Morgunblaðið - 19.10.2001, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 19. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SÓKN Í BARÁTTUNNI VIÐ KRABBAMEIN
FÍKNIEFNIN OG UNGA FÓLKIÐ
Enn á ný hafa bæst við mikil-vægar upplýsingar umvímuefnaneyslu ungs fólks á
Íslandi, sem nýst geta í stríðinu við
vímuefni. Niðurstöður rannsóknar-
innar Ungt fólk í framhaldsskólum
eru verulega athyglisverðar og gefa
mikilvægar vísbendingar um hvar
sé helst þörf á að bæta forvarnar-
starf og annað starf sem hlúir að
ungmennum á þessum viðkvæma
aldri.
Könnunin náði til framhaldsskóla-
nema á aldrinum sextán til nítján
ára og kom í ljós að miklar breyt-
ingar höfðu orðið á neyslumynstri
þessa aldursflokks frá því að sam-
bærileg könnun var síðast gerð árið
1992. Helsta breytingin fólst í því að
verulega hafði dregið úr áfengis-
neyslu en neysla ólöglegra vímuefna
hafði aukist. Þá jókst notkun svefn-
lyfja og róandi lyfja verulega, sem
og neysla nef- og munntóbaks.
Sérfræðingarnir Þórólfur Þór-
lindsson, formaður áfengis- og
vímuvarnarráðs, og Þórarinn Tyrf-
ingsson, yfirlæknir SÁÁ, eru sam-
mála um að tölur um neyslu hópsins
á kókaíni hringi viðvörunarbjöllum,
en 5% framhaldsskólanema höfðu
neytt kókaíns árið 2000 í saman-
burði við 2% árið 1992.
Þórólfur og Þórarinn eru sam-
mála um að þessi tala komi á óvart
og sé ógnvekjandi. Þórarinn bendir
á að ástandið geti verið mun alvar-
legra vegna þess að fæstir á um-
ræddum aldri sem leituðu sér hjálp-
ar hjá SÁÁ í fyrra, voru í fram-
haldsskóla. Könnunin endurspeglar
því ekki endilega neyslu þessa ald-
urshóps í samfélaginu og tölurnar
eru sennilega mun hærri.
Það er stóralvarlegt mál þegar
einn af hverjum tuttugu framhalds-
skólanemum hefur neytt kókaíns og
við því verður að bregðast strax,
eins og Þórólfur benti réttilega á.
Stóraukin neysla nef- og munn-
tóbaks skyggir óneitanlega á já-
kvæðar niðurstöður sem sýna að
dregið hafi úr reykingum fram-
haldsskólanema um tæp þrjú pró-
sentustig. Hugsanlegt er að auka
þurfi forvarnir er varða notkun tób-
aks af þessu tagi.
Minni áfengisneysla meðal ung-
linga eru óneitanlega gleðifréttir.
Leiða má líkum að því að átak sem
miðað hefur að því að draga úr
áfengisneyslu ungmenna hafi borið
árangur. Aukin neysla ólöglegra
vímuefna er hins vegar ískyggileg
vísbending um að neyslumynstur
framhaldsskólanema sé að breytast.
Greinilega þarf að efla forvarnir
vegna ólöglegra vímuefna. Ekki
þarf að fjölyrða um afleiðingar mis-
notkunar þeirra á neytandann og
fjölskyldu hans. Frásögn í Morgun-
blaðinu í gær sýndi að jafnvel nokk-
urra daga gömul börn fíkniefna-
neytenda yrðu fyrir áhrifum af
slíkri neyslu. Áhrifin teygja anga
sína víða og með því að efla forvarn-
arstarf meðal ungmenna má koma í
veg fyrir fjölmarga fjölskylduharm-
leiki.
Viðvörunarmerki um aukna
neyslu ólöglegra fíkniefna hérlendis
má sjá víða. Til dæmis á því að á síð-
ustu árum hefur orðið mikil aukning
á fólki sem leitar sér meðferðar
vegna misnotkunar ólöglegra fíkni-
efna. Ef það tekst að koma í veg fyr-
ir að aðeins brot ungs fólks „prófi“
ólögleg fíkniefni er mikill sigur unn-
inn. Fíkniefnastríðið verður aðeins
unnið með fræðslu og forvörnum.
Morgunblaðið greindi fyrr í vik-unni frá nýjum tölum, er
varða lungnakrabbamein, frá
Krabbameinsfélagi Íslands. Greint
var frá því að dregið hefði úr
lungnakrabbameini meðal kvenna
hérlendis og er það í fyrsta sinn frá
árinu 1960 sem það hefur gerst.
Það er fagnaðarefni þegar dregur
úr tíðni sjúkdóma sem draga tugi
manns til dauða á hverju ári, en 51
kona lætur lífið hérlendis af völdum
lungnakrabbameins á ári hverju.
Það sem er sérstaklega athyglis-
vert varðandi þessa lækkun á tíðni
lungnakrabbameins eru skýr tengsl
nýgengis sjúkdómsins við reyking-
ar. Í umræddum niðurstöðum er at-
hyglinni sérstaklega beint að ný-
gengi og tíðni lungnakrabbameins
meðal kvenna en nýlegar rannsókn-
ir sýna að þær eru næmari en karl-
ar fyrir skaðlegum áhrifum reyk-
inga. Þar kemur fram að 85% allra
lungnakrabbameinstilfella meðal
kvenna megi rekja beint til reyk-
inga. Laufey Tryggvadóttir faralds-
fræðingur hjá Krabbameinsfélagi
Íslands segir jafnframt að lungna-
krabbamein sé „heimatilbúinn far-
aldur“ því dauðsföll af völdum sjúk-
dómsins megi rekja til reykinga á
20. öldinni.
Lækkun á nýgengi sjúkdómsins
hérlendis á sér að hluta til skýr-
ingar í mikilli vinnu sem unnin hef-
ur verið í formi forvarnarstarfs og
fræðslu varðandi skaðsemi reyk-
inga. Það sýnir fram á árangur
þeirrar þrotlausu og óeigingjörnu
vinnu sem ótal manns hafa lagt á
sig frá því að vísbendingar komu
fram um skaðsemi reykinga. Nýjar
niðurstöður um að dregið hafi úr
reykingum meðal sextán til nítján
ára unglinga eru einnig gleðifréttir.
Í dag reykja tæp 19% nemenda á
hverjum degi í framhaldsskólum
landsins en hlutfallið var rúmt 21%
árið 1992.
Fræðsla og forvarnir eru í þessu
samhengi lykilatriði og það er von-
andi að héðan í frá bætist mun
færri í hóp þeirra sem reykja. Stað-
reyndirnar ættu ekki að láta neinn
velkjast í vafa um hvað sé rétt að
gera þegar hann stendur andspænis
nikótínfíkn sígarettunnar.
HALLDÓR G. Björnsson,formaður Starfsgreina-sambandsins, sagði áársfundi sambandsins í
gær að erfitt yrði fyrir verkalýðs-
hreyfinguna að komast í gegnum
endurskoðun kjarasamninga í febr-
úar nk. með jafn farsælum hætti og
á þessu ári. Hann sagði þó ekki
tímabært að kveða upp úr um að
samningum yrði sagt upp. Hann og
Grétar Þorsteinsson, forseti ASÍ,
gagnrýndu efnahagsstjórn ríkis-
stjórnarinnar og sögðu að skatta-
tillögur hennar gerðu verkefnið enn
erfiðara.
Halldór sagði að stærsta við-
fangsefnið sem blasti við SGS væri
endurskoðunin á launalið kjara-
samninganna sem fram fer í febr-
úar á næsta ári. Við síðustu endur-
skoðun hefði tekist að knýja fram
nokkra leiðréttingu, án þess að
þurfa að segja upp launaliðnum.
„Ég væri ekki heiðarlegur ef ég
héldi því fram að horfurnar á að
okkur takist að komast í gegnum
þetta mál með sama hætti væru
góðar. Ástandið í efnahagsmálun-
um hefur því miður versnað til
muna síðan, verðbólga mælist nú
meiri en um árabil og mikill óróleiki
um íslensku krónuna. Og víst er að
óstjórn ríkisstjórnarinnar og að-
gerðaleysi Seðlabankans bæta eng-
an veginn horfurnar.
Verkalýðshreyfingin hefur ekki
setið auðum höndum og horft upp á
þessa atburðarás aðgerðalaus. Í vor
bentum við á leiðir til að draga úr
verðbólgu og lækka vexti hröðum
skrefum. Að þessum tillögum var
ekki farið, heldur „vonuðust“ menn
til þess að þetta myndi lægja með
haustinu þvert á okkar ábendingar.
Ég held því fram fullum fetum að
ríkisstjórnin sé að súpa seyðið af
því núna. En fleira kemur til. Rík-
isstjórnin er nýlega búin að kynna
fjárlagafrumvarpið fyrir næsta ár
og í tengslum við það frumvarp um
aðgerðir í skattamálum. Fjárlaga-
frumvarpið og sú stefna í efnahags-
málum sem það boðar er mikil von-
brigði og gangi það eftir kemur það
ekki til með að létta okkur róðurinn
í febrúar. Áfram er gert ráð fyrir
útþenslu hins opinbera og sam-
drætti í kaupmætti og atvinnu okk-
ar fólks. Í ofanálag hefur ríkis-
stjórnin kynnt umfangmestu
aðgerðir í skattamálum um árabil.
Þar er m.a. gert ráð fyrir hækkun
tryggingagjaldsins, en það þýðir að
launakostnaður fyrirtækjanna
eykst. Þó að þetta komi ekki til
framkvæmda fyrr en um áramótin
2003 er ljóst að það er að miklu leyti
búið að taka frá fyrirtækjunum
svigrúmið til þeirra leiðréttinga á
kjörum sem nauðsynlegt er að gera
ef forsendur kjarasamninga eiga að
standast.
Gagnrýndi samráðsleysi
forsætisráðherra
Þrátt fyrir að það væru að mörgu
leyti eðlileg viðbrögð af okkar hálfu
á þessum tímapunkti að samþykkja
harðar ályktanir um uppsögn
samninga er ég þeirrar skoðunar að
það væri ekki skynsamlegt af mér
eða okkur á þessum ársfundi að
kveða upp úr um það að samning-
unum verði sagt upp. Þetta er ein-
faldlega ekki rétti tímapunkturinn
til þess. Endurskoðunin er ekki
fyrr en í febrúar og það getur ým-
islegt gerst á mánuðunum fram að
því. Það er hins vegar alveg ljóst að
ástandið í hagkerfinu og þessi nýj-
ustu útspil ríkisvaldsins gera þá
vinnu ekkert auðveldari,“ sagði
Halldór.
Halldór gerði að umtalsefni í
ræðu sinni „samskipta- og sam-
ráðsleysi forsætisráðhe
verkalýðshreyfinguna“. Ha
„engu líkara en Davíð hefð
að slíta þessu samstarfi se
hefur yfir síðan hann tók
um fyrir tíu árum.“ Hann
þessu sambandi upp
verkalýðshreyfingarinnar
fyrrverandi forsætisráðhe
1963 hefði Ólafur Thors, þ
forsætisráðherra, dregið
óvinsælar aðgerðir sem rí
hans hugðist grípa til og
hefði þáverandi forsætisr
Bjarni Benediktson leitað
lega eftir samstarfi við v
hreyfinguna um aðgerðir.
„Báðir þessir menn s
virtu mikilvægi þess að g
til aðgerða á erfiðum tím
gengju þvert á vilja v
hreyfingarinnar,“ sagði Ha
Hækkun tryggingag
dregur úr svigrúm
Grétar Þorsteinsson, for
gerði endurskoðun launali
inga einnig að umtalsefni
sínu á fundinum. Han
áherslu á samstöðu verkalý
ingarinnar í aðgerðum.
Formaður Starfsgreinasambandsins á fyr
Ekki tímabært að kv
úr um uppsögn sam
Morgunblaðið/Árn
Halldór Björnsson, formaður Starfsgreinasambandsins (lengst
Grétar Þorsteinsson, forseti ASÍ (lengst t.h.), við upphaf ársfun
Formaður Starfsgreinasambandsins
forseti ASÍ gagnrýndu efnahagsstef
ríkisstjórnarinnar og skattatillögur h
ar á ársfundi sambandsins í gær. Þeir
óvíst hvort komist verði hjá uppsög
kjarasamninga í febrúar.
FRÁ fyrsta ársfjórðungi2000 til fyrsta ársfjórð-ungs á þessu ári hækk-uðu laun 29% fé-
lagsmanna á almennum markaði
um 7% sem er sú launahækkun
sem stéttarfélögin sömdu um í
kjarasamningum. 71% launþega
naut hins vegar launaskriðs, þar
af fengu 28% meira en 19,9%
launahækkun og 10% meira en
29,5% hækkun á þessu eina ári.
Gylfi Arnbjörnsson, fram-
kvæmdastjóri ASÍ, sagðist telja
að við endurskoðun launaliðs
kjarasamninga í febrúar nk. ættu
menn að skoða sérstaklega leiðir
til að bæta stöðu þess hóps sem
ekki hefur notið launaskriðs.
Gylfi sagði á ársfundi Starfs-
greinasambandsins að kaup-
máttur almennra launa hefði
hækkað um 20% á síðasta áratug.
Þetta væri meiri hækkun en náðst
hefði á áratugunum þar á undan.
Hann vísaði algerlega á bug full-
yrðingum Seðlabankans um að
óraunhæfir kjarasamningar ættu
sök á þeim erfiðleikum sem nú
væru í efnahagsmálum. Verka-
lýðshreyfingin hefði með þjóð-
arsáttarsamningum lagt grunn að
þeirri efnahagslegu uppsveiflu
sem staðið hefði nær óslitið frá
1994. Síðustu kjarasamningar
hefðu miðað að því að skapa sam-
stöðu um lækkun verðbólgu. Mis-
tök hefðu hins vegar verið gerð í
efnahagsstjórninni sem við vær-
um að súpa seyðið af núna. Í
fyrsta lagi hefði ríkisstjórnin ekki
brugðist við miklum við-
skiptahalla 1998 sem hefði verið
viðvarandi fram á þetta ár. Við-
skiptahallinn hefði ótvírætt gefið
til kynna ofþenslu í efnahagslífinu
sem þyrfti að bregðast við. Það
hefði ríkisstjórnin ekki gert held-
ur haldið áfram að auka ríkisút-
gjöld. Seðlabankinn hefði einn
reynt að hamla á móti verðbólgu
með hækkun vaxta og reynt
þannig að hafa áhrif á neyslu ein-
staklinga og fjárfestingar og út-
gjöld fyrirtækja.
Gylfi sagðist hins vegar telja að
það hefðu verið mistök hjá Seðla-
bankanum að halda uppi
gengi á árunum 1998 og 1
Það hefði gert innflutning
ódýrari og viðskiptahallin
farið úr böndunum. Seðla
anum hefði hugsanlega te
koma í veg fyrir að verðb
færi að stað á þessum áru
þessi stefna hefði komið í
mönnum síðar þegar „bla
sprakk og gengið féll“ ein
hann komst að orði. Það v
vegar erfitt að gagnrýna
bankann því hann hefði v
á vaktinni og stjórnvöld h
ekki sinnt viðvörunum og
hlustað á tillögur sem m.a
lýðshreyfingin hefði sett f
Óttast viðvarandi ver
Gylfi tók saman helstu
urstöður þjóðhagsáætluna
29% launamann
hafa ekki notið
launaskriðs