Umbótasinninn Koizumi kjörinn leiðtogi Frjálslynda lýðræðisflokksins í Japan
Vill breyta
starfsháttum
flokksins
AP
Þingmenn Frjálslynda lýðræðisflokksins í Japan klappa fyrir Junichiro Koizumi (fyrir miðju) eftir að hann var
kjörinn leiðtogi flokksins í gær. Gert er ráð fyrir að hann taki við embætti forsætisráðherra síðar í vikunni.
Tókýó. AP, Reuters, AFP.
CEKUOLIS er sérskipaður fulltrúi
Litháensstjórnar í NATO-aðildar-
undirbúningsmálum og á pólitískt líf
sitt í Litháen undir því, að áætlun
stjórnarinnar um inngöngu landsins í
NATO gangi upp, en hún miðast við
að hafa uppfyllt öll aðildarskilyrði
fyrir leiðtogafund bandalagsins í
Prag haustið 2002. Á þeim fundi
stendur til að taka ákvörðun um
„aðra lotu“ stækkunar þess.
Níu ríki, sem á dögum kalda stríðs-
ins tilheyrðu „Austurblokkinni“,
sækjast nú eftir aðild að bandalag-
inu, en í fyrstu stækkunarlotunni ár-
ið 1999 fengu Pólland, Tékkland og
Ungverjaland inngöngu. Eystra-
saltsríkin þrjú, Eistland, Lettland og
Litháen, eru þau einu í umsóknar-
ríkjahópnum sem voru hluti af Sov-
étríkjunum, sem gerir spurninguna
um NATO-aðild þeirra mjög við-
kvæmt mál í augum Rússa og þar
með pólitískt erfiðari í augum sumra
núverandi NATO-ríkja. Þess vegna
leggja stjórnvöld í Eystrasaltsríkj-
unum gríðarmikið upp úr því, að
skilningur ríki meðal ráðamanna
NATO-ríkjanna á stöðu þeirra.
Heimsókn Cekuolis hingað til lands
er liður í þessu upplýsingastarfi. Í
gær hitti átti hann fundi með Hall-
dóri Ásgrímssyni utanríkisráðherra
og embættismönnum utanríkis- og
forsætisráðuneytis, auk þess sem
hann hitti fulltrúa utanríkismála-
nefndar Alþingis.
Dyggir vinir
Í samtali við Morgunblaðið segir
Cekuolis það mjög ánægjulegt, hve
vel upplýstir íslenzkir viðmælendur
hans séu um þróun þessara mála í
landi hans. Hann hafi fengið það
staðfest enn á ný, hve dygga vini
Litháar eigi þar sem Íslendingar séu.
Stuðningur Íslands við umleitanir
Litháens og hinna Eystrasaltsríkj-
anna um aðild að NATO væri rótgró-
in stefna sem hægt væri að reiða sig
á. „Ísland, Noregur og Danmörk
hafa um langt árabil sýnt okkur
dyggan stuðning,“ segir hann, og fyr-
ir það sé litháíska þjóðin þakklát.
Þáttar Íslands í baráttu Litháens
fyrir því að fá umheiminn til að við-
urkenna sjálfstæði þess fyrir áratug
minntust Litháar ævinlega með
miklum hlýhug.
Aðspurður hvort innbyrðis sam-
keppni Eystrasaltsríkjanna um að
verða fyrst til að fá aðild bæði að
Evrópusambandinu (ESB) og NATO
hefði spillt fyrir samheldni þeirra,
svarar Cekuolis á þann veg, að hér sé
ekki um neina fegurðarsamkeppni að
ræða. Allir sem komi að þessum mál-
um í Eystrasaltslöndunum geri sér
grein fyrir að bezta lausnin væri að
öll löndin þrjú fengju aðild að NATO
samtímis. Að því miðuðu þau öll. En
það breyti því ekki, að í yfirlýstri
stefnu NATO varðandi útvíkkun
bandalagsins væri skýrt kveðið á um
að aðildarhæfni hvers umsóknarríkis
yrði metin fyrir hvert ríki um sig.
Versta hugsanlega niðurstaðan væri
að ekkert ríkjanna þriggja fengi að-
ild. Og þetta ætti reyndar við um öll
umsóknarríkin níu.
Með tilliti til þess að Eystrasalts-
ríkin þrjú væru öll lítil og sveigjan-
leg, með lítinn her og jafn staðráðin í
að uppfylla aðildarskilyrðin sam-
kvæmt aðildarundirbúningsáætlun-
inni sem hvert og eitt þeirra hefur
játast undir (svokallaðar MAP-áætl-
anir, Membership Action Plan), væri
þess ekki heldur að vænta að mikill
munur verði á aðildarhæfnismati
landanna.
Í takt við aðildarundirbúnings-
áætlanirnar hefðu stjórnvöld land-
anna þriggja jafnframt eflt samráð
sín í milli. „Við tölumst við nærri dag-
lega. Samskiptin eru óformleg, sam-
bærileg því sem hefð er fyrir milli
Norðurlandanna,“ segir Cekuolis.
Nefna mætti, að á hernaðarsviðinu
væru nú í gangi þrjú þýðingarmikil
samstarfsverkefni milli Eystrasalts-
landanna, sem öll hefðu verið þróuð í
samráði við sérfræðinga NATO. Í
Riga væri starfrækt sameiginleg
flotadeild landanna þriggja, í Eist-
landi sameiginlegur herforingjahá-
skóli og í Litháen væri verið að
byggja upp sameiginlega miðstöð
fyrir (hernaðarlegt) flugumferðareft-
irlit, með allri nýjustu tækni. Norð-
menn hefðu veitt mikilvæga aðstoð í
þessu síðastnefnda verkefni.
Tengslin við Rússa mikilvæg en
þeir hafa ekki neitunarvald
En hvað um áhrif Rússa?
„Vissulega eru áhrif Rússlands
mikil,“ segir Cekuolis. „En eins og
Robertson lávarður, framkvæmda-
stjóri NATO, tók af öll tvímæli um í
heimsókn sinni til Moskvu í vetur,
hafa Rússar ekki neitunarvald um
það hver fær aðild að NATO og hver
ekki.“
Nú séu samskipti NATO við Rúss-
landsstjórn að komast í lag eftir æs-
inginn í kringum Kosovostríðið, en
eftir sem áður sé það svo, að Vladimír
Pútín Rússlandsforseti og aðrir rúss-
neskir ráðamenn hrökkvi beint í
kalda stríðs-orðalag þegar talið berst
að möguleikanum á NATO-aðild
Eystrasaltsríkjanna. „Það er aug-
ljóslega erfitt sálfræðilega fyrir
Rússa, minnugir stórveldisdaga
sinna, að sætta sig við þá tilhugsun
að lönd sem áður fyrr voru á þeirra
yfirráðasvæði fari sínar eigin leiðir,“
segir Cekuolis. „En ég minni á, að
tímabilið sem Litháen tilheyrði Sov-
étríkjunum er aðeins lítill kafli í sögu
landsins. Litháen er evrópskt ríki
sem á heima í bandalögum Evrópu-
þjóða.“ Í augum Litháa sé það borð-
leggjandi að það sé líka Rússlandi í
hag að Litháen og hin Eystrasalts-
ríkin fái inngöngu í NATO. Þar með
séu forsendur tengsla þeirra við
Rússland á hreinu, gegnsæi tryggt
og ekkert svigrúm fyrir tvíræðni.
Auk þess séu tengsl Litháens við
Rússland að flestu öðru leyti með
ágætum nú um stundir.
„Það væri beinlínis hættulegt fyrir
stöðugleikann í Evrópu, ef Litháen
og hinum Eystrasaltsríkjunum yrði
ekki gefin skýr skilaboð um það á
leiðtogafundi NATO 2002, að þeim
bjóðist aðild. Gerist það ekki myndu
Rússar tvímælalaust túlka það sem
viðurkenningu á því að þessi hluti álf-
unnar væri á þeirra áhrifasvæði,“
segir Cekuolis.
Bezta lausnin að öll Eystra-
saltsríkin fái inngöngu
Landsmenn hans kalla hann „herra
NATO“. Giedrius Cekuolis, aðstoðarut-
anríkisráðherra Litháens, átti í gær við-
ræður við íslenzka ráðamenn um undirbún-
ing Litháens fyrir inngöngu í Atlantshafs-
bandalagið. Hann tjáði Auðuni Arnórssyni
að fengju Litháen og hin Eystrasaltsríkin
ekki boð um inngöngu í NATO á leiðtoga-
fundi bandalagsins á næsta ári yrðu það
alvarleg pólitísk mistök.
Morgunblaðið/Þorkell
Giedrius Cekuolis, aðstoðarutanríkisráðherra Litháens.