Morgunblaðið - 17.05.2001, Blaðsíða 14

FRÉTTIR
14 FIMMTUDAGUR 17. MAÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Í KAFLANUM um Evrópumál í rit-
inu Áherslur atvinnulífsins, sem
Samtök atvinnulífsins, SA, gáfu út á
aðalfundinum, kemur fram að EES-
samningurinn hefur verið íslensku
efnahagslífi gríðarlega mikilvægur
en aðstæður hafa nú breyst nokkuð.
Vægi EFTA-ríkjanna innan EES
mun minnka enn frekar með stækk-
un Evrópusambandsins.
Finnur Geirsson, formaður SA,
sagði að samtökin hefðu áhyggjur af
stöðu Íslands til framtíðar gagnvart
viðskiptalöndum í Evrópu.
„Samningurinn um Evrópskt
efnahagssvæði hefur vissulega verið
íslensku efnahagslífi ákaflega mikil-
vægur. Frá undirritun samningsins
hefur þó vægi EFTA-hlutans farið
minnkandi og áframhald verður á
þeirri þróun með stækkun sam-
bandsins. Innan ESB hefur jafn-
framt aukist vægi stofnana sem ekki
tengjast EES-samningnum og mála-
flokkar sem tengjast innri markaðn-
um standa utan samningsins,“ sagði
Finnur.
Hann sagði að SA legðu áherslu á
að efla samskiptin við einstök núver-
andi og verðandi aðildarríki ESB, í
því skyni að stuðla að áframhaldandi
virkni samningsins.
„Þá telja Samtök atvinnulífsins
mikilvægt að stuðla að upplýstri um-
ræðu um kosti og galla ESB-aðildar
og að stjórnvöld og hagsmunasam-
tök hefjist handa við skilgreiningu
samningsmarkmiða Íslands vegna
hugsanlegrar aðildarumsóknar að
ESB. Í þessu sambandi liggur fyrir,
að það er spurningin um
hvaða stefnu ESB tekur í
sjávarútvegsmálum sem
mun skipta hvað mestu
máli, en ljóst er að íslensk-
ur sjávarútvegur gæti
ekki unað við þá stefnu
sem nú ríkir þar á bæ,“ sagði Finnur
ennfremur.
Vægi EFTA í EES minnkar
Samtök atvinnulífsins segja
EFTA-stoðina innan EES hafa
veikst með inngöngu Austurríkis,
Finnlands og Svíþjóðar í Evrópu-
sambandið og vægi EFTA-ríkjanna í
utanríkissamskiptum sambandsins
sé hverfandi.
„Fyrirhuguð stækkun ESB þýðir
um leið stækkun EES. Í því kunna
að felast tækifæri vegna nánara
samstarfs við ný aðildarríki og
stækkunar innri markaðarins. Við
stækkun ESB falla hins vegar frí-
verslunarsamningar okkar við nýju
aðildarríkin úr gildi. Reynslan hefur
því miður sýnt að ESB bætir þá
skerðingu markaðsaðgangs ekki
nema að takmörkuðu leyti.
Stækkun ESB mun enn minnka
vægi EFTA-hlutans í EES og at-
hygli aðildarríkja og stofnana ESB
færist í auknum mæli frá hagsmun-
um EFTA-ríkjanna. Veruleg þróun
hefur átt sér stað innan ESB á svið-
um sem EES-samningurinn nær
ekki til. Dæmi um þetta eru atvinnu-
mál. Þessi þróun getur dregið úr því
samræmi innan EES sem að var
stefnt. Aukið vægi stofnana ESB
sem óháðar eru samráðsferli EES-
samningsins, einkum
ráðherraráðsins og Evr-
ópuþingsins, getur orðið
til þess að minnka enn
áhrif EFTA-ríkjanna á
þróun EES-reglna, sem
ekki eru mikil fyrir.
Loks getur hugsanleg innganga
Noregs í ESB, eða sívaxandi bein
samskipti Norðmanna við ESB, haft
veruleg áhrif á trúverðugleika og
rekstrarþátt EFTA-hliðar EES-
samningsins,“ segja samtökin m.a.
Fagna þátttöku í Schengen
Til þess að EES-samningurinn
geti áfram gegnt hlutverki sínu telja
SA að bregðast þurfi við. Formleg
breyting á samningnum sé tæpast
möguleiki í stöðunni en slík breyting
þyrfti t.d. að hljóta samþykki þjóð-
þinga allra aðildarríkjanna. Sem
dæmi nefna samtökin fiskimjölsmál-
ið um nauðsyn öflugs samráðs við
einstök aðildarríki ESB, í ljósi auk-
ins vægis stofnana sem óháðar séu
samráðsferli EES-samningsins við
mótun reglna á innri markaðnum.
„Þá er fyrirhuguð stækkun ESB
tilefni til aukins samráðs við vænt-
anleg aðildarríki og kynningar á eðli
EES-samningsins og íslenskum
áhersluatriðum. Ljóst er að stækk-
unarferli ESB gerir þetta starf sí-
fellt þyngra í vöfum fyrir ríki sem
standa utan sambandsins. Loks er
umfang Evrópusamstarfsins og mik-
ilvægi ýmissa óformlegra tengsla
slíkt að leggja ber aukna áherslu á
stöðugleika í starfsmannahaldi ís-
lenska sendiráðsins í Brussel. Þátt-
taka Íslands í Schengen-samstarfinu
er í þessu sambandi sérstakt fagn-
aðarefni, en hún eflir óformlegar
jafnt sem formlegar samskiptaleiðir
Íslands við ESB.“
Með aðild að Evrópusambandinu
segja Samtök atvinnulífsins að Ís-
lendingar yrðu m.a. aðilar að tolla-
bandalagi ESB og niður féllu tollar á
ýmsum smærri afurðum sem ekki
fengist fullt tollfrelsi fyrir í EES-
samstarfinu. Þá fengju Íslendingar
beinan aðgang að ákvarðanatöku og
aukna möguleika til áhrifa á mál sem
varða Ísland með beinum hætti. Síð-
an segir:
„Þannig yrði farið með fullveldið
sameiginlega með öðrum aðildar-
ríkjum ESB. Mjög skiptar skoðanir
eru þó um raunveruleg áhrif Íslend-
inga innan sambandsins ef til aðildar
kæmi. Loks gæti aðild orðið til að
draga frekar úr sveigjanleika ís-
lensks vinnumarkaðar, hvað varðar
samningssvið sem standa utan EES-
samningsins.“
Í kaflanum um Evrópumál segja
SA að á næstu árum muni íslensk
fyrirtæki í vaxandi mæli nota evruna
í daglegum viðskiptum. Því sé tíma-
bært að hefja undirbúning viðbragða
og aðgerða þar sem þróun evrunnar
geti gerbreytt allri stöðu Íslendinga
á skömmum tíma. Evran geti t.d.
orðið allsráðandi í Danmörku og náð
fótfestu í Bretlandi.
Samtök atvinnulífsins segja að að-
ild að Myntbandalaginu sé að form-
inu til háð aðild að Evrópusamband-
inu. Þó sé fræðilega hægt að semja
um aukaaðild ef ESB ljái máls á því.
Aðild myndi að öllum líkindum hafa í
för með sér breytingu á vaxtakjörum
á innlendum lánum. Íslensk fyrir-
tæki geti ekki til lengdar búið við
hærri vexti en tíðkast í helstu við-
skipta- og samkeppnislöndum.
„Viðskiptakostnaður myndi lækka
innan myntsvæðisins, óvissa og
gjaldeyrisáhætta í viðskiptum
minnka að sama skapi og líkur á er-
lendum fjárfestingum hér á landi
aukast. Á hinn bóginn myndu Íslend-
ingar missa stjórn á einu virkasta
hagstjórnartæki sínu,
peningastefnunni. Þá
gæti aðild að Myntbanda-
laginu haft í för með sér
auknar gengissveiflur í
viðskiptum við önnur
myntsvæði, til dæmis
Bandaríkin, samanborið við núver-
andi fyrirkomulag gengiskörfu.
Kostum Myntbandalagsaðildar má
að nokkru leyti ná með rýmkun
heimilda fyrirtækja til að halda bók-
hald og telja fram til skatts í öðrum
gjaldmiðli en krónu, til dæmis í evr-
um, og áhersla er lögð á mikilvægi
rýmkunar slíkra heimilda.“
Óvíst með áhrif Íslands
á sjávarútvegsstefnu ESB
Að mati Samtaka atvinnulífsins er
það ljóst að íslenskur sjávarútvegur
getur ekki unað við núverandi stefnu
ESB í sjávarútvegsmálum. Um sjáv-
arútvegsmálin innan ESB segja
samtökin að endingu:
„Ákvarðanataka um leyfilegan
heildarafla og stjórnun veiða úr deili-
og flökkustofnum myndu alfarið
flytjast til stofnana ESB. Í ljósi
reynslunnar bendir fátt til að ráðgjöf
íslenskra fiskifræðinga eða stefna ís-
lenskra stjórnvalda hefðu mikil áhrif
í þessum efnum. Aftur á móti hníga
rök að því að ráðgjöf íslenskra stofn-
ana yrði lögð til grundvallar ákvarð-
anatöku um leyfilegan heildarafla
innan íslenskrar fiskveiðilögsögu.
Meginregla ESB við kvótaúthlutun
til aðildarríkja er reglan um hlut-
fallslegan stöðugleika. Þá yrði fyr-
irkomulag við úthlutun veiðiheimilda
til útgerða á forræði Íslendinga
sjálfra. Samkvæmt meginreglu ESB
má ekki mismuna þegnum sam-
bandsins hvað snertir fjárfestingar.
Þó eru til undantekningar frá þeirri
meginreglu. Við aðild gætu Ís-
lendingar sett reglur um að ráðstöf-
unar- og nýtingarréttur á innlendum
kvóta yrði bundinn raunverulegum
tengslum við efnahagslíf í landi.
Allsendis er óvíst hvaða áhrif Íslend-
ingar hefðu á sjávarútvegsstefnu
ESB.
Eftir stendur að ESB-aðild hefði í
för með sér rétt erlendra aðila til að
eignast meirihluta í íslenskum sjáv-
arútvegsfyrirtækjum með beinum
hætti, erlenda aðkomu að mótun ís-
lenskrar sjávarútvegsstefnu og að
ákvarðanir um heildaraflamagn yrðu
teknar á vettvangi ráðherraráðs
ESB. Fyrir dyrum stendur endur-
skoðun sameiginlegu sjávarútvegs-
stefnunnar og því ríkir ákveðin
óvissa um horfur á því sviði. Innan
ESB eru viðhorf til sjáv-
arútvegs víða ólík því
sem er hérlendis. Í stað
þess að leggja áherslu á
viðskiptafrelsi og hag-
kvæmni í rekstri hefur
sjávarútvegsstefnan
víða treyst á byggðastyrki. Þá hafa
jafnvel heyrst efasemdaraddir um
meginregluna um hlutfallslegan
stöðugleika. Flest bendir þó til að
þróunin innan ESB sé í þá átt að
reyna að koma á sjálfbærum og arð-
bærum rekstri, en beita öðrum að-
ferðum til stuðnings við jaðarbyggð-
ir. Allt er hins vegar ófyrirséð um þá
þróun.
Meginsjónarmið Íslendinga í sam-
skiptum við ESB á sviði sjávarút-
vegs verður þó ávallt það að hér á
landi er um allt annan atvinnuveg að
ræða en víðast hvar í ESB og að Ís-
lendingar gætu aldrei fallist á að
greinin yrði sett undir önnur sjón-
armið en þau er lúta að sjálfbærum
og arðbærum rekstri.“
Áherslur Samtaka atvinnulífsins í Evrópumálum og hugsanlegri ESB-aðild
Upplýst umræða
talin mikilvæg
Áherslur Samtaka atvinnulífsins, SA, í Evr-
ópumálum voru ræddar á aðalfundi samtak-
anna. Formaður SA segir að stjórnvöld og
hagsmunasamtök verði að hefjast handa við
skilgreiningu samningsmarkmiða Íslands
vegna hugsanlegrar aðildarumsóknar.
Fyrirhuguð
stækkun ESB
þýðir stækkun
EES
Viðhorf ESB til
sjávarútvegs
ólík íslenskum
viðhorfum
VALGERÐUR Sverrisdóttir við-
skiptaráðherra var stödd á kvik-
myndahátíðinni í Cannes í fyrradag
og var tilefnið var að kynna í sér-
stakri móttöku nýju lögin um tíma-
bundnar endurgreiðslur vegna kvik-
myndagerðar á Íslandi. Það sem
felst í þessum nýju lögum er að hver
sá sem framleiðir kvikmynd á Ís-
landi á rétt á endurgreiðslu 12%
hluta af skattskyldum kostnaði sem
til fellur á Íslandi eða 12% af allt að
öllum kostnaði við myndina ef yfir
80% framleiðslukostnaðar er af
hendi reitt á Íslandi og afgangurinn
í löndum evrópska efnahagssvæð-
isins. Viðskiptaráðherra sagði í
samtali við Morgunblaðið að mark-
miðið með þessum nýju lögum væri
að vonast eftir auknum umsvifum í
kvikmyndagerð á Íslandi: „Þetta
eru tímabundin lög sem gilda til
ársins 2006. Þau eru svo sem ekkert
ólík því sem aðrar þjóðir hafa verið
að gera til að laða að fjármagn er-
lendrar kvikmyndagerðar. Ef við
ætlum að standa okkur í þessari
samkeppni, sem er gífurleg, verðum
við að leggja eitthvað af mörkum.“
Aðspurð hvers vegna lögin séu
kynnt í Cannes segir Valgerður
þann vettvang tilvalinn. Markaður-
inn sé stór og tilefnið gott því fyrsta
myndir sem nýtur ávaxta hinna
nýju laga, No Such Thing, kvik-
mynd bandaríska leikstjórans Hals
Hartleys, framleidd af Íslensku
kvikmyndasamsteypunni og styrkt
af Íslenska kvikmyndasjóðnum, er
frumsýnd á hátíðinni. Ráðherra seg-
ir að reynsla annarra þjóða sem
boðið hafa upp á endurgreiðslu til
kvikmyndaframleiðenda, þjóða eins
og Kanada, Englands og Írlands, sé
mjög góð. Aðsókn erlendra kvik-
myndagerðarmanna hafi aukist til
muna og það hafi skilað ríflegum
tekjum til þjóðarbúsins.
„Það sem við höfum fram yfir
aðra er sérstaða íslenskrar náttúru
og við höfum fólk sem kann sitt
fag.“ Ráðherra minnir að lokum á
að sú landkynning sem tökur á Ís-
landi muni hafa í för með sér geti
orðið ómetanleg og muni tvímæla-
laust auka ferðamannastrauminn til
Íslands.
Áhuginn hefur þegar aukist
Þorfinnur Ómarsson, fram-
kvæmdastjóri Kvikmyndasjóðs Ís-
lands, segist þegar finna fyrir mikl-
um áhuga á hinum nýju lögum og að
margir erlendir framleiðendur séu
búnir að kynna sér þau og hafi sýnt
áhuga í kjölfarið á því að kanna
möguleikana á að kvikmynda á Ís-
landi. „Menn setja hins vegar
spurningarmerki við hvort tækni-
legu hliðarnar séu eins og best verð-
ur á kosið, en það verður bara að
koma í ljós.“ Þorfinnur varar við of
mikilli bjartsýni í ljósi þess að önnur
lönd, eins og t.a.m. Kanada, bjóði
allt að 30% endurgreiðslu, þannig að
samkeppnin sé mjög hörð í þessum
efnum. „Markmiðið er náttúrlega að
fá fleiri verkefni en þau sem krefj-
ast sérstöðu íslensku náttúrunnar,
önnur en þau sem rekið hefur á fjör-
urnar þrátt fyrir endurgreiðslulög-
in.“
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
Þorfinnur Ómarsson, Valgerður Sverrisdóttir og Friðrik Þór Friðriks-
son voru á kvikmyndahátíðinni í Cannes.
Kvikmyndahátíðin í Cannes
Ráðherra hvetur
til kvikmynda-
gerðar á Íslandi
Cannes. Morgunblaðið.
HALLDÓR Ásgrímsson utanríkis-
ráðherra sat tvo fundi utanríkisráð-
herra Evrópusambandsins og sam-
starfsríkja þess sl. þriðjudag þar sem
fjallað var um framkvæmd sameigin-
legrar öryggis- og varnarmálastefnu
ESB. Á fyrri fundinum var fjallað um
stöðu stefnunnar m.a. með tilliti til
hættuástandsstjórnunar, friðargæslu
og átakavarna og stöðu mála á Balk-
anskaga. Á seinni fundinum var
fjallað um samskipti ESB og Atlants-
hafsbandalagsins.
Halldór Ásgrímsson hrósaði utan-
ríkisráðherra Svía fyrir góða frammi-
stöðu í formennsku ráðherraráðs
ESB og fagnaði því góða samstarfi
sem ESB og NATO hafa átt í að koma
í veg fyrir útbreiðslu átaka í Make-
dóníu. Síðdegis sótti utanríkisráð-
herra einnig fund norrænna varnar-
málaráðherra í sendiráði Finnlands í
Brussel. Fóru ráðherrarnir m.a. yfir
stöðu mála á Balkanskaga og stöðu
öryggis- og varnarmálastefnu ESB.
Fundur utanríkisráð-
herra með utanríkis-
ráðherrum ESB
Rætt um
öryggis-
og varnar-
málastefnu