Morgunblaðið - 19.10.2001, Síða 34

UMRÆÐAN
34 FÖSTUDAGUR 19. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
F
rá 26. apríl í fyrra til 9.
maí sama ár gerðust
þau tíðindi að fyrir Al-
þingi var bæði lagt og
samþykkt – á sléttum
fjórtán dögum – frumvarp um ein-
hvern mesta útgjaldaauka ríkisins
frá upphafi. Málið var keyrt í gegn
með hraði og án þess að hefð-
bundnum aðferðum væri beitt, eins
og að leita umsagna ýmissa aðila í
þjóðfélaginu. Samanlagt fékk málið
innan við fjögurra klukkustunda
umfjöllun í sölum Alþingis. Verður
málsmeðferðin að teljast nokkuð
sérstök þegar annars vegar er litið
til þess að um mikinn útgjaldaauka
var að ræða – nokkra milljarða
króna á ári um alla eilífð – og hins
vegar til þess að ekkert lá í raun á.
Lögin tóku ekki gildi fyrr en um
síðustu áramót svo engin ástæða
var til þess að
reka málið af
þeim ákafa
sem raun bar
vitni. Nema ef
vera skyldi til
að forðast um-
ræður og
tryggja að eðlileg rök næðu ekki
eyrum þingmanna fyrr en um sein-
an væri orðið.
Lögin sem um ræðir eru um fæð-
ingar- og foreldraorlof og snúast á
yfirborðinu um að foreldrar geti
tekið leyfi til þess að vera hjá ný-
fæddum börnum sínum í samtals
níu mánuði. Í lögunum er kveðið á
um að þessum níu mánuðum skuli
þannig skipt að móðirin fái þrjá,
faðirinn þrjá og þrír séu til frjálsra
skipta. Í þessa níu mánuði halda
foreldrarnir 80% tekna sinna, hvort
sem þeir hafa haft 100.000 krónur
eða 1.000.000 krónur í mánaðarlaun
fyrir fæðingu barnsins.
Nú sjá lesendur líklega í hendi
sér að tvennt er afar sérkennilegt í
þessum lögum. Annað er það að
stuðningur ríkisins er minnstur við
hina efnaminnstu en mestur við þá
efnamestu og hitt er að ríkið tekur
sér þann rétt að skipta sér af því
hversu lengi hvort foreldranna er
hjá barninu.
Hér á árum áður var barist fyrir
því að svo kallað velferðarkerfi yrði
tekið upp hér á landi og var þar
raunar fylgt fordæmi að utan. Þessi
kerfi sem kennd eru við velferð eru
þekkt í flestum ríkjum heims og
hugmyndin á bak við þau er að ríkið
styðji við bakið á þeim sem minna
mega sín. Pólitískar deilur hafa svo
staðið um hvort kerfið kæmi að
gagni og hversu umsvifamikið það
ætti að vera, þ.e. hversu mikið
minna menn þyrftu að mega sín til
þess að fá stuðning úr opinberum
sjóðum. Um það hefur engin end-
anleg niðurstaða fengist og mun
seint fást en flestir eru þó sammála
um að eðlilegra sé að hinir efna-
minni fái styrki en þeir efnameiri.
Og fæstum finnst eðlilegt að þeir
sem hæstar tekjur hafa fái hæstu
styrkina. Hér er ef til vill kominn
hluti skýringarinnar á því að frum-
varpið um fæðingar- og for-
eldraorlof varð að fara umræðu-
laust í gegnum Alþingi. Það þoldi
ekki nákvæma skoðun og vandaða
málsmeðferð.
Hitt atriðið, þ.e. um skiptingu
fæðingarorlofsins milli foreldra, er
ekki síður umdeilanlegt og hefði
alls ekki þolað vandaða skoðun Al-
þingis. Menn gætu ætlað að lög um
fæðingarorlof væru sett með hags-
muni barnsins í huga. Því má
reyndar halda fram að lög um þetta
efni geti ekki átt rétt á sér nema því
aðeins að brýnir hagsmunir barns-
ins séu í húfi. Þessir hagsmunir eru
þörf barnsins fyrir að eiga á fyrstu
mánuðum ævinnar sem mestar
samvistir við foreldra sína. Eins og
lögin eru má hins vegar vera ljóst
að hagsmunir barnsins eru í besta
falli í öðru sæti og einhverjir allt
aðrir hagsmunir eru í fyrirrúmi.
Staðreyndin er nefnilega sú að sum
börn munu fá samvistir við foreldra
í níu mánuði á meðan önnur verða
að láta sér nægja sex mánuði og
stafar þetta af þeirri bindingu sem
er í frumvarpinu; þrír mánuðir fyr-
ir móður, þrír fyrir föður og aðeins
þrír umsemjanlegir. Barn sem að-
eins á eitt foreldri getur samkvæmt
frumvarpinu aðeins fengið sex
mánuði með foreldri sínu. Barn
sem ekki er alveg svo ólánsamt en
býr engu síður við þær aðstæður að
annað foreldrið getur ekki tekið
fæðingarorlof fær líka aðeins sex
mánuði.
Á þennan augljósa ókost var
bent áður en frumvarpið varð að
lögum, en engu mátti breyta. Þetta
er ekki síst sérkennilegt í ljósi þess
að stefnuskrár stjórnarflokkanna
gáfu alls ekki tilefni til að ætla að
við þessu væri að búast. Í stefnu-
skrá Framsóknarflokksins frá því
fyrir kosningarnar 1999 var talað
um að gera fæðingarorlofið „sveigj-
anlegra“. Ekki getur bindingin í
núverandi lögum talist sveigjanleg.
Enn augljósara er að með frum-
varpinu var gengið gegn stefnu
Sjálfstæðisflokksins því að hann
hafði rúmu ári fyrir samþykkt
frumvarpsins tekið afdráttarlausa
afstöðu gegn þeirri bindingu sem
felst í núgildandi lögum. Eins og
fram hefur komið í fjölmiðlum
ítrekaði landsfundur flokksins
þessa afstöðu um síðustu helgi og
hlýtur það að vera fjármálaráð-
herra nokkurt umhugsunarefni en
hann er sá maður sem hvað mestan
þátt átti í að koma frumvarpinu í
gegnum Alþingi á sínum tíma.
Erfitt er að átta sig á hvað verð-
ur til þess að svo gallað frumvarp
fer í gegnum Alþingi. Ef um mistök
væri að ræða mætti skilja það og
þau yrðu þá leiðrétt. Hér var hins
vegar ekki um nein mistök að ræða.
Stjórnmálamenn fóru vísvitandi og
jafnvel lævíslega gegn stefnuskrá
flokks síns og létu sér bæði hags-
muni barna og hefðbundnar hug-
myndir um velferðaraðstoð í léttu
rúmi liggja.
Svo virðist sem þarna hafi orðið
ofan á sjónarmið þeirra sem engu
vilja eira til þess að breyta þjóð-
félaginu eftir eigin höfði. Þeim
nægir ekki að gefa feðrum og
mæðrum jafnan kost á fæðing-
arorlofi, heldur skal reynt að
þröngva báðum til að taka orlofið.
Fæðingarorlof, sem ætti að snúast
um hagsmuni barna, er notað sem
tæki til þess að móta nýtt þjóðfélag
sem fellur að hugmyndum ákveðins
hóps um verkaskiptingu kynjanna.
Ekki nægir lengur að ein-
staklingar, konur og karlar, hafi
frjálst val um hvernig þeir skipta
verkum, nei, nú skal þvinga fram
„rétta“ skiptingu með lagasetn-
ingu. Fróðlegt verður að fylgjast
með hverju einstaklingar og fjöl-
skyldur mega fórna næst til þess að
hið nýja draumaríki verði að veru-
leika.
Draumarík-
ið hið nýja
Stjórnmálamenn fóru vísvitandi og
jafnvel lævíslega gegn stefnuskrá flokks
síns og létu sér bæði hagsmuni barna og
hefðbundnar hugmyndir um velferðar-
aðstoð í léttu rúmi liggja.
VIÐHORF
Eftir Harald
Johannessen
haraldurj@
mbl.is
HUGMYND
menntamálaráðherra
um að senda Rás 2
norður yfir heiðar er
lítt dulbúin tilraun til að
slá Rás 2 af í eitt skipti
fyrir öll. Sá ráðherra,
sem falið hefur verið að
standa vörð um menn-
ingu ALLRA lands-
manna, vill skýrlega
leggja niður einu stofn-
un ríkisins sem ræktar
hér garð nýgildrar tón-
listar, og verður það að
teljast alvarleg aðför að
þeirri grein, sem þó
hefur ótvírætt gegnt
hlutverki helsta útherja
íslensks menningarlífs á undanförn-
um áratug. Þökk sé öllum Björkum,
Sigurrósum og Emelíönum þessa
lands.
Rás 2 hefur frá upphafi gegnt þýð-
ingarmiklu hlutverki við að hlúa að
viðkvæmum nýgræðingum og sprot-
um í nýgildri tónlist hér á landi. Slíkir
vaxtarbroddar geta hæglega um-
breyst í gróskumikinn og gjaldeyr-
isskapandi útflutning eins og dæmin
sanna. Framtak og uppörvun fólks á
borð við Ólaf Pál Gunnarsson, And-
reu Jónsdóttur, Magnús Einarsson,
Lísu Pálsdóttur o.fl. hefur reynst
ómetanleg hvatning mörgu ungu
listafólki stígandi sín fyrstu skref.
Ekki mun veita af því að styðja við
vænlega og raunhæfa nýsköpun í
landinu og renna fleiri stoðum undir
gjaldeyrissköpun framtíðarinnar.
Nýsköpun á sviði nýgildrar tónlistar
er nefnilega miklu raunhæfari en
sum þau útflutningsverkefni sem
stjórnvöld hafa stutt við hér á landi,
áratugum saman, án nokkurs árang-
urs.
Svæðisútvörp eru rekin með ágæt-
um í öllum landsfjórðungum. Það
þarf enga miðstöð svæðisútvarpa til
viðbótar þeirri miðstöð sem er sjálft
höfuðvígi Ríkisútvarpsins í Reykja-
vík. Akureyringar eiga allt gott skil-
ið, en ekki það að vera gerðir ábyrgir
fyrir aflífun Rásar 2. Með fullri virð-
ingu, þá býr íslenski tónlistarbrans-
inn ekki á Akureyri og er ekki á leið-
inni þangað.
Rás 2 sambærileg
við BBC Radio 1
Áhrifamesta úvarpsstöð Evrópu
er BBC Radio 1. Hún ræður afar
miklu um þróun og framgang nýrrar
rytmískrar tónlistar bæði í Bretlandi
og öðrum Evrópulöndum, Ástralíu
og jafnvel í Bandaríkjunum. Þó ólíku
sé saman að jafna, þá
jafngilda áform
menntamálaráðherra
því að breski mennta-
málaráðherrann mundi
heimta upp úr þurru að
BBC Radio 1 yrði gert
út frá Wolverhampton.
Það yrði að sjálfsögðu
hlegið að slíkum tillög-
um, því breski tónlist-
arbransinn er jú stað-
settur í London, ekki í
Wolverhampton.
Reyndar mundi
breski menntamálaráð-
herrann aldrei voga sér
að stinga upp á slíku,
því að þar í landi er hin
nýgilda tónlist virt og viðurkennd
sem ein mikilvægasta útflutnings-
grein þjóðarinnar, ómetanlega verð-
mæt fyrir ímynd lands og þjóðar og
atvinnugrein sem skapar lífsviður-
væri ótal fjölskyldum í landinu.
Hámenningu
stýrt úr Háuhlíð
Á Íslandi gegnir öðru máli. Hinn
lýðræðislega kjörni hjarðmaður
menningarlífsins í landinu, sjálfur
menntamálaráðherrann úr Háuhlíð
sem vissulega hefur unnið ýmsum
öðrum sviðum menningarlífsins um-
talsvert gagn, virðist hafa horn í síðu
þeirrar einu listgreinar sem hér um
ræðir.
Ríkistengt stoðkerfi nýgildu tón-
listarinnar í landinu er sem næst
ósýnilegt, ef Rás 2 sleppir.
Rétt er í þessu samhengi að minna
á að þó að menntamálaráðherra sé að
mörgu leyti framsækinn og nútíma-
lega þenkjandi, hefur hann einn allra
ráðherra ríkisstjórnarinnar, nú um
alllanga hríð, staðið í vegi fyrir að
löngu tímabært frumvarp iðnaðar-
og viðskiptaráðherra um þróunar- og
útflutningssjóð tónlistarinnar hljóti
eðlilega afgreiðslu í ríkisstjórninni.
Ekki er þó um að ræða sjóð sem
nemur meir en um 10% af því sem
t.a.m. Kvikmyndasjóði hefur verið
tryggt í ráðstöfunarfé á ári hverju
eða sem nemur tæpum 5% af því sem
leiklistarstarfsemin í landinu fær.
Lofsvert framtak Rásar 2
Á Rás 2 starfa margir mætir
starfsmenn sem hafa einungis örlítið
brot af því ráðstöfunarfé sem Rás 1
hefur til dagskrárgerðar. Samt hafa
þeir náð að vinna bæði merkilegt og
afar þarft starf í þágu nýgildrar tón-
listar í landinu og mætti þar t.d.
benda á hið lofsverða framtak að
hljóðrita fjölmarga tónleika fram-
sækinna rokk- og jazztónlistarmanna
á Íslandi og hlutast til um að þeim
tónleikum er útvarpað um alla Evr-
ópu! Það munar um minna í því tóm-
lætislega eyðimerkur-umhverfi sem
íslenskir tónlistarmenn á þessum
vettvangi hafa mátt búa við til þessa.
Það verður að teljast lítilsvirðing
gagnvart því ágæta fólki sem hefur
starfað, flest á smánarlaunum, að
uppbyggingu og þróun Rásar 2 und-
anfarin ár, að senda því, í gegnum
fjölmiðla, skilaboð af þessu tagi. Slíkt
er ekki til þess fallið að örva fólk til
dáða eða frekari nýsköpunar, fórna
og hugsjónastarfa.
Þá er rétt að benda á að sú smán-
arlega upphæð sem Rás 2 er úthlutað
til dagskrárgerðar á ári hverju, skil-
ar sér margfalt í auglýsingatekjum af
rásunum tveimur samtengdum, því
þrátt fyrir allt hlusta a.m.k. jafn-
margir á Rás 2 og hið annars ágæta
óskabarn, Rás 1.
„Vér mótmælum allir!“
Að endingu skal því vinsamlegast
beint til Björns Bjarnasonar mennta-
málaráðherra, að hann láti af aug-
ljósum ímugusti sínum á þessu út-
breiddasta formi nútímamenning-
arinnar og fari þess í stað að gegna
sjálfsögðum skyldum sínum við að
efla og styðja við framþróun nýgildr-
ar tónlistar í landinu. Hvers kyns
hringlandahætti með þá vöggu ný-
gildrar tónlistar sem Rás 2 er mun
harðlega mótmælt. Stétt okkar er
satt að segja fyrir löngu meira en nóg
boðið.
Að hætti frænda okkar á Norður-
löndunum skulum við gera út eina
myndarlega og menningarlega ríkis-
rekna útvarpsstöð sem getur leyft
sér að vera við alþýðuskap jafnframt
því að vera djörf, skapandi og fram-
sækin. Lengi lifi Rás 2!
Viljum við Rás 2
norður og niður?
Jakob Frímann
Magnússon
Útvarp
Hvers kyns hringlanda-
hætti með þá vöggu ný-
gildrar tónlistar sem
Rás 2 er, segir Jakob
Frímann Magnússon,
mun harðlega mótmælt.
Höfundur er tónlistarmaður.
ÉG SEM skrifa
þessar línur er í stórum
hópi þeirra, sem eiga
nána ættingja á Sunnu-
hlíð. Móðir mín, Ás-
laug, dvaldist þar um
tíma og faðir minn, Jós-
afat, er þar núna. Við
notum heitið hjúkrun-
arheimili um Sunnu-
hlíð, enda hefur það
verið ómetanlegt heim-
ili þeim sem þar dvelj-
ast og eru þannig til
heilsunnar að þeir
þurfa mikla umönnun.
Allir vita að það getur
verið erfitt fyrir gamalt
fólk, sem unnið hefur mikið um æv-
ina, að geta ekki gert einfalda hluti
vegna heilsubrests, en með þeirri
hjálp, sem þau fá á Sunnuhlíð, geta
þau haldið reisn og virðingu í heim-
ilislegu umhverfi. Frábærlega hæft
og elskulegt starfsfólk á sinn stóra
þátt í því að gera Sunnuhlíð að góðu
heimili.
Þegar Sunnuhlíð, Hjúkrunarheim-
ili aldraðra í Kópavogi, var byggt
fyrir 20 árum var það fyrsta hjúkr-
unarheimili hér á landi, sem sérstak-
lega var gert fyrir
sjúka aldraða. Síðan
hafa allmörg slík heim-
ili verið byggð. Upphaf-
lega var hugmyndin að
Sunnuhlíð myndi nýt-
ast að verulegum hluta
sem hvíldarheimili, þar
sem aldraðir gætu
dvalist tímabundið,
e.t.v. nokkrar vikur, en
horfið svo aftur til fyrra
heimilis. Í raun hefur
þróunin orðið sú að
dvalargestir hafa oftar
en ekki ílenst á hjúkr-
unarheimilinu, enda
hefur heilsufar þessa
fólks vissulega gefið tilefni til þess.
Á þeim árum, sem liðin eru frá því
að Sunnuhlíð var byggð, hefur margt
breyst. Íbúafjöldi á þessu svæði hef-
ur aukist, en jafnframt hefur öldr-
uðum fjölgað meira en öðrum aldurs-
hópum. Það er því orðið meira en
tímabært að stækka Sunnuhlíð, en
nú er unnið að því og verður 27 rúma
viðbygging tekin að hluta í notkun í
næsta mánuði, nóvember 2001.
Sunnuhlíð er í eigu svonefndra
Sunnuhlíðarsamtaka, en að þeim
standa 11 þjónustuklúbbar. Fjár-
mögnun fyrri áfanga Sunnuhlíðar
var m.a.fólgin í frjálsum framlögum
bæjarbúa. Fjáröflun til þess að ljúka
við stækkunina stendur nú yfir og
verður á næstunni leitað til Kópa-
vogsbúa til þess að hlaupa undir
bagga.
Kópavogsbúar góðir. Tökum vel á
móti fulltrúum klúbbanna, þegar
þeir heimsækja okkur og látum fé af
hendi rakna til þess að ljúka megi
framkvæmdinni. Margar hendur
vinna létt verk. Öll framlög eru vel
þegin og koma að notum, einnig þótt
einstakar upphæðir séu ekki háar.
Heimili að heiman
Kristín Líndal
Fjársöfnun
Stækkun Sunnuhlíðar,
Hjúkrunarheimilis aldr-
aðra í Kópavogi, segir
Kristín Líndal, bætir
úr brýnni þörf.
Höfundur er grunnskólakennari.