Morgunblaðið - 02.03.2002, Blaðsíða 28

LISTIR
28 LAUGARDAGUR 2. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
OFT er talað um stjúpmóðurlegt
sinnuleysi tónskálda í garð víólunnar,
eins og sést af hlutfallslega rýrum
hlut hljóðfærisins í tónbókmenntum.
En hvað má þá ekki segja um kontra-
bassann? Þessi – miðað við stærð –
ljúfi risi fiðlufjölskyldunnar hefur
orðið að þola þvílíkt afskiptaleysi, að
konsertar fyrir hann eru enn teljandi
á fingrum. Hér á landi hefur þannig
aðeins einn slíkur verið saminn hing-
að til, Niður eftir Þorkel Sigurbjörns-
son frá 1974, og íslenzk samleiksverk
fyrir kontrabassa, hvað þá án undir-
leiks, trúlega varla til (með fyrirvara
um hugsanlega undantekningu eftir
okkar mann í Hollywood, Árna Eg-
ilsson). Verk Karólínu Eiríksdóttur
sem hér var frumflutt gæti því sem
hægast verið fyrsta íslenzka dæmið af
síðari sortinni.
Með ört vaxandi leikfærni síðari
áratuga hafa kontrabassaleikarar
eðlilega viljað fá aukna hlutdeild í
sviðsljósinu, og sólisti kvöldsins, Þórir
Jóhannsson, meðlimur í Sinfóníu-
hljómsveit Íslands og kennari við
Tónlistarskóla Kópavogs, var meðal
nýlegra dæma um það. Tónleikarnir
báru hina talandi yfirskrift Kontra-
bassi í bak og fyrir og voru liður í tón-
leikaröð kennara við nefnda mennta-
stofnun. Fyrst var leikin Elegía fyrir
bassa og píanó eftir Ítalann Giovanni
Bottesini (1821–89), sem ásamt eldri
landa sínum Dragonetti var meðal
fyrstu kontrabassasnillinga tónsög-
unnar og e.t.v. sá mesti allra tíma.
Elegían var heillandi lítið stykki, flutt
af syngjandi mýkt við ámóta mjúkan
blokkhljómaundirleik Nínu Mar-
grétar, sem hafði flygillokið alveg
niðri fram að Silungakvintettinum.
Jafnvægið var eftir því furðugott. Aft-
ur á móti virtist heyrð Salarins frekar
óhagstæð tíðnisviði bassans, ugglaust
að hluta vegna stærðar, og hefði
minna hús (t.d. Laugarneskirkja)
sennilega veitt meiri hljómfyllingu.
Verk Karólínu Eiríksdóttur fyrir
kontrabassa án undirleiks var
splunkunýtt, samið um og eftir síð-
ustu jól, og bar hið vænlega nafn Gra-
dus ad Profundum. Titillinn merkir
nokkurn veginn „Stigi niður til und-
irdjúpanna“ og minnir auðvitað á
þverstæðu sína, Gradus ad Parnass-
um, kontrapunktkennslubókina
frægu eftir Fux. Forskrift samkvæmt
var hafizt handa efst undir súð og
smám saman leitað niður að kjallara.
Upphafið var sérlega eftirvæntinga-
rörvandi, þar sem 5–6 tóna steffrum
hvísluðu dulúðugt eggjandi á flautu-
tónum efstu pósísjóna, m.a.s. með
nokkrum tvíhljómum inn á milli, en
verkaði öðrum þræði eins og auð-
mjúkt ákall til ljóss og hæða neðan úr
fjötrum myrkurs og gleymsku.
Kontrabassinn hefur á fleiri náttúru-
yfirtónum að skipa en nokkurt annað
strokfæri, og hefði að skaðlausu mátt
virkja þá meir en gert var, þó að
kynni eitthvað að hafa ruglað heildar-
hugsun „niðurstigningar“. Hefð-
bundnari leikaðferðir og lægri tíðni-
svið tóku síðan við, þ.á m. pizzicato
(plokk), sem sömuleiðis hefði mátt
beita meir til skiptis við strokin, enda
sem fyrr segir meðal meginkosta
bassans. Seinni hluti verksins kom
hins vegar rapsódískara fyrir hlustir
en upphafið og leiddi sumpart hugann
að ráðvilltum risa að ráfa í rökkrinu;
a.m.k. átti undirritaður örðugt með að
greina stefrænt heildarsamhengi við
fyrstu heyrn. Þórir lék af einbeittri
mýkt, en hefði kannski mátt sýna að-
eins fleiri skaptennur, þrátt fyrir ljúf-
mennskulegt lundarfar hljóðfærisins.
Þó að sólistinn hefði einnig mátt
brýna betur raustina voru munnlegar
kynningar hans á milli atriða fróðleg-
ar. Nýjust fyrir mér var sú fregn að
upphafsgerð 1. gömbusónötu Bachs í
G-dúr (BWV 1027) væri tríósónata
fyrir tvær flautur og fylgibassa. Gæti
það mætavel passað miðað við eðli
þessa einstaklega melódískt heillandi
verks, þar sem vinstri handar partur
hljómborðs og gömbuparturinn (hér
umritaður fyrir kb.) virðast sem skap-
aðir fyrir þýzka þverflautu og sam-
leikur þeirra allur á jafnræðisgrund-
velli. Þau Þórir og Nína léku þetta
meistaraverk af yfirveguðum sveigj-
anleika. Hafi bassinn á mestu fingur-
brotsstöðum hásviðsins einstaka
sinnum minnt lítillega á illkvittni and-
stæðinga hljóðfærisins um að virtúós
bassaleikur hljómi eins og „ölvaður
sellisti“ var mótunin alltjent falleg og
músíkölsk.
Silungakvintett Schuberts eftir hlé
er nánast eina verulega þekkta
kammerverkið með þátttöku bæði pí-
anós og kontrabassa og varð því trú-
lega fyrir valinu, enda þótt fengur
hefði verið að heldur minna þvældu
stykki – t.d. Kvintetti Dvoráks,
Serenata in vano (Nielsen) eða ein-
hverjum af bassakvartettum Rossin-
is, svo nokkur klassísk dæmi séu reif-
uð. En perla Schuberts stendur samt
alltaf fyrir sínu, enda gerði hann sig
líka dável í samstilltum flutningi ofan-
getinna fimmmenninga. Eina ferðina
enn.
Hinn ljúfi risi
í rökkrinu
TÓNLIST
Salurinn
Bottesini: Elegia. Karólína Eiríksdóttir:
Gradus ad Profundum (frumfl.). J.S.
Bach: Sónata í G. Schubert: Silunga-
kvintettinn. Þórir Jóhannsson, kontra-
bassi; Margrét Kristjánsdóttir, fiðla; Guð-
rún Þórarinsdóttir, víóla; Arnþór Jónsson,
selló; Nína Margrét Grímsdóttir, píanó.
Þriðjudaginn 26. febrúar kl. 20.
KAMMERTÓNLEIKAR
Ríkarður Ö. Pálsson
Verk eftir Gunnar Karlsson.
Í LISTASAFNI Borgarness verður
opnuð samsýning fjögurra mynd-
listarmanna í dag, laugardag, kl. 15,
en þeir eru allir búsettir í Reykja-
vík. Þetta eru þau Björg Örvar,
Gunnar Karlsson, Jón Axel Björns-
son og Valgarður Gunnarsson sem
öll stunduðu saman nám í listmálun
við málaradeild Myndlista- og hand-
íðaskóla Íslands á árunum 1975– 79.
Sýningin ber yfirskriftina „170
sinnum hringinn“, en á sýningunni
verða sýnd ný málverk máluð með
olíu í stærðinni 170 x 170 cm, eitt
frá hverjum listamanni.
Sýningin í Listasafni Borgarness
er fyrsti viðkomustaður verkanna á
leiðinni hringinn í kringum landið,
en verkin verða sett upp á ýmsum
menningarstöðum í landshlutunum
fjórum fram eftir árinu 2002.
Fjórmenningarnir hafa allir sýnt
mikið og víða á sínum ferli og eru í
fremstu röð íslenskra málara í dag,
en þetta er í fyrsta sinn sem þau
sýna saman verk sín.
Sýningin er opin virka daga kl.
13–18 og þriðjudags- og fimmtu-
dagskvöld til kl. 20. Sýningunni lýk-
ur 3. apríl.
„170 sinnum
hringinn“
ANNAR hluti 30 ára afmælissýning-
ar Myndhöggvarafélagsins í Reykja-
vík var opnaður í miðrými Listasafns
Reykjavíkur – Kjarvalsstöðum, sl.
fimmtudag. Verkin á sýningunni eru
eftir Þór Vigfússon og Hallstein Sig-
urðsson en sýning þeirra stendur til
1. apríl.
Morgunblaðið/Kristinn
Annar hluti
afmælissýningar
MÓTETTUKÓR Hallgrímskirkju heldur tónleika í Reykholtskirkju í dag,
laugardag, kl. 16.
Efnisskrá tónleikanna gefur góða mynd af efnisskrá kórsins í þau tæpu 20
ár sem hann hefur starfað. Tónleikarnir hefjast á íslenskum sálmalögum við
vers úr Passíusálmum séra Hallgríms Péturssonar og elsta sálminum í
sálmabókinni, Heyr, himna smiður eftir Kolbein Tumason, við lag Þorkels
Sigurbjörnssonar. Eftir franska tónskáldið Maurice Duruflé flytur kórinn
Fjórar mótettur ópus 11 en ein þeirra, Ubi caritas, hefur verið mjög oft á efn-
isskrá kórsins. Þá flytur kórinn verk eftir norsku tónskáldin Knut Nystedt og
Trond Kverno og eftir Eistlendinginn Arvo Pärt flytur kórinn Magnificat
(Lofsöngur Maríu).
Tónleikarnir eru á vegum Tónlistarfélags Borgarfjarðar.
Mótettukórinn
í Reykholtskirkju