Morgunblaðið - 09.09.2001, Side 30

30 SUNNUDAGUR 9. SEPTEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
NOTTING Hill í Lond-on er hverfið, þarsem kvikmynda-stjörnur og aðrar nú-tímastjörnur búa í
öðru hverju húsi. En það er nú
ekki þess vegna sem Tony Benn
býr þar. Hann hefur búið í rúm-
góðu húsi þar í fimmtíu ár og sér
enga ástæðu til að flytja þótt
hverfið hafi breyst mjög undanfar-
inn áratug eins og svo mörg önnur
hverfi í London. Húsinu hans er
reyndar ekki eins vel við haldið og
öðrum húsum þarna, en vísast
kærir Benn sig kollóttan um það.
Hann hefur hugann við önnur efni.
Benn fæddist inn í Verkamanna-
flokkinn, því pabbi hans hafði ver-
ið þingmaður, ráðherra og varð
síðar lávarður, þegar Harold Wil-
son, þáverandi flokksleiðtoga,
fannst kominn tími til að fjölga
verkamannaflokkslávörðunum í
deildinni, sem er annars þekkt fyr-
ir yfirþyrmandi íhaldssvip. Benn
gekk í flokkinn 1943, 18 ára að
aldri og var kosinn á þing 1950.
Tíu árum síðar lést faðir Benn
og þar sem elsti bróðir Benn var
þá látinn erfði Benn lávarðstitil
föður síns, sem gekk í arf til elsta
sonar. Það þýddi að Benn mátti
ekki halda þingsæti sínu í neðri
deildinni, heldur var skikkaður í
lávarðadeildina, sem hann hafði
engan hug á. Það kostaði hann
þriggja ára streð og málaferli og á
endanum þurfti lagabreytingu áð-
ur en hann fékk leyfi til að hafna
sætinu í lávarðadeildinni og taka
aftur sæti sitt sem kjörinn þing-
maður eins og hann hafði verið áð-
ur í tíu ár. En það er fleira, sem
hann hefur lagt til hliðar. Hann
fæddist sem Anthony Wedgewood
Benn, en tók síðar upp nafnið
Tony Benn.
Benn yppir öxlum, þegar talinu
víkur að þessari baráttu, sem hon-
um þykir greinilega hafa verið háð
fyrir meira en lítið heimskulega
ástæðu. En gamli róttæklingurinn
hafnar því með öllu að hann hafi
fæðst inn í eitthvert aðalsmann-
aumhverfi. „Pabbi var þingmaður,
fæddur í East End (sem var fá-
tækrahverfi í London) og ég fædd-
ist inn í stjórnmálaumhverfi,“ seg-
ir hann örlítið argur, þegar hann
er spurður út í uppruna sinn í for-
réttindastétt.
En stjórnmálaáhuganum hefur
hann skilað áfram því einn þriggja
sona hans, Hilary, er þingmaður
og var gerður að aðstoðarráðherra
í nýrri stjórn Verkamannaflokks-
ins.
Þeir feðgar eru þó varla alltaf
sammála því sonurinn er hallur
undir Tony Blair og hinn Nýja
verkamannaflokk hans, en Benn
eldri lætur ekkert tækifæri ónotað
til að gagnrýna flokkinn og Blair.
Því mun hann efalaust halda
áfram, enda nýhættur á þingi, „til
að helga mig stjórnmálum,“ eins
og hann segir sjálfur með kímni-
glampa í augunum, sem bregður
oft fyrir eins og títt er um Breta.
Þessi grannvaxni og keiki mað-
ur, sem virðist forvitinn eins og
krakki um lífið og tilveruna, hefur
ekki í hyggju að setjast í helgan
stein, enda veit hann vísast ekki
hvernig á að fara að því. Í skrif-
stofunni í kjallaranum heima hjá
honum er allt fullt af bókum og
blöðum og síminn hringir ótt og
títt, mest af því er að verið er að
biðja hann um að mæta á hinar og
þessar samkomur og í fjölmiðlun-
um bresku er hann vinsæll við-
mælandi, ekki síst af því að hann
er ekkert að skafa utan af hlut-
unum.
„Nútímakapítalismi
skapar óöryggi“
Stjórnmál hafa verið þungamiðj-
an í lífi Benn frá blautu barns-
beini. Hann var ekki nema fimm
eða sex ára þegar hann hitti Ma-
hatma Gandhi, þjóðfrelsishetju
Indverja, hann fylgdist með
spænsku borgarastyrjöldinni, tók
þátt í sinni fyrstu kosningabaráttu
1935 þegar hann var tíu ára og
keypti bók Hitlers, Mein Kampf,
þegar hún kom út á ensku. Ekki af
aðdáun á Hitler heldur af því hann
vildi vita hvert Hitler stefndi.
Hann var um hríð fréttamaður við
breska ríkisútvarpið, BBC, her-
flugmaður í stríðinu, en annars
hefur líf Benn snúist um stjórn-
mál.
„Ég hugsa aldrei út í það,“ segir
hann stuttaralega þegar talinu vík-
ur að því hver áhrif það hafi haft á
hann að alast upp við meiri for-
réttindi en flestir aðrir jafnaldrar
á þeim tímum þegar stéttaskipting
var svo miklu meiri í Englandi en
nú er. „Ég er dæmdur af verkum
mínum, ekki af uppruna og aðrir
geta sagt það sem þeir vilja. Það
er hægt að skilgreina stétt á ýmsa
vegu. Við búum enn við konung-
dæmi,“ segir Benn, sem er þekkt-
ur fyrir andúð sína á konungdæm-
inu og aðalstitlum. „Þess vegna
höfum við nánast lénsskipulag, þar
sem þeir er lægra eru settir skríða
fyrir þeim sem eru yfir þeim í
kerfinu. Inn í þetta galna kerfi
fæddist ég og það er fjarska þrúg-
andi, því frá blautu barnsbeini
lærir maður að aðrir séu alltaf
betri en maður sjálfur.
Önnur stéttaskilgreining er
hvort maður erfi það sem maður á,
eða vinnur fyrir eigum sínum. Það
eru um 90 prósent, sem vinna fyrir
sér, en tíu prósent hafa erft eigur
sínar. Stéttakerfið hér í Bretlandi
er svona blanda af þessu tvennu,
þannig að þeir, sem gengur vel,
eru gerðir að lávörðum til að þeim
geti gengið enn betur og þeir
grætt enn meir.“
En það er ekki þessi skilgrein-
ing, sem Tony Blair gengur út frá,
heldur talar hann um „merítók-
rata“ og stjórn þeirra sem hafa
með hæfileikum sínum áunnið sér
það sem þeir hafa og eiga það því
skilið. Hvernig líst þér á þessa
kenningu?
„Þetta er hin nýja kenning. Það
tilheyra allir miðstéttinni ef þeir
eiga bíl og sjónvarp og fara í frí til
Spánar. Svo eru það menn eins og
Bill Gates og Rupert Murdoch,
sem eru snillingar og eru þess
vegna ríkir. Þeir, sem ekki eru í
millistéttinni eða ríkir snillingar
eru í lágstéttinni, af því þeir eru
latir. Öllum, sem eru á götunni
gæti gengið vel, ef þeir bara
nenntu því. Þetta er inntakið en
undir það tek ég ekki.
Staðreyndin er sú að bilið milli
ríkra og fátækra hefur aukist þau
undanfarin fjögur ár, sem Verka-
mannaflokkurinn hefur setið í
stjórn. Það eru miklu fleiri millj-
arðamæringar nú en áður en það
eru líka miklu fleiri fátækir. Vel-
megunin seitlar ekki niður til
hinna fátæku af auði hinna ríku.
Það er bara blekking hinna ríku.
Það eru margir, sem eiga erfitt
og þurfa stuðning, en sá stuðn-
ingur mun ekki koma frá Nýja
verkamannaflokknum. Það er ekki
mikið um það hér að skattakerfið
sé notað til tekjudreifingar.
Stjórnin heldur verndarhendi yfir
þeim ríku og það skapast fé-
lagslegar gjár, sem stjórnin dreg-
ur sannarlega ekki úr, heldur hef-
ur hún haldið áfram á fullu að
framfylgja stefnu Margaret
Thatcher.“
En það er væntanlega ekki til-
viljun að stjórnin hefur valið að
fara þessa leið?
„Blair komst að þeirri niður-
stöðu að til að vinna 1997 þá þyrfti
að þóknast eignafólki. Það er aug-
ljóslega miklu líklegra að vinna
með stuðningi Murdoch og blaðs
eins og Sun en án þess stuðnings.
Blair hélt áfram stefnu Thatcher,
kallaði stefnuna „Nýja verka-
mannaflokkinn“ og gerir út á óör-
yggi fólks.
Það er mikil óvissa, sem fylgir
alþjóðavæðingu, líka meðal þeirra
sem hafa það gott. Þeir sem eru í
góðu starfi geta átt á hættu að
mæta í vinnuna einn daginn og fá
að vita að nú eigi þeir að rýma
skrifborðið sitt. Nútímakapítalismi
skapar óöryggi og það er hættu-
legt ástand, sem getur leitt til fas-
isma eins og við höfum séð áður.
En það getur líka leitt til baráttu
fyrir réttlátara þjóðfélagi, sem sér
„Breska stjórnin er rótlaus og
gæti því auðveldlega fallið“
Stjórnmálaáhuginn er erfða-
sjúkdómur þegar Benn-
fjölskyldan á í hlut, eins og
Sigrún Davíðsdóttir heyrði
er hún ræddi við Tony
Benn, fyrrverandi ráðherra
Verkamannaflokksins, sem
ekki viðurkennir Nýja
verkamannaflokkinn.
Pípan er nánast vörumerki Tonys Benns og hann reykir íbygginn á svip. Hann er þess fullviss að pendúll stjórnmálanna muni sveiflast til vinstri á nýjan leik.