Morgunblaðið - 03.05.2001, Síða 60

Föstudaginn 20. apríl
var borinn til grafar
völundurinn Axel
Helgason módelsmiður
– fyrst ríkisins og síðar
Reykjavíkur – til
margra áratuga. Kynnum okkar Ax-
els bar þá saman, þegar foreldrar
mínir keyptu hálft húsið á móti hjón-
unum Axel og konu hans Rögnu Arn-
órsdóttur, í byrjun 6. áratugarins, af
mági Axels, sem byggði húsið með
honum.
Svo vel fór á með þessum eigend-
um Langholtsvegar 206 að hvorir
tveggja nefndu oftsinnis í mín eyru
að betri grannar fyndust ekki. Nú
fæddist ég með þeim ósköpum að
geta aldrei látið blað og blýant í friði.
Það sá Axel. Hann átti perluvin,
sem var Ágúst Böðv-
arsson, „faðir“ Land-
mælinga Íslands. Því
varð úr að þangað
réðst ég til náms í
kortagerð ’57. Þar
auðnaðist mér að vinna
lítið eitt með Axel (og
seinna á Sjómælingum
Íslands). Þetta beina
samstarf tók þó fljótt
af því Axel vann hratt
og vel, en sem betur fer
átti ég hann að vini, og
því varð margt spjallið
sem ætíð jók mér um-
hugsunarefni. Hann
var vitur maður og víðsýnn. Eitt
helsta hugðarefni Axels var að gera
líkön af fósturjörðinni. Hann gerði
mörg slík í mismunandi mælikvörð-
um (auk eins af hafsbotninum um-
hverfis okkur). Þennan draum skildi
góðvinur hans Ágúst Böðvarsson vel
og gat þess í ræðu (svo löngu síðar,
að glæpurinn hlaut að vera fyrndur)
að hann hefði hreinlega stolið fyrstu
kortunum handa Axel til að gera lík-
ön eftir (Þá var Geir Zoëga yfirmað-
ur Ágústs. Formfastur maður og
gætinn á allt, sem hann bar ábyrgð á,
þ.m.t. Íslandskort Geodætisk Insti-
tut). Þjófnaðurinn leiddi hinsvegar
til einhvers merkasta snilldarverks
Íslendinga (og fleiri þjóða – ef út í
það er farið) í kortagerð. Það er lík-
anið í kjallara ráðhúss okkar Reyk-
víkinga. En sýn Axels náði lengra.
Honum var ljóst að verk hans gátu
gefið „blindum sýn“ (ef svo má
segja), því gerði hann líkan fyrir þá,
með þeirra letri. Nú hefur þessi
mikli meistari íslenzkrar módelsmíði
sameinast fósturjörðinni, sem átti
svo djúpar rætur í sál hans, og e.t.v.
er ekki úr vegi fyrir okkur hin, sem
njótum snilldarverksins í ráðhúss-
kjallaranum, að leiða stöku sinnum
hugann að því að þar undir liggja þau
sem skópu okkur afkomendunum
allar allsnægtirnar í dag (þ.e.a.s. í
mk. I: 50 000). Ein setning Axels líð-
ur mér aldrei úr minni. „Nægur er
nú tíminn. Fyrst er það nú æfin – og
síðan öll eilífðin.“ Svo hló hann og
neri saman höndunum eins og hann
gerði gjarna þegar vel lá á honum
(Raunar man ég Axel heitinn aðeins
einu sinni ókátan. Það var þegar
heilsan leyfði honum ekki að ljúka
við NA-hornið á Íslandslíkaninu í
ráðhússkjallaranum (þá áttræðum).
Því luku félagarnir stórvirkinu).
Nú á eilífðin minn kæra Axel en
eitt vil ég nefna í lokin. Sagt er að
snillingar njóti sjaldnast sannmælis
fyr en þeir eru allir. Nú er sá tími
Axels kominn og okkur hinum því
óhætt að fara að fara að meta og
virða verk hans þann veginn sem
þeim ber. Enn í dag trúi ég að far-
þegar sem millilenda í Keflavík (og
sjá ekki annað af landinu, það sinnið)
kaupi, sem minjagrip, litla upp-
hleypta Íslandskortið sem Axel heit-
inn mótaði fyrir rúmum 30 árum.
Eftir öll þessi ár er það enn u.þ.b.
söluhæsta kort Landmælinga ríkis-
ins (einsog þær heita víst í dag).
Hver veit nema kortið leiði til þess
að þeir komi seinna að skoða skerið
sem það er af? Ég þakka forsjóninni
fyrir að hafa leyft mér að þekkja
þennan merka mann og bið Guð að
blessa minningu hans og létta að-
standendum missinn.
Með virðingu og þökk,
Kristinn Helgason.
✝ Axel Helgasonfæddist í Reykja-
vík 23. september
1909. Hann lést á
Landspítalanum 13.
apríl síðastliðinn og
fór útför hans fram
frá Fossvogskirkju
20. apríl.
AXEL
HELGASON
MINNINGAR
60 FIMMTUDAGUR 3. MAÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Ég hafði þekkt vin
minn Árna Waag í
rúman aldarfjórðung
og síðastliðin tíu ár
eða rúmlega það hafði
samband okkar verið
náið, hann var einn af
lærimeisturum mínum og félagi.
Árna verður fyrst og fremst
minnst fyrir óbilandi áhuga sinn á
náttúrunni og baráttu fyrir vernd
hennar. Hann var einn af frum-
kvöðlunum í íslenskri náttúru-
vernd og spor hans í þeirri eilífu
baráttu dýpri en margan grunar.
Árni var einn af stofnfélögum
Fuglaverndarfélags Íslands árið
1963 og síðar formaður þess í
nokkur ár. Árni var frumkvöðull í
votlendisvernd, hann barðist gegn
óheftri framræslu votlendis og svo
þegar þróunin snerist við og farið
var að endurhæfa mýrar og tjarnir
tók hann þátt í því starfi af alhug.
Árni varpaði fyrsta hnausnum í
skurð, þegar endurhæfing votlend-
is hófst í friðlandi Fuglaverndar-
félagsins í Flóa, og hann afhjúpaði
fræðsluskilti þar í vor, þegar frið-
landið var formlega opnað. Auk
þess hafði Árni mikinn áhuga á
vernd fjöru og grunnsævis og
barðist gegn uppfyllingum og eyði-
leggingu þessa mikilvæga búsvæð-
is fugla á Innnesjum og víðar. Það
er von mín og trú, að Fuglavernd-
arfélagið muni í framtíðinni minn-
ÁRNI WAAG
HJÁLMARSSON
✝ Árni WaagHjálmarsson
fæddist í Vestmanna
í Færeyjum hinn 12.
júní 1925. Hann lést
á líknardeild Land-
spítalans 3. apríl síð-
astliðinn og fór útför
hans fram í kyrrþey.
ast Árna á viðeigandi
hátt í verki.
Árni var einn af
frumkvöðlunum í
hvalverndarmálum á
Íslandi og stofnaði
hann fyrstu samtökin
sem börðust gegn
óheftu drápi á þessum
tígulegu skepnum út-
hafanna, sem á þeim
árum var ekki líklegt
til vinsælda meðal
þorra þjóðarinnar,
þar sem efnishyggja
og gróðasjónarmið
réðu ríkjum. Það var
ein af stóru stundunum í ferðum
okkar Árna, þegar ég fór með hon-
um í hvalaskoðun fyrir nokkrum
árum og við sáum steypireyði,
stærsta dýr jarðar, en það hafði
lengi verið draumur hans að virða
fyrir sér þetta undur sköpunar-
verksins. Þess sköpunarverks sem
Árni unni svo mjög, því allt í nátt-
úrunni, stórt eða smátt, var honum
hugleikið. Afskipti mannsins af
sköpunarverkinu voru honum afar
mikill þyrnir í augum og stundum
svo, að samstarfsmönnum þótti
nóg um.
Enn eitt frumkvöðulsstarf Árna
var í ferðamálum, þegar hann hóf
að leiðsegja erlendum fuglaskoð-
urum á ferðum um Ísland fyrir
meira en 30 árum. Árni eignaðist
fjöldann allan af vinum og aðdá-
endum í ferðum þessum, sem
stóðu í nærri tvo áratugi. Hann
var einnig í för með mörgu stór-
menni um landið. Áhugi hans á
fuglum bar hróður hans víða um
heim og var hann í vinfengi við
marga af þekktustu fuglafræðing-
um heims á síðari helmingi 20. ald-
ar.
Árni var einstaklega barngóður,
hann þreyttist aldrei á að tala um
afkomendur sína, sinnti þeim af al-
úð og áhuga og sýndi dóttur minni
og uppvexti hennar jafn mikinn
áhuga og að um hans eigið barna-
barn væri að ræða. Árni var líka
kennari í áratugi og kveikti hann
áhuga margra nemenda sinna á
náttúrunni og fegurð hennar.
Árni skrifaði talsvert um fræði
sín, en þó var hann aldrei mjög af-
kastamikill í þeim efnum. Hann
var þeim mun mælskari og verður
ræða hans í fertugsafmæli mínu
lengi í minnum höfð.
Síðustu æviárin sökkti Árni sér
m.a. í verndun spendýra í útrým-
ingarhættu um allan heim og safn-
aði frímerkjum með myndum þess-
ara dýra. Hann hafði líka tekið
ástfóstri við Pólland og mánuði
fyrir andlátið ræddum við hvernig
hann gæti helst fundið heiðasnípu
þar í sumar, en hann stefndi á ferð
þangað með Ragnheiði og eldri
borgurum í Kópavogi, eins og tvö
undanfarin sumur. Tæpri viku fyr-
ir andlátið hitti ég Árna síðast, en
þá var maðurinn með ljáinn með
hinn mikla sjúkdóm, krabbamein-
ið, í farteski sínu, farinn að kveða
á dyr hans. Hann þá kominn í
næsta nágrenni við eina af sínum
kæru náttúruperlum í heima-
byggðinni, leiruna í Kópavogi.
Ég minnist Árna og baráttuanda
hans með söknuði, hann bar þá
von í brjósti til hinstu stundar að
mannkynið sneri af villu síns vegar
og sæi og skynjaði dýrð sköpunar-
verksins og tæki það framyfir
óhefta nýtingu og aðra þröngsýna
stundarhagsmuni. Hann var líka
spenntur fyrir að takast á við nýja
heima og er þar nú í góðum hópi
annarra baráttumann fyrir betri
heimi.
Ég votta Ragnheiði og öllum
afkomendunum mína dýpstu sam-
úð.
Jóhann Óli Hilmarsson, form.
Fuglaverndarfélags Íslands.
%
 0  %- %%   2


 
  1

   %  
  
-
 



&
#$!
6< !::$
 /,,
3)* 3  0  %   ,% 1)
 1%.
  ,%
!  
9-  1     "12! 
/) 
 ' )
/) 
7 *  
  ,    
, 
 +696+6#J:5!( !::"
4
K
%3 1% 


'(5 %
#
= /


5)3
46

= / #


)
&#
/) 
#
<#


/12112
6  ,
  
,
 )5,


%



9 6.:6-85!( !::$
 
)
&4
) 9
/

   9 
5%%



%&8((
.
 / .) 
/)  # /



 .) 

 :
 /  -
/) 
#
.) 

 6
  4
/) 
1121112
"


&6#$'( .6L&
%3 

4?5 % %1)
 1% @A  )


=    


&&@  $B= -
6    
/) 
1M

@ * 


 &6

$ "#$% '(
.

 4) %3 %

 
4C5 % % 


 
  ,  )
%

 

8%&''(
  
/) 
#  =
*&
/) 
+0 & &
/) 
./

 &
/) 
7 * ,   
, 
 6#(&"%$8#? : !::"
%3   1)
 1%
 /   ,
0 )

 &
5)
&5)
/)  & /)7


8
5)
/)  -) /) 
 5)
/)   -  

  112
MIKIL áhersla er lögð á, að handrit séu vel frá gengin, vélrituð eða
tölvusett. Sé handrit tölvusett er æskilegt, að disklingur fylgi útprent-
uninni. Það eykur öryggi í textameðferð og kemur í veg fyrir tví-
verknað. Þá er enn fremur unnt að senda greinarnar í símbréfi (569
1115) og í tölvupósti (minning@mbl.is). Nauðsynlegt er, að síma-
númer höfundar/sendanda fylgi.
Um hvern látinn einstakling birtist formáli, ein uppistöðugrein af
hæfilegri lengd, en aðrar greinar um sama einstakling takmarkast við
eina örk, A-4, miðað við meðallínubil og hæfilega línulengd, - eða 2.200
slög (um 25 dálksentimetra í blaðinu). Tilvitnanir í sálma eða ljóð tak-
markast við eitt til þrjú erindi. Greinarhöfundar eru beðnir að hafa
skírnarnöfn sín en ekki stuttnefni undir greinunum.
Frágangur afmælis-
og minningargreina