Morgunblaðið - 17.05.2001, Blaðsíða 42

LISTIR
42 FIMMTUDAGUR 17. MAÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
S
æll/Sællar.
Svona hófst tölvu-
póstur sem konu mér
kunnugri barst nýverið
og bar þess greinileg
merki að sá sem skrifaði hafði ekki
hugmynd um hvort hann var að
ávarpa karl eða konu. Hún brást
við með því að svara manninum
um hæl og tilkynna honum að
hingað til hefði ekki leikið neinn
vafi á kynferði sínu. Svarið sem
hún fékk hófst á ávarpinu: Sæll.
Almennir mannasiðir virðast
hafa orðið útundan þegar menn
fóru að skrifa tölvupósta. Ef til vill
er það sú staðreynd að menn sjá
ekki þann sem þeir eru að skrifa
til eða þá sú staðreynd að tölvu-
póstur er í núinu. Um leið og búið
er að ýta á senda, er of seint að
breyta neinu. Fæstir nenna að
skrifa upp-
kast, velta
innihaldi og
orðalagi fyrir
sér, og geyma
áður en það er
sent. Hvað þá
að bíða þar til mönnum er runnin
mesta reiðin.
Þess í stað nota menn HÁ-
STAFI til þess að undirstrika orð
sín en að lesa slíkan póst er eins og
að láta hrópa á sig. Ekki er hirt
um insáltttarivllur enda hraðinn
það sem gildir. Að lesa póst mor-
andi í villum segir það eitt að bréf-
ritari nennir ekki að gefa sér hálfa
mínútu í að laga þær. Það hefur
svipuð áhrif á suma viðtakendur
og þegar bréf sem börnin koma
með heim frá kennaranum eru full
af mál- og stafsetningarvillum.
Í tilfellinu sem segir frá hér í
upphafi var bréfritara einhverra
hluta vegna ekki ljóst hvort hann
var að skrifa til karls eða konu,
þrátt fyrir að hann vísaði til grein-
ar sem birtist undir fullu nafni. Sú
staðreynd að hann skyldi ekki
hirða um að kanna fullt nafn við-
takanda, eða komast hjá því að
vísa til kyns þess sem hann var að
skrifa til, vakti furðu móttakand-
ans og einkum og sér í lagi vegna
þess að ástæðan fyrir skrifunum
var tilboð um aðstoð.
Það þarf vart að taka það fram
að það hlaut ekki náð fyrir augum
sármóðgaðrar konunnar sem þó
reyndi að halda aftur af sér þegar
svarað var. Svar mannsins bar
vott um að honum stæði nákvæm-
lega á sama þótt hún hefði fyrst
við, það var jú ekki honum að
kenna að hann vissi ekki hvers
kyns hún var.
Svona samtal hefði tæpast átt
sér stað í síma og alls ekki í bréfa-
skriftum. Nú þarf allt hins vegar
að gerast svo hratt að engan tíma
má taka til að leggja hlutina til
hliðar. Ekkert efni er svo ómerki-
legt að ekki sé ástæða til að senda
út um það tölvupóst og helst til
sem flestra. Tölvupóstum um kett-
linga gefins, ljós á bíl, vin í leit að
íbúð rignir yfir móttakendur, sem
eyða æ meiri tíma í að lesa og
skrifa ónauðsynlegan tölvupóst.
Bandarísk könnun leiddi í ljós
að þriðjungur alls tölvupósts á
vinnustöðum tengist vinnunni
ekki á nokkurn hátt og aðeins
tæplega þriðjungur er póstur sem
verður að svara þegar í stað. Ekki
er nokkur ástæða til að efast um
að það sama eigi við í Evrópu og
því hafa mörg fyrirtæki sett
strangar reglur um notkun tölvu-
pósts, einkum og sér í lagi að
menn velji viðtakendur.
Dæmið um bílinn sem stendur
með fullum ljósum á bílastæðinu
fyrir utan 800 manna vinnustað er
sígilt. Danskt fyrirtæki af þeirri
stærðargráðu er búið að banna
slíka pósta þar sem það er búið að
reikna út að það sé ódýrara að
kalla á lásasmið og láta hann opna
bílinn og slökkva ljósin, en eyða
400 unnum mínútum í að allir
starfsmenn fyrirtækisins opni
tölvupóstinn.
Annað fyrirtæki, auglýs-
ingastofa, hefur gengið svo langt
að innleiða tölvupóstshlé frá kl.
10–15. Ástæðan var sú að starfs-
mennirnir sögðu magnið af tölvu-
pósti orðið slíkt að það stressaði
þá og rændi þá vinnufriðnum. Í
stað þess að vera skapandi og hug-
myndaríkir eyddu menn óhemju
tíma dag hvern í að lesa tölvupóst
og svara honum, sem kallaði svo
bara á frekari skrif.
Tölvupósturinn hefur tekið yfir
sem samskiptaform af símanum.
Æ fleiri kjósa nú að nota tölvupóst
í stað þess að taka upp símann,
þrátt fyrir að símtal sé yfirleitt
fljótlegra og um leið persónulegra
form. Tölvupósturinn hefur vissu-
lega gert fólki kleift að hafa sam-
skipti við vini og kunningja frá
stöðum sem menn hefði ekki
dreymt um áður, senda myndir og
hljóð, ekkert virðist ómögulegt.
Og hann nær til æ fleira fólks, um
fjórðungur Dana yfir sextugu er
farinn að nota tölvupóst og njóta
dásemda Netsins. Tölvupóstur
hefur gert fólki á fjarlægum stöð-
um kleift að halda sambandi og
mörg vina- og ástarsambönd eiga
rætur sínar að rekja til tölvupóst-
samskipta.
En hann er orðinn yfirþyrm-
andi og er að verða eitt aðalsam-
skiptaform okkar án þess að við
höfum sett okkur nógu skýrar
reglur um hvernig við eigum að
nota hann og hvernig ekki. Áð-
urnefndir almennir mannasiðir
mættu mjög gjarnan vera hluti af
því, svo og valið á viðtakendum.
Hjá stórum stofnunum erlendis
tíðkast það í æ ríkari mæli að
senda afrit af tölvupóstsam-
skiptum út um hvippinn og hvapp-
inn. Afrit sem eiga þann tilgang
einan að upplýsa sem flesta um
það að maður hafi gert það sem til
var ætlast. Ástæðan er ekki aðeins
til að upplýsa viðkomandi svo þeir
vinni verkið ekki aftur, heldur
einnig sú að geta varið sig, komi
eitthvað upp á síðar með því að
segja; já en ég var búin að segja
þér frá því.
Sá sem móttekið hefur tugi,
jafnvel hundruð slíkra tölvupósta
dag hvern, veit hvernig tilfinning
það er að plægja sig í gegnum inn-
hólfið. Hægt er að eyða mörgum
klukkutímum í að fara í gegnum
endalausa tölvupósta sem nær all-
ir hafa það markmið eitt að upp-
lýsa um hluti sem koma manni lít-
ið við. Læri menn ekki að velja og
hafna í slíku flóði, drukkna þeir
einfaldlega.
Nú ber ekki að skilja þetta svo
að ég sé á móti tölvupósti. Hann er
lífæð mín og ég er búin að athuga í
þrígang hvort ég hafi fengið nokk-
ur ný, persónuleg, óviðkomandi
eða dónaleg bréf á meðan ég skrif-
aði þennan pistil.
0 ný
skilaboð
Ég er búin að athuga í þrígang hvort
ég hafi fengið nokkur ný, persónuleg,
óviðkomandi eða dónaleg bréf á meðan
ég skrifaði þennan pistil.
VIÐHORF
Eftir Urði
Gunnarsdóttur
urdur@mbl.is
ÞAÐ er ekki hægt að segja að
mörg sænsk orð hafi verið tekin að
láni úr öðrum tungumálum. Það
eru þó nokkur slík. Eitt slíkt orð
er ,,ombudsman“ sem er notað t.d.
í JO og BO (umboðsmaður barna).
JO stendur fyrir justitieombuds-
mannen sem varð til 1809 og er
embætti sem almenningur getur
snúið sér til ef menn telja að lög-
brot hafi átt sér stað.
Fleiri orð eru t.d. ABBA og
smörgasbord, sem hefur fengið
alþjóðlega framburðinn „smorgas-
bord“, og kemur oft fyrir. Fyr-
irmyndin er sænska „smörgås-
bordet“ sem var rússnesk aðferð
við að hefja máltíð með mörgum
smáréttum ásamt nokkrum vodka-
staupum. Þetta varð vinsælt sem
,,brennivínsborð“ á 18. öld í Sví-
þjóð og á 19. öld varð þetta álitinn
fínn siður og þróaðist í að vera
„smorgasbord“ eins og við þekkj-
um það í dag.
Boðið er uppá
„smorgasbord“ í des-
ember á flestum veit-
ingastöðum sem jóla-
hlaðborð og hefur haft
áhrif á íslensku jóla-
hlaðborðin. Á sænska
„smorgasbordet“ er
meðal annars: síld,
pylsur, skinka, steikt-
ar kjötbollur, kjötrétt-
ir og hinn ómissandi
þjóðarréttur ,,Freist-
ing Jansons“.
Nafnið er komið frá
frægum óperusöngv-
ara og matgæðingi
sem var uppi á 19.
öld. ,,Freisting Jan-
sons“ er ofnréttur með sterku
bragði af kryddsíld frá fiskverk-
smiðjunni ABBA. Þessa síld kalla
Svíar ansjósu en hún er alls óskyld
ansjósu Miðjarðarhafsins.
Hér kemur uppskriftin:
Freisting Jansons– fyrir fjóra
6–8 hráar kartöflur
2 gulir laukar
2–3 msk. smjörlíki eða smjör
1–2 dósir af ABBA ansjósum (er
stundum selt í Hagkaup)
21⁄2 –3 dl rjómi eða kaffirjómi
Kartöflurnar eru skrældar og
skornar í þunna pinna (svipað
frönskum kartöflum). Laukurinn
er skorinn í skífur. Ansjósurnar
eru skornar í bita.
Kartöflur, laukur og ansjósur
eru sett lagskipt í eldfast form,
sem búið er að smyrja. Efsta og
neðsta lagið á að vera kartöflur.
Örlitlu raspi er stráð yfir
kartöflurnar og klípur af smjörlíki
eða smjöri eru settar ofaná allt
saman. Hellið ansjósusafanum úr
dósunum yfir réttinn og einnig
helmingnum af rjóm-
anum.
Bakið í 220° heitum
ofni í um það bil 20
mínútur. Afgangnum
af rjómanum er hellt
yfir. Setjið aftur í ofn-
inn og bakið þangað
til kartöflurnar eru
orðnar mjúkar (um 30
mínútur).
Við hlaðborð er oft
drukkinn snafs og all-
ir þeir sem hafa verið
í Svíþjóð vita að ekki
er hægt að drekka
snafs án þess að
syngja snafsavísur.
Þekktasta snafsavísan
er ,,Helan går, sjung
hopp falle-ralan lej“. Fyrsta glasið
var fyllt alveg upp, hitt var hálf-
fyllt og þaðan kemur heitið á
tveimur fyrstu snöpsunum í hefð-
bundinni máltíð sem heitir ,,Hel-
an“ og ,,halvan“.
Í dag er hægt að finna heilan
hafsjó af sænskum snafsavísum
fyrir áhugasama á Netinu. Ein-
ungis þarf að leita á www.yahoo.-
com/snapsvisor, og svo er bara að
byrja að syngja!
ABBA og Det svenska smorgas-
bordet.
„ABBA“, snafs og
sænskir þjóðarréttir
Í tilefni af alþjóðlegu tungumálaári birtir Morgun-
blaðið nokkrar greinar tengdar hinum ýmsu tungu-
málum. Hér fjallar Ingegerd Narby um sænska
siði. Greinar þessar eru birtar í samvinnu við Stíl,
samtök tungumálakennara.
Ingegerd
Nerby
Höfundur er sænsku- og
norskukennari.
KÓR Átthagafélags Stranda-
manna í Reykjavík heldur í söng-
ferð um Vesturland og Snæfells-
nes og verða fyrstu tónleikarnir í
Vinaminni, safnaðarheimili Akra-
neskirkju, annað kvöld, föstu-
dagskvöld, kl 20. Á laugardag
verður sungið í Stykkishólms-
kirkju kl. 13.30 og í Grundar-
fjarðarkirkju sama dag kl. 17.
Á efnisskrá eru m.a. þjóðlög
frá Þýskalandi og Írlandi, lög eft-
ir Sigfús Halldórsson og róm-
antísk lagasyrpa eftir Franz
Léhár.
Stjórnandi kórsins er Þóra Vig-
dís Guðmundsdóttir og píanóleik-
ari Jón Sigurðsson.
Þessi ferð er lokaverkefni kórs-
ins á þessu starfsári en hann hélt
tónleika í Víðistaðakirkju í Hafn-
arfirði fyrr í maí.
Kór Átthagafélags Strandamanna heldur þrenna tónleika um helgina á Vesturlandi og Snæfellsnesi.
Kór Átthagafélags
Strandamanna heldur í
söngferð um Vesturland
Tónlistarskóli Árbæjar
Vortónleikar Tónlistarskóla Ár-
bæjar verða í Ábæjarkirkju á laug-
ardag kl. 11.
Tónskóli þjóð-
kirkjunnar
Lokatónleikar og skólaslit Tón-
skóla þjóðkirkjunnar verða annað
kvöld, föstudagskvöld, kl. 20. Á tón-
leikunum koma fram nokkrir nem-
endur skólans.
Tónleikar
tónlistar-
skólanna