Morgunblaðið - 06.05.2001, Blaðsíða 6

ERLENT
6 SUNNUDAGUR 6. MAÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
BT SKEIFAN • BT KRINGLAN • BT AK
UREYRI
Hverjir eru það sem útbía tungumálið og
samræður í orðaleppum, illa gerðum setn-
ingum og einhæfu orðalagi sem flæðir hugs-
unarlaust frá manni til manns, penna úr
penna? Hver ber ábyrgð á geldu málfari í
auglýsingum sem blasa við upp um alla veggi
og í sjónvarpi, hvert sem litið er, og við virð-
umst ekki geta verið án? Eru ekki þessar al-
varlegu atlögur að tungumálinu einnig árás-
ir á undirstöður sjálfsímyndar okkar? Og
erum við, sem gerum þær sjálfviljug, ekki
líka ábyrg fyrir þeim?
Höldum áfram: Hverjir eru það sem leyfa
ungu fólki að velta sér frá morgni til kvölds
upp úr blóði sem flæðir um sjónvarpsskjáinn
og kvikmyndatjaldið, en eru samt fullir
vandlætingar og furðu lostnir yfir því hversu
árásargjarnt ungt fólk er? Hverjir lesa alls
kyns rusl og klámrusl? Þessi „afþreying“ er
ekki kvikmynduð og gefin út af skriffinnum í
Brussel eða fulltrúum alþjóðlegra stofnana,
erlendra ríkja eða stórra alþjóðlegra fyrir-
tækja; þetta er markaðssett af almennum
borgurum fyrir samborgara þeirra.
Auk þessara sýnilegu árása á sjálfsímynd,
sem gerðar eru í öllum iðnríkjum, standa
fyrrverandi kommúnistaríki frammi fyrir
öðrum alvarlegum ógnunum við bæði sjálf-
stæði og sjálfsímynd. Á undanförnum tíu ár-
um efnahagsumbreytinga hefur gífurlegt
auðmagn með óútskýrðum hætti horfið úr
bönkum og fyrirtækjum; billjónir eru
ógreiddar í skatta. Fáir þeirra sem eru
ábyrgir fyrir þessu hafa verið dregnir fyrir
dómstóla. Það sem kannski er verst, þeir
sem fluttu peninga í skattaparadísir virðast
njóta þögullar aðdáunar þess fólks sem þeir
hafa níðst á.
En hverjir nákvæmlega eru það sem ekki
greiða skuldir sínar, og hverjir eru það sem
ráða leigumorðingja til að losa sig við lán-
ardrottna sína? Hver þeirra, sem ætti að
vera öðrum fyrirmynd, það er, hver af leið-
togum stjórnmálaflokkanna ber glottandi af
sér sína eigin peningahöndlun?
Hver smitar stjórnmálalíf okkar og hinn
opinbera vettvang af eitri sundurþykkju,
svindls, síngirni, haturs og öfundar? Hver er
það sem fer ekki í grafgötur með að leiða
okkur til meiri harðneskju og sífellt meiri
meðvitundar um þá staðreynd, að hver sem
er getur logið um hvaðeina?
Ég endurtek: Ef sjálfsímynd þjóðarinnar
er í hættu stafar ógnin fyrst og fremst innan
frá. Það er valið sem ógnar því – oftar en
ekki það val sem tjáð er á kjörstöðum – og
því er ógnað af leti og ómennsku. Ógnir við
sjálfsímynd nú á dögum er alla jafna ekki að
rekja til utanaðkomandi fyrirmæla. Satt er
það, að blind eftirsókn eftir hagnaði er ekki
uppfinning neinnar tiltekinnar þjóðar. Satt
er það, að þessi eftirsókn er ákaflega smit-
andi eiginleiki. En það er líka satt, að enginn
getur neytt mann til að fara þessa leið.
Ef við í rauninni viljum það, ef við erum öll
reiðubúin til að láta í ljósi þá ósk að vernda
samfélagið og sjálfsímyndina með því að
taka þátt í kosningum og með því að taka
réttar ákvarðanir, þá er opið, alþjóðlegt um-
hverfi og þróuð lýðræðismenning nágranna
okkar, vina og bandamanna besti grundvöll-
urinn fyrir varðveislu sérstöðu hverrar þjóð-
ar. Nú á dögum getur hvaða sjálfsímynd sem
er þrifist og blómstrað með því að anda að
sér fersku andrúmslofti heimsins; ef hún er
skilgreind á grundvelli varanlegra og lifandi
samskipta við sjálfsmynd nágrannanna, og
ef hún tekst með virðingarverðum hætti á
við bæði válynd veður sem geisa í heiminum
og, það sem kannski skiptir meiru, þær and-
stæðu þrár sem koma innan frá.
SJÁLFSÍMYND og sjálfstæði eru oft rædd
þessa dagana. En hvað merkir þetta í raun
og veru? Hvort tveggja byggir að öllum lík-
indum á tilfinningu fyrir því að samfélag
geti einungis verið sannarlega það sjálft
þegar það getur verið það án hindrana – það
er að segja, þegar samfélag getur sjálft
ákvarðað örlög sín.
Umræðurnar um sjálfsímynd og sjálf-
stæði nú á dögum eru oft fremur dapurleg-
ar. Hvoru tveggja er talið vera ógnað. Af
Evrópusambandi sem vill gera „okkur“ svo
einsleit sem framast er unnt; af Evrópu-
ráðinu með viðmiðum sínum; af NATO, Al-
þjóðagjaldeyrissjóðnum og Heimsbankan-
um; af Sameinuðu þjóðunum; af erlendu
fjármagni; af vestrænni hugmyndafræði; af
mafíum fyrir austan; af bandarískum áhrif-
um; af innflytjendum frá Asíu og Afríku; og
af Guð má vita hverju öðru.
Sumar af þessum áhyggjum kunna að
eiga við rök að styðjast. En þær eiga sér þó
allar rætur í hefðbundnum misskilningi –
þeirri trú, að viðhald persónuleika, sjálfs-
ímyndar eða sjálfstæðis sé ekki fyrst og
fremst verkefni samfélagsins eða þjóðarinn-
ar heldur ráði aðrir þar um; það er, heyri
undir þá sem séu að reyna að ræna „okkur“
sjálfsímynd okkar, eða að minnsta kosti
grafa undan því. En ég held að heiminum sé
ekki efst í huga að leita leiða til að ræna fólk
sjálfsímynd þess og sjálfstæði. Virðing fyrir
sérstöðu hverrar þjóðar; viðgangi þeirra og
því, að hve miklu leyti samfélagið ákveður
sjálft örlög sín, er fyrst og fremst komið
undir íbúum þess.
Hvernig ráðast örlög? Það fer eftir því
hvort þjóð lokar sig af í þeirri von að válynd
veður þessa heims fari fram hjá; eða því,
hvort þjóð tekur hinn pólinn í hæðina og
hagar sér eins og sannir íbúar þessa meg-
inlands og þessarar plánetu, það er, sem
þjóð sem tekur þátt í gangi heimsins og axlar
sinn hluta af ábyrgðinni á honum. Allt mann-
kynið stendur frammi fyrir þessum grund-
vallarvanda: Að fylgjast aðgerðarlaust með
sjálfstortímingu menningar okkar, eða ger-
ast virkur þátttakandi í viðhaldi þess sem til-
heyrir öllum jarðarbúum, þar á meðal því
sem mestu skiptir – jarðarkringlunni og
vistkerfi hennar – sem við tilheyrum sjálf.
En hugmyndin um samfélag er líka gerð
úr áþreifanlegum hlutum. Það er til dæmis
undir því komið hvort hlúð er að umhverfinu.
Það er undir því komið hvort þjóðin lætur
borgir sínar og bæi sligast af flatneskjuleg-
um, einsleitum arkitektúr sem er ger-
sneyddur sköpunargleði og ímyndunarafli.
Þess konar áþján er ekki frá Evrópusam-
bandinu komin eða alþjóðlegu fjármagni
þverþjóðlegra fyrirtækja eða vondum út-
lendingum. Það vill svo til að öll þessi sýni-
lega hnignun á sér stað með samþykki íbú-
anna og virkri þátttöku þeirra. Með öðrum
orðum, þeir sem svívirða sjálfsímynd „okk-
ar“ eru fyrst og fremst við sjálf – við, sem
ættum að vera verndarar hennar og gæslu-
menn.
Hver ógnar
sjálfsímynd
okkar?
© Project Syndicate.
Václav Havel er forseti Tékklands.
Reuters
Ástfangið par á Karlsbrúnni í Prag, höf-
uðborg Tékklands. Forseti landsins segir
að Tékkar ráði því sjálfir hvort þjóðar-
ímynd þeirra og sjálfstæði haldi velli.
Nú á dögum getur hvaða
sjálfsímynd sem er þrifist
og blómstrað með því að
anda að sér fersku and-
rúmslofti heimsins.
eftir Václav Havel
sókn Slóveníu að NATO; landið sé
að sínu mati vel undir það búið að
axla ábyrgðina sem fylgir aðild að
Atlantshafsbandalaginu.
Halldór sagði það gagnkvæma
DIMITRIJ Rupel, utanríkisráð-
herra Slóveníu, kom hingað til lands
á miðvikudagskvöld og átti á
fimmtudag viðræður við starfsbróð-
ur sinn Halldór Ásgrímsson og aðra
íslenzka ráðamenn. Hann snæddi
hádegisverð í boði Davíðs Oddsson-
ar forsætisráðherra á Þingvöllum og
hitti auk þess Guðmund Árna Stef-
ánsson, varaforseta Alþingis, og
Tómas Inga Olrich, formann utan-
ríkismálanefndar Alþingis.
Á blaðamannafundi í utanríkis-
ráðuneytinu sagði Halldór að þeir
Rupel hefðu einkum rætt um Evr-
ópusambandið, stækkun Atlants-
hafsbandalagsins og umsókn Slóv-
eníu um aðild að þessum stofnunum.
Sagði Halldór íslenzk stjórnvöld
skilja mjög vel vilja Slóveníu í þess-
um efnum. Ísland styddi aðildarum-
ósk beggja ríkisstjórna
að tvíhliða samskipti
landanna vaxi og dafni,
ekki sízt á viðskiptasvið-
inu, en þau hafa verið
takmörkuð fram til
þessa.
NATO mesta for-
gangsmálið
„Ísland er eitt fyrsta
landið sem viðurkenndi
sjálfstæði Slóveníu fyrir
áratug (...) og hefur Ís-
land gegnt mjög upp-
byggilegu hlutverki
einnig fyrir þá jákvæðu
þróun sem orðið hefur í
Slóveníu á þessum tíma,“ sagði Rup-
el á blaðamannafundinum.
Lagði Rupel áherzlu á að það sem
sér væri mest um vert að koma á
framfæri í Íslandsheimsókn sinni
nú, væri að óska eftir stuðningi Ís-
lendinga við NATO-aðildarumsókn
Slóveníu. „Við höfum lagt hart að
okkur við aðildarundirbúning sl.
fimm ár og vonumst til að fá boð um
inngöngu á leiðtogafundi NATO í
Prag haustið 2002.“
Um hitt forgangsmálið í utanrík-
isstefnu Slóveníu, aðild að ESB,
sagðist Rupel vonast til að af henni
yrði árið 2003. „Við munum ljúka öll-
um formlegum undirbúningi fyrir
árslok 2002,“ fullyrti hann.
Þá sagði hann
Slóveníustjórn leita
eftir stuðningi ís-
lenzkra stjórnvalda
við framboð Slóveníu
til að gegna for-
mennskunni í Örygg-
is- og samvinnustofn-
un Evrópu, ÖSE,
2005-2006 og við aðild
Slóveníu að Efna-
hags- og þróunar-
stofnuninni, OECD.
Íbúar Slóveníu eru
um tvær milljónir.
Verða samstarfs-
ríki í EES
Skilyrði efnahagssamvinnu Ís-
lands og Slóveníu breytast með
væntanlegri aðild Slóveníu að ESB,
þar sem þar með verður landið einn-
ig aðili að Evrópska efnahagssvæð-
inu, EES. Aðildarviðræður eru nú í
fullum gangi og sér framkvæmda-
stjórn ESB um framkvæmd þeirra
fyrir hönd núverandi fimmtán aðild-
arríkja, og í raun einnig fyrir
EFTA-ríkin þrjú í EES, Ísland Nor-
eg og Liechtenstein, þótt þau síð-
arnefndu hafi engin formleg áhrif á
samningagerðina.
Framkvæmdastjórnin lagði ný-
lega fram tillögur um að í aðildar-
samningunum við Mið- og Austur-
Evrópuríkin verði kveðið á um allt
að sjö ára aðlögunarfrest á frjálsa
flutninga vinnuafls milli þessara
landa og hinna ríkjanna sem aðild
eiga að innri markaði Evrópu.
Rupel dró aðspurður um þetta
enga dul á að sér þætti ósanngjarnt
ef sitt land þyrfti að sætta sig við
slíka aðlögunarfresti.
„Eðlilega erum við ekki hrifnir af
hugmyndinni um aðlögunarfresti og
vonumst til að þeir verði ekki látnir
gilda eins lengi og boðað hefur verið
í þeim tillögum sem lagðar hafa ver-
ið fram. Framkvæmdastjórnin hefur
boðizt til að stytta frestina og taka
þá til endurskoðunar tveimur árum
eftir inngöngu viðkomandi lands,“
sagði Rupel.
Engin íslenzk ósk um
aðlögunarfrest
„Við höfum annars lagzt gegn
þessum aðgerðum vegna þess að
þetta er ákvæði sem í raun er fundið
upp fyrir Pólland. Það er upprunnið
hjá þýzkum ráðamönnum og aust-
urrískum að hluta til, með það fyrir
augum að slaka á þrýstingnum á
þýzka vinnumarkaðinn sem pólskir
farandverkamennn valda,“ sagði
hann. Pólverjar hafi sjálfir beðið um
aðlögunarfrest í öðru máli sem þeim
sé hjartfólgið í tengslum við inn-
gönguna í ESB en það er að borg-
urum ESB sé ekki frjálst að kaupa
fasteignir og land í Póllandi. „Ég
held þeir hafi beðið um 18 ára aðlög-
unarfrest á fjárfestingarfrelsi á
þessu sviði. Slóvenía hefur ekki farið
fram á slíkan frest. Við erum til-
búnir til að gangast undir þær regl-
ur sem ESB hefur sett á þessu sviði
sem öðrum,“ lýsti Rupel yfir. „Það
er okkar mat að Slóvenía eigi ekki að
gjalda þess að Þjóðverjar vilji tak-
marka aðgengi pólskra verkamanna
að vinnumarkaðnum hjá sér.“
Við þetta bætti Halldór að Ísland
hefði ekki lýst neinni ósk um slíka
aðlögunarfresti þótt vissulega hefði
stækkun ESB áhrif á Ísland sem að-
ila að Evrópska efnahagssvæðinu.
Aðlögunarfrestir
ósanngjarnir
Dimitrij
Rupel
Utanríkisráðherra Slóveníu átti í vikunni viðræður við íslenzka
ráðamenn. Auðunn Arnórsson hitti hann á blaðamannafundi.