Morgunblaðið - 17.05.2001, Blaðsíða 48

UMRÆÐAN
48 FIMMTUDAGUR 17. MAÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
UM ÞESSAR mundir eru tíu ár lið-
in frá því að Sorpeyðing höfuðborg-
arsvæðisins bs. tók til starfa. Með
stofnun fyrirtækisins voru stigin mik-
ilvæg skref í umhverfismálum hér á
landi. Stofnun Sorpu
var á þeim tíma stærsta
samstarfsverkefni
sveitarfélagana átta á
höfuðborgarsvæðinu.
Góður
undirbúningur
Vel var vandað til
undirbúnings verkefnis-
ins. Undir forystu Þórð-
ar Þ. Þorbjarnarsonar,
þáverandi borgarverk-
fræðings, tók verkefnis-
stjórn til starfa þegar á
árinu 1984. Eftir ítar-
lega athugun á ýmsum
þáttum, s.s. nýjum urð-
unarstað og mögulegum
rekstrarformum, var
samþykktur stofnsamningur um
byggðasamlag í febrúar 1988 og í
framhaldi af því kjörin stjórn þess.
Þórður var kjörinn fyrsti formaður
stjórnar og gegndi hann því starfi þar
til hann lést í október 1992, langt fyrir
aldur fram. Hann vann mikið braut-
ryðjandastarf á þessum vettvangi,
sem verður seint fullþakkað.
Ögmundur Einarsson var ráðinn
framkvæmdastjóri fyrirtækisins
strax í upphafi og hefur stýrt því og
mótað af mikilli festu og framsýni öll
þessi ár. Sorpa hefur notið víðtækrar
þekkingar hans og reynslu og ekki
síst hefur hann lagt áherslu á að efna
til samstarfs við ýmsa aðila erlendis.
Þannig hefur til dæmis tekist að ná
samningum um endurvinnslu í öðrum
löndum s.s. Svíþjóð. Sorpa er í dag
stærsti útflytjandi héðan til Svíþjóðar
í magni talið.
Metnaður í umhverfismálum
Í upphafi var lagt af stað af metnaði
til að gera betur en áður hafði þekkst
og þróa nýjar leiðir. Urðunarstaðnum
í Álfsnesi voru settir strangari skil-
málar en annars staðar tíðkuðust og
ákveðið að bagga allt sorp sem þang-
að færi. Jafnframt voru sett markmið
um framleiðslu á eldsneyti og orku
auk endurvinnslu og endurnýtingar
eftir því sem hagkvæmt væri. Fljót-
lega var farið að hvetja til flokkunar á
úrgangi heimila og fyrirtækja og
gámastöðvar settar upp víða á höf-
uðborgarsvæðinu. Heiti þeirra hefur
nú verið breytt í endurvinnslustöðvar
en það lýsir betur verkefni þeirra eins
og það hefur þróast fram á þennan
dag.
Þegar litið er til baka og horft til
þeirrar þróunar sem orðið hefur á síð-
ustu tíu árum er óhætt að segja að ár-
angurinn sé ótrúlega góður. Sorpa
þurfti að glíma við margt í byrjun,
m.a. það viðhorf að rusl væri bara
rusl. Smám saman hef-
ur tekist að yfirvinna
erfiðleikana og breyta
viðhorfum. Í dag á fólk
möguleika á fjölbreyttri
flokkun og getur séð ár-
angurinn í margvísleg-
um myndum. Nýlega
sendi Sorpa bækling
inn á hvert heimili á
höfuðborgarsvæðinu,
þar sem kynntar eru 25
leiðir til að flokka úr-
gang og minnka þar
með það magn, sem fer
til urðunar.
Þróunarverkefni
Sorpa hefur á undan-
förnum árum staðið að
fjölbreyttum þróunarverkefnum.
Þannig er til dæmis allt timbur kurlað
og endurnýtt sem kolefnisgjafi við
framleiðslu járnblendis í verksmiðju
Íslenska járnblendifélagsins á
Grundartanga. Með þessari endur-
vinnslu hefur verið stigið merkilegt
skref því að slík aðferð hefur hvergi
verið notuð fyrr og hefur þetta þróun-
arverkefni járnblendifélagsins og
Sorpu víða vakið athygli. Með þessari
aðferð minnka gróðurhúsaáhrif verk-
smiðjunnar um 30–40%.
Fleiri þróunarverkefni hafa verið
unnin á vettvangi Sorpu og má þar
nefna gassöfnun í urðunarstaðnum á
Álfsnesi. Samkvæmt starfsleyfi
Sorpu ber að safna því gasi sem
myndast við rotnun lífrænna úr-
gangsefna á urðunarstað og nýta það
eftir fremsta megni. Eftir að hafa
staðið að þróun vegna nýtingar met-
angassins ákvað stjórn félagsins að
stofna sérstakt fyrirtæki, Metan hf.,
til að hreinsa, dreifa og selja metan-
gas, auk þess að framleiða orku úr
því. Fyrirtækið var stofnað í ágúst
1999 af Sorpu og Aflvaka og um mitt
síðasta ár hófst sala á metangasi til
bifreiða í samvinnu við Olíufélagið hf.
Þá höfðu tuttugu fyrstu metanbílarn-
ir verið fluttir til landsins af Heklu hf.
Með þessu hefur verið stigið enn eitt
skrefið til að bæta umhverfið. Miklir
möguleikar bíða í framtíðinni, því að
gasvinnslan getur séð fyrir eldsneyti
á 1500 bifreiðir og umhverfisáhrifin
eru veruleg.
Sorpa beitti sér sömuleiðis ásamt
Aflvaka og fyrirtækinu Sagaplasti
fyrir stofnun sérstaks fyrirtækis um
eyðingu spilliefna. Efnamóttakan hf.
var stofnuð fyrir tveimur árum og
annast nú meðhöndlun og eyðingu
spilliefna. Á undanförnum árum hef-
ur verið þróuð framleiðsla á moltu úr
garðaúrgangi og hefur náðst góður
árangur í að þróa mjög góða afurð.
Flokkun alls þess sem berst til endur-
vinnslustöðvanna hefur leitt af sér
margs konar starfsemi. Hér má nefna
að lítið fyrirtæki, Góði hirðirinn, er að
vaxa upp en það byggir starfsemi sína
á því að endurnýta húsgögn og búnað
og selja. Ágóði af þeirri starfsemi fer
til líknarmála.
Öflugt fyrirtæki
Á þessum tíu árum sem liðin eru
frá því að Sorpa hóf rekstur hefur fyr-
irtækið vaxið og dafnað. Velta þess
var á síðasta ári rúmlega 900 m.kr. og
eigið fé rúmlega 600 m.kr. Gjaldskrá
er ætlað að standa undir rekstri og
fjárfestingum. Útboð á einstökum
rekstrarþáttum er viðhaft eftir því
sem frekast er kostur. Fyrirtækið á
að gegna lögboðnum skyldum eig-
enda sinna, sveitarfélaganna sem að
baki því standa, og hefur lagt áherslu
á að þegar um er að ræða nýja starf-
semi, sem ætla má að geti orðið til
samkeppni um, sé hún tekin út úr fyr-
irtækinu og stofnuð ný fyrirtæki með
einkaaðilum.
Fyrirtækið hefur átt því láni að
fagna að hafa á að skipa góðu starfs-
fólki, sem leggur metnað sinn í góða
þjónustu við íbúa höfuðborgarsvæð-
isins. Í dag starfa um hundrað manns
hjá fyrirtækinu og hefur um fjórð-
ungur þeirra starfað frá upphafi.
Sorpu hefur tekist að verða leið-
andi fyrirtæki á sviði umhverfismála
og til þess er leitað varðandi reynslu
og nýjar lausnir. Sorpa mun áfram
hafa mikilvægu hlutverki að gegna
við að þróa aðferðir sem geta bætt
umhverfi okkar.
Sorpa – tíu ára
umhverfisfyrirtæki
Inga Jóna
Þórðardóttir
Höfundur er stjórnarformaður
Sorpu bs.
Umhverfismál
Sorpu hefur tekist,
segir Inga Jóna
Þórðardóttir, að vera
leiðandi fyrirtæki á sviði
umhverfismála og er til
þess horft varðandi
reynslu og nýjar
lausnir.
ÞAÐ hefur ríkt einkennileg þögn
í fjölmiðlum landsins eftir að
menntamálaráðherra lýsti í ræðu á
ársfundi Rannís í síðasta mánuði til-
lögu sínum um breytingar á Rann-
sóknarráði Íslands.
Nokkuð góð sátt hefur ríkt um
starf Rannís frá því að lögin voru
sett árið l994. Samkv.
þeim lögum er Rann-
sóknarráð Íslands
sjálfstæð stofnun sem
hefur ítarlega skil-
greint hlutverk um að
vera til ráðuneytis um
stefnumörkun á sviði
vísinda og tækni, gera
árlega tillögur um út-
deilingu framlaga úr
ríkissjóði til vísinda og
tækni, móta úthlutun-
arstefnu og veita
styrki úr þeim sjóðum
sem eru í vörslu ráðs-
ins, annast kynningu á
rannsóknarstarfsemi,
mat á árangri rann-
sóknarstarfs, sam-
vinnu við hliðstæðar stofnanir er-
lendis og beita sér fyrir, í samráði
við rannsóknarstofnanir og atvinnu-
líf, að gera áætlanir um rannsóknir
og þróun og skila árlega skýrslu til
menntamálaráðherra.
Þetta starf hefur verið unnið í
gengum fagráð þannig að margir
hafa komið að því. Fagráðin gera
m.a. stefnumótandi tillögur um mál
sem varða verksvið þeirra hvers um
sig. Að þessu starfi hafa fjölmargir
vísindamenn komið og fyrirkomu-
lagið hefur reynst gagnsætt, lýð-
ræðislegt og opið eins og vera ber.
Þess vegna hefur ríkt góð sátt um
starfið, þó að vandinn hafi vissulega
verið mikill, fyrst og fremst vegna
viðvarandi fjársveltis. Í stjórnartíð
hæstvirts menntamálaráðherra hef-
ur verðgildi þess fjár, sem varið hef-
ur verið til rannsókna úr sjóðum
Rannís, snarrýrnað þrátt fyrir
fjálglegar yfirlýsingar ráðherrans
hæstvirts um gildi vísindarann-
sókna fyrir framþróun og hagvöxt í
landinu. Þær yfirlýsingar get ég þó
heilshugar tekið undir.
En þetta var greinilega meira
lýðræði en gott þótti að dómi hæst-
virtrar ríkisstjórnar og nú hefur
verið ákveðið að hverfa aftur til for-
tíðar og gera Rannsóknarráð að
ráðherrabattaríi svo hið pólitíska
vald hafi nú alla þræði í hendi sér.
Gert er ráð fyrir að skipa ráðið m.a.
7 ráðherrum (hvers eiga þeir ráð-
herrar að gjalda sem ekki fá að vera
með?) og þetta ráðherrarannsókn-
arráð á að hittast tvisvar á ári ári
undir formennsku forsætisráð-
herra.
Það er örlítið kómískt eftir það
sem á undan er gengið að hugsa sér
fyrrnefnda ráðherra, stillt upp í
Rannsóknarráð með þessum hætti,
vinnandi faglega vinnu í starfshópi.
Það er heldur ekki hægt að neita því
að þegar jafnmikill skortur er á
rannsóknarfé og hér hefur verið við
lýði, og ekki er einu sinni unnt að
styrkja nema hluta þeirra umsókna
sem fá einkunnina A, þá opnar þetta
leiðir fyrir pólitískt pot við úthlut-
anir rannsóknarfjár. Einnig vil ég
draga í efa að tillögur ráðherrans
um að fagleg stefnumótun eigi að
fara fram inni í ráðuneytunum séu
til bóta.
Einnig er það allrar
athygli vert að í þessu
ferli er hvergi gert ráð
fyrir aðkomu Alþingis.
Eitt af því sem vek-
ur athygli í þessum
hugmyndum er að
styrkjum verði aðeins
úthlutað til einstak-
linga og fyrirtækja en
ekki stofnana. Þessi
aðferðafræði hlýtur að
teljast ópraktísk og
getur hugsanlega átt
við um þróunar- og ný-
sköpunarstyrki en
varla um fé til vísinda-
rannsókna. Lögform-
legur viðtakandi á slík-
um styrk til
starfsmanns fyrirtækis eða stofnun-
ar hlýtur að vera prókúruhafinn
sem svo er ábyrgur fyrir ráðstöfun
hans. Styrkir á móti frá Evrópu-
sambandinu eru hins vegar mestan
part veittir til stofnana.
Einnig vekur furðu að að ríkis-
stjórnin, sem virðist vera fljót að
dæma stofnanir af sem hún telur
ekki nógu pólitískt þægar, virðist
áforma að breyta skrifstofu Rann-
sóknarráðs Íslands í eins konar
þjónustu- og úttektareiningu eða
eyðublaðalager. Þetta virðist fyrst
og fremst þjóna því markmiði að
stytta leiðina milli hins pólitíska
valds og úthlutana á rannsóknarfé
en síður marka leiðina til úthlutana
sem byggðar eru á faglegu og gagn-
sæju mati.
Því hefur verið lýst að einkum sé
tekið mið af fyrirkomulagi í þessum
málum, sem tekið hafi verið upp í
Finnlandi, og það er rétt að Finnar
hafa slíka ráðherranefnd. En þeir
hafa einnig Finnsku akademíuna
sem hefur 4 rannsóknarráð á sínum
snærum. Þetta virðist hafa dottið
fyrir borð í þeim tilvitnunum sem ég
hefi heyrt um finnska kerfið í um-
ræðunni hér á landi. Einnig það að
finnsk stjórnvöld gerðu ekki bara
kerfisbreytingar heldur tóku
ákvörðun um að verja til rannsókna
og þróunar mjög auknu fjármagni
frá finnska ríkinu og þeir hafa
markvisst aukið framlög ríkisins
um 15% á ári á undanförnum árum.
Það er ekki síst þetta aukna fjár-
magn sem hefur blásið lífi í nýsköp-
un í finnsku atvinnulífi.
Ekki hefur heyrst neitt um að ís-
lensk stjórnvöld ætli að feta í fót-
spor Finna í þeim efnum. Hér hafa
Vísindasjóður og Tæknisjóður rýrn-
að að raungildi á undanförnum 8 ár-
um.
Auðvitað er það svo að í tillögum
ráðherrans er eitt og annað sem er
allrar athygli vert, þó svo að mér
hugnist lítt að færa málefni Rann-
sóknarráðs í auknum mæli inn í
ráðuneytin, eins og ráðgert er í til-
lögum menntamálaráðherra. En í
kjölfar þeirra tillagna kemur vænt-
anlega frumvarp til laga og ég hvet
vísindamenn til að ræða þessi mál
opið og af hreinskilni og reyna
þannig að hafa áhrif á lagasetn-
inguna á mótunarstigi. Það er nauð-
synlegt að skipulag þessara máli sé
með þeim hætti að vísindamenn geti
treyst á óhlutdrægni þeirra sem um
fjalla. En síðast en ekki síst er nauð-
synlegt að tryggja málaflokknum
mun öflugri fjárhagslegan stuðning
af hálfu hins opinbera en hingað til
hefur verið raunin.
Sigríður
Jóhannesdóttir
Höfundur er alþingismaður.
Rannsóknarráð
Það er nauðsynlegt,
segir Sigríður
Jóhannesdóttir, að
skipulag þessara máli sé
með þeim hætti að vís-
indamenn geti treyst á
óhlutdrægni þeirra
sem um fjalla.
Ráðherrar í
Rann-
sóknarráð
NÚNA styttist í að
frumvarp um lögleið-
ingu á ólympísku
hnefaleikum verði af-
greitt frá alþingi. Ég
hef fylgst með flestu
af því sem komið hef-
ur fram, með eða á
móti ólympískum
hnefaleikum og orðið
margs vísari. Flestir
sem eru á móti íþrótt-
inni hafa því miður
ekki kynnt sér hana
nægilega vel til að
geta dæmt um hættur
hennar fyrir líkama og
sál. Eftir að hafa lesið
grein Katrínar Fjeld-
sted í Morgunblaðinu í síðustu viku
setti mig hljóðan. Ég virði alla þá
sem vilja kynna sér málið af eigin
raun og fagna því, og er sannfærð-
ur um að það sé heppi-
legra til lengri tíma
litið. Ég tel að skoð-
anir megi ekki yfir-
skyggja staðreyndir.
Dæmi um þær hættur
er, að fela læknum eða
öðrum fræðingum að
túlka staðreyndir
samkvæmt sínum eig-
in tilfinningum án
þess að kynna sér
þær. Hvernig stendur
á því að læknar sem
segjast hafa þekkingu
á málinu minnast ekki
einu orði á það for-
varnargildi sem
ólympískir hnefaleik-
ar hafa!
Nú er það vitað mál hverjir
stunda þessa íþrótt að mestu leyti,
oft börn, unglingar og fullorðnir
sem stunda ekki aðrar íþróttir og
hafa aldrei gert því þau hafa ekki
fundið sig annars staðar. Háttvirtir
alþingismenn, þið hafið framtíð
þessa fólks að miklu leyti í höndum
ykkar. Síðastliðið sumar fór hópur
ungra stráka til Bandaríkjana til
að keppa við aðra boxara. Þetta var
glaður hópur vaskra stráka sem
ljómuðu af gleði og ánægju, þætt-
irnir voru teknir upp og sýndir á
Skjá 1 í vetur. Við félagar í Hnefa-
leikafélaginu í Reykjanesbæ skor-
um á alþingismenn að sýna okkur
stuðning og hvetjum þá til að
kynna sé starfsemina með eigin
augum. Þá er ég viss um að Ísland
keppi á næstu Ólympíuleikum.
Leyfum ólymp-
íska hnefaleika
Sigurður
Friðriksson
Hnefaleikar
Þá er ég viss um að Ís-
land keppi, segir Sig-
urður Friðriksson, á
næstu Ólympíuleikum.
Höfundur er formaður
Hnefaleikafélags Reykjaness.