Morgunblaðið - 25.04.2001, Blaðsíða 32

UMRÆÐAN
32 MIÐVIKUDAGUR 25. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ERU skilyrði Rík-
iskaupa og ÁTVR um
GÁMES-væðingu
flutningafyrirtækja
fyrirsláttur til að
þurfa ekki að taka
ódýrasta tilboði í
flutninga hverju
sinni?
Í grein Sigurðar H.
Engilbertssonar,
framkvæmdastjóra
Aðalflutninga, í Morg-
unblaðinu hinn 28.
mars sl. lýsir hann
furðu sinni yfir því að
ÁTVR skuli hafna
ódýrasta tilboði í út-
boði fyrirtækisins í
innanlandsflutninga þess.
Telur hann ÁTVR mismuna
flutningafyrirtækjum eftir því
hvort þau eru með GÁMES eða
ekki og að ekki sitji allir við sama
borð. Virðist það koma fram-
kvæmdastjóra Aðalflutninga í
opna skjöldu að ÁTVR geri kröfu
um GÁMES-eftirlitskerfi, sem hef-
ur þó verið lagaskylda síðan 1994.
Telur hann að um grófa mismunun
hafi verið að ræða gagnvart Að-
alflutningum þegar Landflutning-
ar-Samskip og Vöruflutningamið-
stöðin hlutu jafnan hlut í
flutningum fyrir ÁTVR.
Hvað er GÁMES?
Skammstöfunin GÁMES vísar í
reynd til þýðingar á enska gæða-
eftirlitskerfinu Hazard Analysis
and Critical Control Point -
HACCP (greining áhættuþátta og
mikilvægra eftirlitsstaða). Kjarni
GÁMES er skuldbinding um kerf-
isbundið eftirlit af ýmsu tagi en
einnig greining áhættuþátta og
mikilvægra eftirlitsstaða. GÁMES-
eftirlit í starfsemi flutningafyrir-
tækja miðar að því að skilgreina
áhættu í flutningaferlinu og hvern-
ig koma eigi í veg fyrir að við-
kvæm matvæli, sem fyrirtækinu er
treyst fyrir að flytja á milli
áfangastaða, skemmist eða meng-
ist og geti þannig valdið heilsu-
tjóni. Á sama hátt eru skilgreindir
gæðaþættir sem til staðar eru í
vörugeymslum og flutningaferlinu
öllu. Greining á áhættu stuðlar að
því að fyrirbyggja óæskileg og
jafnvel skaðleg frávik í flutning-
um. Slíkt mat er ekki stundarfyr-
irbæri heldur virkt tæki í gæða-
starfi GÁMES-kerfisins.
Hvers vegna GÁMES?
Á árinu 1994 gekk í gildi reglu-
gerð um matvælaeftirlit þar sem
flutningafyrirtæki voru skilgreind
sem matvælafyrir-
tæki. Þessi reglugerð
kallaði á breyttan
hugsunarhátt og ný
vinnubrögð starfs-
fólks matvælafyrir-
tækja. Samskip hófust
handa við að setja
upp GÁMES-eftirlits-
kerfi í vörugeymslum
fyrirtækisins í þeim
tilgangi að uppfylla
kröfur þær sem settar
eru fram í framan-
greindri reglugerð og
lögum um matvæli. Þá
hefur innra gæðaeft-
irlit verið tekið upp í
öllum flutningabif-
reiðum á vegum Landflutninga-
Samskipa og má nefna að bæði
Samskip og Landflutningar-Sam-
skip hafa fengið GÁMES-viður-
kenningu fyrir innra eftirlit í 11
vöruhúsum fyrirtækisins.
Gæðaeftirlit
Samskipa
Samskip er flutningafyrirtæki
sem flytur meðal annars umtals-
vert magn af matvælum. Fyrir-
tækið hefur lagt metnað sinn og
mikið fjármagn í að byggja upp
innra eftirlit sem tekur mið af að-
ferðum GÁMES um meðhöndlun
matvæla að kröfu opinberra aðila.
Tækjakostur hefur verið bættur
verulega, t.d.
hefur kæli- og frystigeymslum
verið komið upp í öllum vöruhús-
um, vöruhús hafa verið endur-
skipulögð með aðskilnað vöru í
huga, þrifaáætlunum komið upp og
fjárfest hefur verið í dýrum tækj-
um til þrifa. Bílakostur hefur verið
endurnýjaður þannig að allir flutn-
ingabílar eru með kælivélar, flutn-
ingakassar hafa verið endurnýjaðir
til að tryggja þéttleika þeirra og
þrif á bílum eru framkvæmd sam-
kvæmt þrifaáætlun. Allt starfsfólk
sem kemur að meðhöndlun mat-
væla fær reglulega þjálfun sem
felst í fræðslu um meðferð mat-
væla, innra eftirlit, örverur og
þrif.
Reglubundið eftirlit
er lykilatriði
Vöktun matvæla er mikilvægur
liður í GÁMES-eftirliti Samskipa.
Starfsmenn í vöruhúsum og flutn-
ingabílstjórar vakta kæli- og
frystivöru sem er í umsjá þeirra
og fylgjast til dæmis grannt með
hvort hitastig breytist í kæli- og
frystigámum/geymslum þar sem
kjöt eða fiskur er geymdur eða
hvort rakastig breytist í gámum
með grænmeti eða ávöxtum.
Það er augljóst að opinber fyr-
irtæki geta ekki samið við mat-
vælafyrirtæki sem fara ekki að
lögum í meðhöndlun og geymslu
matvæla. Lögin eru til þess að
fara eftir þeim. Ef opinber fyr-
irtæki fara ekki eftir þeim lögum
og reglugerðum sem stjórnvöld
setja á hinum ýmsum sviðum er
lagasetning þeirra ekki marktæk.
Haft er eftir forstöðumanni mat-
vælasviðs Hollustuverndar í Morg-
unblaðinu 17. febrúar sl. að innra
eftirlit matvælafyrirtækja sé í um
70% tilfella ábótavant. Það er með
ólíkindum að matvælafyrirtæki
skuli hafa komist upp með að
starfa án innra eftirlits síðan 1994.
Hvaða aðilar eiga að fylgja eftir
þessum lagaskilyrðum? Forstöðu-
menn matvælafyrirtækja virðast
oft ekki nægilega vel upplýstir um
lagalegar skyldur sínar. Hverjir
eiga að upplýsa þá um þær?
Lokaorð
Mikilvægasti hluti GÁMES er
hugarfarsbreyting. Viðhorf stjórn-
valda og neytenda hafa líka breyst
mikið á fáeinum árum. Það kemur
á óvart að neytendur skuli ekki
hafa látið meira í sér heyra og
gert kröfur um breytt vinnubrögð
og innra gæðaeftirlit í flutninga-
starfsemi til að tryggt sé að mat-
væli komist á borð þeirra óspillt
með öllu.
Til glöggvunar má t.d. vísa í lög
nr. 93/1995 um matvæli, lög nr. 7/
1998 um hollustuhætti og meng-
unarvarnir, 2. gr. laga nr. 93/1995,
13.g . laga nr. 93/1995, reglugerð
nr. 522/1994 um matvælaeftirlit og
hollustuhætti við framleiðslu og
dreifingu matvæla.
Gróf mismunun
eða hvað?
Svala Rún
Sigurðardóttir
Matvælaflutningar
Það er augljóst, segir
Svala Rún Sigurðar-
dóttir, að opinber
fyrirtæki geta ekki
samið við matvæla-
fyrirtæki sem fara
ekki að lögum í með-
höndlun og geymslu
matvæla.
Höfundur er gæðastjóri Samskipa.
ÝMIS merki eru nú á
lofti um að vorið sé
komið, lok samræmdra
prófa eru einn vorboð-
inn, langvarandi vinnu
og oft spennu lýkur og
við tekur annað tímabil,
þáttaskil að sumu leyti
hjá mörgum.
Bjartar nætur
Skólafríið sem er í
vændum eftir strangan
vetur er kærkomið og
bæði foreldrar og börn
slaka örlítið á, þegar
vitað er að bjallan kall-
ar ekki kl. 8 á morgn-
ana. En hvað þýðir það, er þá allt
leyfilegt, verða öll boð og bönn að
engu og útivist frjáls?
Því fer fjarri og jafnvel er enn frek-
ari ástæða til aðhalds einmitt m.a. af
því að skólinn er ekki til staðar með
því aðhaldi sem honum fylgir. Bjartar
nætur eru síst ávísun á að engar
hættur séu í umhverfinu eða ekki
reynist nauðsynlegt að fylgjast með
því sem börn hafast að. Vissulega eig-
um við að njóta þess að eiga björt og
sólrík kvöld, en þrátt fyrir þau eru
ákveðin lög í gildi. Barnaverndarlögin
eru í gildi líka á sumrin og þar er
kveðið á um útivist barna og unglinga
að 16 ára aldri. Börn 12 ára og yngri
eiga að vera komin inn fyrir kl. 20 á
kvöldin og 13–16 ára börn eiga ekki
að vera á almannafæri eftir kl. 22,
nema í fylgd með fullorðnum. Á tíma-
bilinu 1. maí til 1. september lengist
útivistartíminn um tvær klst. Þetta
kemur fæstum á óvart en samt er eins
og alltaf sé ástæða til að minna á, ekki
síður á sumrin þegar rannsóknir hafa
sýnt að sumir unglingar lenda þá í
þeim aðstæðum að drekka í fyrsta
skipti á ævinni, eða neyta fíkniefna.
Mikið hefur unnist hvað varðar úti-
vist barna og ungmenna, það eru ekki
svo mörg ár síðan miðbærinn var full-
ur af unglingum sem voru oft illa til
reika hangandi eftirlitslausir í bæn-
um langt fram eftir nóttu og foreldrar
trúðu því að svona væri
þetta hjá öllum hinum
líka.
Miðbæjarathvarf
Það þurfti viðhorfs-
breytingu og átak til að
snúa þessari þróun við
og eitt af því sem var
gert var að stofna Mið-
bæjarathvarf. Það hef-
ur nú verið rekið um
nokkurra ára skeið og
er starfrækt í samvinnu
Félagsþjónustunnar í
Reykjavík, Lögregl-
unnar í Reykjavík og
Íþrótta- og tómstunda-
ráðs Reykjavíkur. Lögreglan kemur
með börn í Miðbæjarathvarfið sem
eru undir 16 ára aldri og eru úti eftir
að lögboðnum útivistartíma lýkur.
Þar er opið aðfaranætur laugardaga
og sunnudaga, þó ekki allar helgar.
Einnig er opið á öðrum tímum, þegar
eitthvað sérstakt er um að vera og
ætla má að unglingar safnist saman.
Ef barn undir 16 ára aldri kemur í
Miðbæjarathvarf er strax haft sam-
band við foreldra og þeir beðnir að
sækja barnið sitt eða gera viðeigandi
ráðstafanir. Foreldrar fá afhentan
bækling, en þar koma fram upplýs-
ingar um starfsemina og ýmislegt er
lýtur að unglingum. Hlutverki Mið-
bæjarathvarfs er fyrst og fremst ætl-
að að styðja foreldra sem vilja ekki að
börn þeirra séu eftirlitslaus úti eftir
að lögboðnum útivistartíma lýkur.
Foreldrar fá sent bréf frá Félags-
þjónustunni í framhaldi af vistun og
þeim boðin aðstoð varðandi ungling-
inn telji þeir þörf.
Góður árangur
Full ástæða er til að minna foreldra
á að útivistartíminn er í gildi þótt
samræmdu prófunum ljúki. Margir
skólar bjóða upp á skipulagðar ferðir
eftir að prófunum lýkur sem ástæða
er til að hvetja til þátttöku í. Einnig
mega foreldrar ekki gleyma því að á
merkum tímamótum í lífinu er líka til-
efni fyrir fjölskylduna að fagna sam-
an. Í samstilltu átaki margra aðila
undanfarin ár við lok samræmdra
prófa er sýnilegur árangur. Þar hafa
opinberir aðilar og foreldrar unnið
öflugt starf saman. Það var fátt um
unglinga í miðbænum í fyrra og fleiri
sem fóru í skemmtilegar ferðir eða
fögnuðu próflokum á annan heilbrigð-
an og eftirminnilegan hátt, vonandi
sjáum við það þannig aftur nú.
Útivist unglinga
og Miðbæjar-
athvarf
Stefanía Sörheller
Höfundur er verkefnisstjóri á þróun-
arsviði hjá Félagsþjónustunni í
Reykjavík.
Próf
Í samstilltu átaki
margra aðila undanfarin
ár við lok samræmdra
prófa, segir Stefanía
Sörheller, er sýnilegur
árangur.
EITT land utan Evr-
ópu tekur þátt í evró-
visjón-keppninni, evr-
ópsku söngvakeppninni.
Þetta land er Ísrael.
Þetta er mjög táknrænt,
þjóðir Vestur-Evrópu
líta á Ísraelsmenn sem
Evrópuþjóð, forystu-
menn Ísraels ólust flest-
ir upp í Evrópu, í Ísrael
er evrópsk menning,
stjórnkerfi Ísrael bygg-
ist á evrópskum hefð-
um. Eða hvað?
Ríkisstjórnir í Vest-
ur-Evrópu og Norður-
Ameríku hafa haft sér-
stakar áhyggjur af ástandinu á svæði
fyrrum Júgóslavíu af því, að sögn, að
það tilheyrir Evrópu. Vestur-Evrópa
hefur sérstökum skyldum að gegna
og fyrir tveimur árum, þegar stjórn
Serbíu var með yfir-
gang og ofbeldi gagn-
vart Kosovo-Albönum,
þótti ekki stætt á öðru
en NATO gripi inn í.
En ástæða þess að
NATO greip inn í var,
að sögn, ekki aðeins sú
að ástandið væri hættu-
legt fyrir friðinn í álf-
unni eða heiminum,
heldur einnig að Kos-
ovo-Albönum var sýnt
ofbeldi sem ekki var
hægt að líða, það var
jafnvel talað um þjóðar-
morð og forseta júgó-
slavneska sambands-
ríkisins var líkt við helstu illmenni
sögunnar. Okkur var sagt að eitthvað
sem kallað var alþjóðasamfélagið
krefðist þess að gripið yrði til hern-
aðaraðgerða gegn Júgóslavíu.
Í allan vetur hefur ríkt stríðs-
ástand í Palestínu þar sem ísraelska
ríkið hefur haldið uppi hernaði gegn
Palestínumönnum. Við höfum fengið
fréttir af þessum átökum og við vit-
um heilmikið um hvað er að gerast.
Ísraelskir hermenn hafa skotið börn
og unglinga sem hafa verið að kasta
og slöngva grjóti, ísraelskar herflug-
vélar hafa gert árásir á byggðir Pal-
estínumanna, þorp þeirra hafa verið
einangruð þannig að íbúarnir hafa
ekki komist til vinnu eða getað aflað
vista, rafmagn hefur verið tekið af,
sömuleiðis lokað fyrir vatn og síma,
hús hafa verið eyðilögð og sums stað-
ar hjó herinn niður ólífutré
bændanna í haust rétt fyrir upp-
skeru. Í skýrslu Amnesty Inter-
national frá 21. febrúar er stefna
Ísraelsstjórnar kennd við „ríkis-
morð“ (policy of state assassination)
og „útrýmingu“ (liquidation policy).
Samkvæmt skýrslunni höfðu Ísraels-
menn þá drepið 350 Palestínumenn,
þar á meðal 100 börn. Vopnaðir hóp-
ar Palestínumanna höfðu á sama
tíma drepið 60 Ísraelsmenn, þar af 30
óbreytta borgara.
Eftir að þessi átök hófust tók við
nýr forsætisráðherra í Ísrael, Ariel
Sharon, sem átti í raun upptökin að
núverandi ástandi með ögrandi at-
hæfi. Fortíð hans er slík að hann
verður í raun ekki kallaður annað en
hryðjuverkamaður. Það ætti öllum
að vera ljóst sem eitthvað þekkja til
að hann ætlar aldrei að semja frið við
Palestínumenn.
Allt frá því að Ísraelsríki var stofn-
að fyrir rúmri hálfri öld fyrir tilstilli
vesturveldanna og Sameinuðu þjóð-
anna hefur það hundsað samþykktir
Sameinuðu þjóðanna og þverbrotið
alþjóðleg lög. Ísraelsmenn hafa söls-
að undir sig land Palestínumanna,
tugþúsundir eru í flóttamannabúðum
og þar er komin þriðja eða fjórða
kynslóð flóttamanna. Palestínu-
mönnum hefur verið sýndur slíkur
yfigangur að orð fá ekki lýst. Þrátt
fyrir það hafa Yasser Arafat og aðrir
forystumenn Palestínumanna teygt
sig ótrúlega langt í samkomulagsátt.
Við vitum þetta allt. Þetta kemur í
fréttum af og til, svona með öðrum
fréttum. En það er ekkert talað um
alþjóðasamfélagið, það er ekkert tal-
að um að nú hafi Evrópa og Norður-
Ameríka einhverjum skyldum að
gegna til að koma í veg fyrir þjóð-
armorð. Ísrael tekur þátt í evróvisjón
en Palestínumenn eru bara Arabar.
En fyrst og fremst er Ísrael banda-
maður Bandaríkjanna og þar með
NATO-ríkjanna, Ísrael er banda-
maður í hinu alþjóðlega valdatafli,
rétt eins og Tyrkland, öfugt við Júgó-
slavíu undir forsæti Milosevic. Þess
vegna má Palestínumönnum og
Kúrdum blæða.
Þess vegna má Palestínu-
mönnum blæða
Einar Ólafsson
Þjóðerni
Palestínumönnum hefur
verið sýndur slíkur yf-
irgangur, segir Einar
Ólafsson, að orð fá
ekki lýst.
Höfundur er rithöfundur.