Morgunblaðið - 02.03.2002, Blaðsíða 32

HEILSA
32 LAUGARDAGUR 2. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Forsætisráðherra,
Davíð Oddsson, upplýsti
í Kastljósþætti Sjón-
varpsins sl. þriðjudag
hvað honum hafi einkum
mislíkað í starfsemi
Landssímans og að hann
hafi ekki legið á skoðun-
um sínum í samtölum við
samgönguráðherra. Þar
sem ráðherrann skýrði
nú uppsögn mína úr
starfi forstjóra Símans
og sinn þátt í henni með
vísan til þessara atriða
þykir mér óhjákvæmi-
legt að láta eftirfarandi
koma fram varðandi umrædd mál-
efni:
1. Forsætisráðherra kvaðst hafa
verið ósáttur við kaup Símans á
hlutafé í öðrum fyrirtækjum. Þessi
gagnrýni snýr beint að stefnu Sím-
ans, sem stjórn félagsins mótaði í
október 1999 að höfðu samráði við
fulltrúa eiganda og með samþykkt
hans. Þar var horft til þess að mark-
aðshlutdeild í hefðbundinni símaþjón-
ustu hlyti að minnka og ný starfsemi
yrði að standa undir vexti félagsins.
Því var þar beinlínis sagt að Síminn
ætti að fjárfesta í öðrum félögum og
stefna að því að ný starfsemi stæði
fyrir þriðjungi af tekjuaukningu kom-
andi ára. Þá miðaði stefnan að því að
styðja við þróun íslensks tæknisam-
félags með virkri þátttöku og sam-
vinnu við önnur fyrirtæki.
Fjárfesting í öðrum félögum var
því ekki dagleg rekstrarleg ákvörðun
á hendi forstjóra heldur framkvæmd
á yfirvegaðri stefnu og hliðstæðri því
sem önnur símafélög lögðu áherslu á
um þær mundir. Þessi stefna var vel
kynnt og enginn ágreiningur um hana
fram undir það að erfiðleikar fóru að
setja mark sitt á rekstur tæknifyrir-
tækja um allan heim. Í kjölfar þess
hafa margir talið sig sjá að fjárfest-
ingar í þeim félögum hefðu betur ver-
ið minni. Allar fjárfestingar Símans
voru ákveðnar í stjórn og þær mik-
ilvægustu kynntar sérstaklega
fulltrúum eiganda og einkavæðingar-
nefnd að hennar ósk.
Ýmsir erlendir bankar töldu þessi
eignatengsl við önnur fyrirtæki
styrkja Símann. Einkavæðingar-
nefnd dregur þessar fjárfestingar
einnig fram sem sérstakan styrk Sím-
ans í skýrslu sinni til Alþingis í febr-
úar 2001. Það er því misskilningur hjá
forsætisráðherra að þessi þáttur í
starfsemi Símans hafi verið einkamál
forstjóra félagsins.
2. Ráðherra segir fimm milljarða er-
lenda lántöku Símans hafa stórskaðað
félagið. Þetta er einnig misskilningur.
Hið rétta er að síðustu tvö ár tók Sím-
inn tvö erlend lán, sem svaraði 30 millj-
ónum bandaríkjadala hvort ár, til að
fjármagna uppbyggingu í kjarnastarf-
semi félagsins, greiðslur til ríkissjóðs
og aðrar fjárfestingar. Lánin voru í
nokkrum myntum og lánskjör miklu
hagkvæmari en buðust innanlands.
Fáir sáu fyrir það hrun á gengi krón-
unnar sem varð á árinu 2001 og for-
sætisráðherra lýsti sem miklu yfir-
skoti. Það hefur líka reynst svo að lánið
sem tekið var á sl. ári hefur beinlínis
lækkað í krónum talið eftir því sem
gengið hefur styrkst. Við mat á hag-
kvæmni verður að bera saman kjör er-
lendra lána við innlend lánskjör, vexti
og verðtryggingu sem á sl. ári hækkaði
höfuðstól verðtryggðra lána um nær
9%. Á þann mælikvarða er nú veruleg-
ur hagnaður á síðara láninu en enn
nokkur halli á því fyrra sem fer þó
hratt lækkandi. Hvernig til hefur tek-
ist verður fyrst endanlega metið við
uppgjör. Lántökur voru ákveðnar af
stjórn og lánin tekin með vitund stjórn-
valda. Gagnrýni á stjórn og stjórnend-
ur Símans fyrir að hafa valið að fjár-
magna uppbyggingu með erlendu
lánsfé á því ekki við rök að styðjast
miðað við þekktar forsendur í efna-
hagslífinu.
3. Ráðherra víkur að rógburði sem
ég mátti sæta af hendi ótilgreindra að-
ila um meinta misnotkun á stöðu minni
hjá Símanum við kaup á hlutabréfum
fyrir eigin reikning. Um
þetta er það eitt að segja
að menn hafa hefur lagt
mikið á sig við að reyna
að finna þessum rógi stoð
en eðlilega án nokkurs
árangurs. Ég hvatti alla
sem kynnu að hitta þessa
sögumenn að kalla eftir
dæmunum og þá varð
fátt um svör því sögurnar
voru hreinn tilbúningur.
Það verður enginn meiri
maður af því að hlusta
eftir rógi, og minni af því
að bera hann út.
4. Forsætisráðherra
lýsti því að hann teldi kaup Símans á
helmingshlut í eignum Orkuveitunnar
við Suðurlandsbraut óskynsamleg.
Hér er enn um stefnu félagsins að
ræða, að færa starfsemi Símans sam-
an í og við Múlastöð og ná þannig
fram sparnaði. Með kaupum á helm-
ingshlut á þessum fasteignum var
ætlunin að tryggja aðgang að hús-
næði á svæðinu og möguleika á ný-
byggingum sem hentað gætu tækni-
fyrirtækjum sem starfa vildu í nánd
við Símann. Vegna samdráttar í efna-
hagslífi var byggingaráformum slegið
á frest en möguleikarnir bíða og það á
einum besta stað í Reykjavík. Hlut-
deild Símans í kaupum þessara eigna
var um 500 milljónir en söluverð ann-
arra fasteigna Símans var á sama
tíma um 1.050 milljónir. Allar þessar
ákvarðanir voru teknar af stjórn og
kynntar fulltrúa eiganda áður en til
framkvæmdar kom.
5. Vegna ummæla um flutning á
trjáplöntum og tengingu sumarbústað-
ar okkar hjóna við símkerfið, er rétt að
taka fram að þau mál voru rædd og
frágengin við uppgjör í tengslum við
starfslok mín hjá Símanum. Það er
einnig yfirlýst að þessi mál tengjast
ekki ákvörðun um uppsögn og því ekki
efni til að fjalla nánar um þau hér.
6. Ummæli forsætisráðherra sýna
aðhann hafi talið eðlilegt að endur-
skoða og dæma stefnu og ákvarðanir
sem stjórn Landssíma Íslands hf.
hafði mótað að höfðu samráði við sam-
gönguráðherra. Að það leiði af hlut-
verki hans sem ráðherra efnahags-
mála að hafa bein áhrif á stefnumótun
og rekstur ríkisfyrirtækja skilgreinir
stöðu hlutafélaga í meirihlutaeigu rík-
isins alveg upp á nýtt. Það virðist
þannig misskilningur að formleg
stefnumótun stjórna slíkra hlutafélaga
eða samþykki þess ráðherra sem
gagnvart þeim kemur fram í umboði
eiganda hafi mikið gildi. Endanlegt
mat á því hvort stefna félags og ein-
stakar ákvarðanir séu réttar eða rang-
ar eigi heima hjá forsætisráðherra án
tillits til verkaskiptingar ráðherra eða
boðleiða skv. hlutafélagalögum. Það
hlýtur að vera örðugt að feta örugga
slóð í rekstri félags sem svo er ástatt
um að ákvarðanir stjórnar og form-
legra hluthafa hafa enga þýðingu þeg-
ar föðurhöndin fer af stað.
Störf mín sem forstjóra Landssíma
Íslands hf. eru auðvitað ekki hafin yfir
gagnrýni. Gagnrýni forsætisráðherra
er eins og ég hefi rakið þó augljóslega
á misskilningi byggð. Mér er það því
ánægjuefni að ráðherrann og sérstak-
ur trúnaðarmaður hans, fv. formaður
einkavæðingarnefndar, eiga það sam-
merkt að telja Símann gott og traust
fyrirtæki og góðan fjárfestingarkost.
Þá hefur ekki verið til einskis unnið.
Sannleikskorn
í Símamáli
Þórarinn V.
Þórarinsson
Höfundur er fyrrverandi forstjóri
Landssíma Íslands hf.
Símamálið
Störf mín, segir
Þórarinn V. Þórarins-
son, eru ekki hafin yfir
gagnrýni en gagnrýni
forsætisráðherrans er á
misskilningi byggð.
Spurning: Móðir mín hefur und-
anfarið verið að kaupa talsvert af
Penzim-áburði sem hún notar við
fótasárum og fótsveppum vegna
þess að henni var ráðlagt það í
apótekinu. Hvað gerir Penzim og
við hverju er það best og ætti ég
að senda móður mína til læknis til
að láta líta á fótasárin sem mér
finnst vera að versna? Hún er 79
ára og með væga sykursýki.
Svar: Því er fyrst til að svara að
bréfritari ætti án tafar að láta
lækni líta á fótasár móður sinnar
og fá ráðleggingar um meðferð
þeirra. Ástæða er til að kanna
hvort fótasárin séu vegna syk-
ursýkinnar og hvort sykursýkinni
sé haldið í skefjum á fullnægjandi
hátt. Penzim er ekki lyf og ætti
ekki að nota við neinu sem er jafn
alvarlegt og fótasár. Penzim er
unnið úr fiskúrgangi og inniheldur
ensým eða efnahvata sem talið er
að komist í gegnum húðina og
brjóti niður prótein. Hugsanlegt
er að Penzim geti gert gagn við
einhverju, og væri óskandi að svo
væri, en það er ekki vitað vegna
þess að engar skipulagðar rann-
sóknir hafa verið gerðar á áhrifum
þess á fólk. Penzim var sett á
markað sem snyrtivara fyrir 1-2
árum en í kynningum og auglýs-
ingum hefur því verið lýst sem
lyfi. Í þessum kynningum hefur
því verið haldið fram að Penzim
bæti eða jafnvel lækni ýmiss kon-
ar sjúkdóma eins og exem, psor-
iasis, slitgigt, liðagigt, fótsveppi og
sitthvað fleira og nú síðast bættist
júgurbólga í kúm á listann. Aug-
lýsingar og kynningar af þessu
tagi eru brot á lyfjalögum vegna
þess, að vöru eins og hér um ræðir
má ekki auglýsa með tilvísan í
sjúkdóma. Einhverjar rannsóknir
munu hafa verið gerðar á þessari
vöru en því miður vantar alveg
skipulagðar rannsóknir á sjúk-
lingum með þá sjúkdóma sem um
ræðir og þess vegna ríkir óvissa
um hugsanlegt notagildi. Selj-
endur vörunnar hafa í kynningum,
m.a. á netinu, vitnað í reynslu
nokkurra einstaklinga sem telja
sig hafa haft gagn af notkun henn-
ar en slíkar reynslusögur geta í
besta falli gefið vísbendingar um
hvað ætti helst að rannsaka. Ég er
alls ekki að draga í efa frásagnir
þessa fólks en einfaldlega að
benda á að slíkar kannanir hjá fá-
einum einstaklingum geta aldrei
komið í stað vandaðra rannsókna
sem gerðar eru til að sanna eða af-
sanna notagildi. Hér þarf að taka
til hendinni og gera vandaðar
rannsóknir þar sem nægjanlega
stórum hópi sjúklinga með við-
komandi sjúkdóm er gefið Penzim
og öðrum hópi sams konar sjúk-
linga er gefin lyfleysa (sams konar
áburður en án virkra efna). Við
samanburð á árangri af meðferð
þessara tveggja sjúklingahópa er
hægt að skera úr um hvort Penz-
im geri gagn við viðkomandi sjúk-
dómi eða kvilla. Engin önnur að-
ferð er viðurkennd til að skera úr
um virkni og um framkvæmd
slíkra rannsókna gilda alþjóðlegar
reglur sem Ísland er aðili að. Því
miður hafa engar slíkar rann-
sóknir verið gerðar á hugs-
anlegum verkunum Penzims.
Það er ánægjulegt þegar ís-
lenskir athafnamenn og eldhugar
koma fram með eitthvað nýtt sem
gæti skapað atvinnu og verðmæti,
jafnvel útflutningsverðmæti. Það
er mjög mikilvægt að staðið sé að
slíkum framkvæmdum á faglegan
hátt þannig að allir geti vel við un-
að, framleiðendur, opinberir eft-
irlitsaðilar og neytendur. Þegar
nauðsynlegum rannsóknum er
lokið verður hægt að markaðs-
setja vöruna með fullyrðingum
sem hægt er að standa við.
Hvað gerir Penzim?
MAGNÚS JÓHANNSSON LÆKNIR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Var sett á
markað sem
snyrtivara
 Lesendur Morgunblaðsins geta spurt
lækninn um það sem þeim liggur á hjarta.
Tekið er á móti spurningum á virkum
dögum milli klukkan 10 og 17 í síma
5691100 og bréfum eða símbréfum merkt:
Vikulok. Fax 5691222. Einnig geta lesend-
ur sent fyrirspurnir sínar með tölvupósti á
netfang Magnúsar Jóhannssonar:
elmag@hotmail.com.
FORVARNARGILDI þess að konur
fari í reglulega brjóstaskoðun með
gegnumlýsingu vegna krabbameins
hefur verið mjög til umræðu und-
anfarið, ekki síst í Bandaríkjunum,
og í vitnaleiðslum tveggja heilbrigð-
isnefnda um málið á Bandaríkjaþingi
í vikunni kom fram að deilan hefði
ruglað konur mjög í ríminu og skap-
að ótta.
„Konur vita ekki lengur hverjum á
að trúa eða hvað þær eiga að gera,“
sagði Barbara Mikulski öldunga-
deildarþingmaður í vitnaleiðslunum.
Mælt með brjóstaskoðun
þrátt fyrir efasemdir
Ekkert nýtt kom fram fyrir þing-
nefndunum en þingmennirnir, sem í
þeim sitja, kváðust að þeim loknum
allir styðja áframhaldandi áherslu á
að konur færu í brjóstaskoðun.
Umræðan hófst eftir að danskir
vísindamenn, sem höfðu farið yfir
niðurstöður rannsókna á gildi
brjóstaskoðana undanfarna þrjá
áratugi, greindu frá því að þessar
rannsóknir væru svo gallaðar að
ógerningur væri að segja til um það
hvort reglulegar brjóstaskoðanir
hefðu orðið til þess að draga úr
dauðsföllum af völdum brjósta-
kabbameins.
Bandaríkjastjórn skipaði óháða
nefnd til þess að rannsaka þessi mál
og skilaði hún niðurstöðum fyrir
viku. Sagði nefndin að það væru
nokkrar vísbendingar um að með því
að fara reglulega í brjóstaskoðun
mætti draga úr líkunum á að deyja
úr brjóstakrabbameini um 20%. Að
sögn nefndarinnar hefur röntgen-
myndataka mest að segja fyrir kon-
ur yfir fimmtugu, en konur yfir fer-
tugu njóti einnig góðs af þeim.
Hins vegar er ekki eining um það
við hvaða aldur brjóstaskoðun eigi
að hefjast og ráðleggur nefndin kon-
um að ráðgast við lækni sinn til að
meta hættuna í hverju tilfelli.
Áhættuþættir geta verið ýmsir, til
dæmis að móðir eða systir hafi feng-
ið brjóstakrabbamein, kona hafi
eignast fyrsta barn eftir þrítugt eða
vart hefur orðið við óvenjulegan
frumuvöxt við lífsýnatöku.
Ekki er heldur talið sannað að
betra sé að fara í brjóstaskoðun ár-
lega en annað hvert ár.
Þá er heldur ekkert, sem sýnir að
það bjargi lífum að kona, eða læknir,
skoði brjóst með því að þreifa á því
auk gegnumlýsingar, að því er fram
kemur í niðurstöðum nefndarinnar.
Dregur úr skoðunum
Um 30 milljónir bandarískra
kvenna fara árlega í brjóstamynda-
töku, en hins vegar hefur dregið úr
þessum skoðunum eftir að Danirnir
birtu niðurstöður sínar. Bandaríska
krabbameinsstofnunin samsinnti því
í janúar að niðurstöður Dananna
vektu verulegar efasemdir. Spurn-
ingin væri sú hvort brjóstamynda-
takan væri nothæf til að greina æxli
nógu snemma, eða hvort örlög sjúk-
lingsins væru í raun ráðin þegar
hægt væri að greina æxlið með
myndatöku vegna þess að of langur
tími væri liðinn frá því að það hefði
myndast, þótt smátt væri við grein-
ingu.
Krabbameinsstofnunin og nefnd
Bandaríkjastjórnar voru á sama
máli um að þær rannsóknir, sem
gerðar hefðu verið á brjóstaskoðun á
áttunda og níunda áratugnum hefðu
verið gallaðar, en ekki meingallaðar.
Danirnir hefðu til dæmis virt að vett-
ugi sænska rannsókn vegna þess að
þar hefði staðið að konur, sem fóru í
brjóstaskoðun, hefðu dáið „með“
krabbamein, en þær, sem ekki fóru í
brjóstaskoðun, „úr“ krabbameini. Þó
mætti segja að einn þáttur í forvarn-
arstarfinu væri að finna brjósta-
krabbameinið það snemma að sjúk-
lingarnir lifðu það lengi að þær
létust af einhverju öðru en krabba-
meininu, svo vitnað sé í Peter Green-
wald, sem fer fyrir forvarnarstarfi
hjá bandarísku krabbameinsstofn-
uninni. Hann segir að dauðsföllum af
völdum brjóstakrabbameins hafi
fækkað í Bandaríkjunum á síðasta
áratug og rekur það til brjóstaskoð-
unar með gegnumlýsingu.
Í deilu þessari hefur verið bent á
að brjóstaskoðun geti engu að síður
ráðið úrslitum um það hvort æxli
greinist það snemma að ekki þurfi að
fjarlægja brjóst sjúklings. Hillary
Clinton öldungadeildarþingmaður
sagði eftir vitnaleiðslurnar í vikunni
að þrátt fyrir allt kæmu deilur um
tölfræði leikmönnum að litlu gagni.
Deilur um gagnsemi
brjóstaskoðunar
Dönsk rannsókn um brjóstaskoðun með gegnumlýsingu hefur vakið efa-
semdir um gagnsemi hennar, m.a. í Bandaríkjunum þar sem málið var
tekið fyrir á þingi. Mælt er þó með að konur fari áfram í skoðun.
Washington. AP.