Morgunblaðið - 02.03.2002, Blaðsíða 46

MINNINGAR
46 LAUGARDAGUR 2. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Erna, föðursystir mín, var sann-
kallaður sólargeisli sem vermdi mig
og fjölskyldu mína. Á 85 ára afmæl-
isdaginn hennar hafði ég orð á þessu
við hana, en hún sagði það ofmælt.
Mér finnst það þvert á móti vera of
lítið sagt því Erna auðgaði líf allra
sem hún kynntist. Hún var fljót að
koma auga á bestu hliðar vina sinna
og ættingja og ósjálfrátt kom hið
besta í fari þeirra fram í návist henn-
ar. Hin skæra sál hennar lýsti upp
hversdagsfólk og venjulega hluti
þannig að það stirndi á það.
„Þú ert heppin að vera fædd með
svona jákvætt viðhorf til lífsins,“
sagði ég einu sinni við hana.
„Það er ekki heppni,“ svaraði hún.
„Ég tók einu sinni djúpstæða ákvörð-
un um að horfa frekar á björtu hlið-
arnar í tilverunni.“ Í huga Ernu voru
kærleikur og trú óaðskiljanleg. Hún
var ein af þeim fáu sem ég hef kynnst
sem hafði lesið alla Biblíuna, en eft-
irlætiskafli hennar var án efa þessi:
„Þótt ég talaði tungum manna og
engla, en hefði ekki kærleika, yrði ég
hljómandi málmur eða hvellandi
bjalla. Og þótt ég hefði spádómsgáfu
og vissi alla leyndardóma og ætti alla
þekking, og þótt ég hefði svo tak-
markalausa trú, að færa mætti fjöll úr
stað, en hefði ekki kærleika, væri ég
ekki neitt.“ (Fyrra Korintubréfið 13,
1–2) Það hékk á veggnum í svefnher-
bergi hennar lítið veggteppi, útsaum-
að af dóttur minni, með orðinu, AÐR-
IR, en að hugsa um aðra var hennar
mesta gleði í lífinu.
Erna hafði til að bera gífurlegan
viljastyrk til þess að láta gott af sér
leiða. „Allt og sumt sem við getum
gert er að reyna að láta gott af okkur
leiða á þeim litla skika sem okkur er
úthlutað hér á jörðinni,“ var hún vön
að segja. Þetta, ásamt takmarkalaus-
um eiginleika hennar til að fyrirgefa
þeim sem gerðu á hlut hennar, voru
hornsteinar trúar hennar.
Hún dáði börn. Og þegar fyrsta
barnið mitt fæddist árið 1976 fórum
við að skiptast á heimsóknum. Hún
heimsótti okkur einu sinni á ári til
Bandaríkjanna og svo fór ég með
börnin þrjú í heimsókn til hennar í
litla timburhúsið á Suðurgötu 29.
Meðan á þessum heimsóknum stóð
voru lítil takmörk fyrir eldmóði henn-
ar. Við ókum um allt, fórum í langar
gönguferðir, snæddum óteljandi mál-
tíðir undir berum himni. Á kvöldin
spilaði hún á spil við börnin, eitt í einu.
Erna var alltaf að lesa eitthvað úr
heimsbókmenntunum. Í einni heim-
sókninni til mín bar hún alltaf með sér
Don Quixote eftir Cervantes. Hún átti
til að skella skyndilega upp úr yfir
þessum lestri og lesa svo upphátt eitt-
hvað smellið um Sancho Panza eða
Dulcineu.
Hún tók góða skapið með ásamt
vegabréfinu þegar hún fór á milli
landa. Á sinn hátt var hún þekkt úti
um allar jarðir. Verslunareigendur,
nágrannar, og vinir í Alexandríu
minnast Ernu með hlýju. Eitt dæmi
var önugi lyfsalinn, en Erna leit á
hann sem sérstakt verkefni sitt. „Ég
er harðákveðin í að koma honum til að
brosa,“ sagði hún við mig. Auðvitað
ERNA
EGGERZ
✝ Erna Eggerzfæddist 2. apríl
1909 í Vík í Mýrdal.
Hún lést 6. janúar
síðastliðinn. Foreldr-
ar hennar voru Sig-
urður Pétursson
Eggerz, sýslumaður,
alþingismaður, ráð-
herra og bæjarfóg-
eti, f. 1. mars 1875, d.
16. nóvember 1945,
og Sólveig Kristjáns-
dóttir Eggerz, hús-
freyja, f. 8. ágúst
1887, d. 26. febrúar
1975. Bróðir hennar
var Pétur Eggerz, f. 30. maí 1913,
d. 12. maí 1994.
Erna gekk í Menntaskólann í
Reykjavík og vann í marga ára-
tugi í Útvegsbanka Íslands.
Útför Ernu fer fram frá Dóm-
kirkjunni í dag og hefst athöfnin
klukkan 14.
tókst henni það að lok-
um og hann slóst í aðdá-
endahópinn. Annar ein-
stakur eiginleiki Ernu
var örlæti hennar. Hún
var sjálf algerlega laus
við efnishyggju og átti
þess vegna auðvelt með
að gefa. Og fólk endur-
galt gjafir hennar. Hún
hafði sérstakt dálæti á
hlutum sem búnir voru
til af þeim ótal börnum
sem höfðu ást á henni.
Samskipti hennar við
börn voru einstök og
ekki einskorðuð við
börn ættingja hennar heldur náðu
einnig til nágranna og blaðburðar-
barna, sem hún bauð oft inn í heitt
súkkulaði. Hún sagði þetta einu sinni
við barn sem færði henni gjöf: „Ég
festi þetta við gluggatjöldin í svefn-
herberginu mínu svo ég sjái það á
hverjum degi þegar ég vakna.“ Ég
man eftir einu tilfelli þar sem tryggð
hennar við dauðan hlut stangaðist á
við ást hennar á mannveru.
Sólin skein inn um austurgluggann
á setustofunni þennan dag og varpaði
geislum sínum yfir gömlu hæginda-
stólana og stífuðu, hvítu skrautdúk-
ana á dökku stofuborðinu. Við Erna
stóðum í dyrunum á milli dagstofunn-
ar og setustofunnar. Hún þurrkaði
svitadropa af enni sér á viskastykki.
Enda hafði hún staðið í miklu. Við
vorum þá búnar að fjarlægja allt brot-
hætt úr stofunni. Eða það héldum við.
En tveggja ára sonur minn stóð þög-
ull við hlið mér og saug þumalputt-
ann.„Það er aðeins einn hlutur hér
inni sem mér er sárt um,“ sagði Erna.
„Hvaða hlutur er það?“ spurði ég.
„Skálin sú arna,“ sagði hún og gaf
staðsetningu hennar til kynna með
höfuðhreyfingu. Sá litli, sem horfði
stórum augum á okkur, hefði ekki
getað skilið Ernu því hún talaði á ís-
lensku. Þess vegna var það sem gerð-
ist næst bæði dularfullt og hryllilegt.
Allt í einu hljóp hann af stað og teygði
sig í skálina. Við gátum hvorki hreyft
hönd né fót og skálin skall í gólfið.
Við rákum báðar upp hljóð. Síðan
varð þögn. Í huga mér hljómuðu síð-
ustu orð Ernu fyrir óhappið. Það er
aðeins einn hlutur hér inni sem mér
er sárt um. Í miklu fáti fór ég að biðj-
ast afsökunar og barma mér yfir því
að hún skyldi hafa glatað þessum dýr-
grip. Erna horfði á mig andartak með
sínum stóru bláu augum. Svo sagði
hún það sem mér fellur seint úr
minni. „Þetta var bara skál.“ Hún
lagði sérstaka áherslu á orðið bara.
Árum saman lánaði Erna vinum
sínum peninga án þess að ætlast til
þess að fá þá til baka. Faðir minn,
Pétur, sem bjó í 10 ár á Suðurgötunni
með Ernu, hafði einhvern tíma orð á
þessu við hana.
„Þetta eru bara peningar,“ svaraði
hún þá. Hann nefndi þetta ekki oftar.
Þegar faðir Ernu og Péturs, Sig-
urður Eggerz, lagði stund á lögfræði í
Kaupmannahöfn, hafði hann einnig
áhuga á leiklist, tónlist, og ljóðlist.
Hann hlustaði mikið á söngkonu sem
hét Erna. Þegar hann sneri heim til
Íslands hófst ferill hans í stjórnmál-
um og sem embættismaður. Og árið
1909, þegar dóttir hans kom í heim-
inn, gaf hann henni nafnið Erna og
flutti þar með nýtt nafn til Íslands.
En í dag eru margar Ernur á Ís-
landi. Erna sagði mér þessa sögu um
nafnið. Barn að aldri var hún í heim-
sókn hjá fjölskyldu uppi í sveit. Ung
stúlka hélt á ungbarni við opinn
glugga á annarri hæð. Hún missti
barnið úr höndum sér út um
gluggann, en svo heppilega vildi til að
önnur ung stúlka sem stóð fyrir neðan
greip það. Móðir barnsins, sem var
frá sér numin af þakklæti, sagði við
stúlkuna, „Þú mátt gefa barninu
nafn.“ Með barnið í fanginu leit stúlk-
an í kringum sig, kom auga á hina
nýju vinkonu sína, Ernu, og sagði,
„Hún á að heita Erna.“ Nú eru svo
margar Ernur á Íslandi að fyrir
nokkrum árum sótti Erna Eggerz
„Ernumót“ þar sem hún var heiðurs-
gesturinn. Hið kærleiksríka hjarta
Ernu hafði rúm jafnt fyrir ókunnuga
sem ættingja. Hún lifði eftir sinni eig-
in kenningu að gera lífið bjartara og
betra á þeim litla skika jarðar þar
sem hún var, hvort sem hún var
heima á Íslandi eða erlendis. Einu
sinni þegar hún var í heimsókn hjá
mér í Virginíufylki var gamli maður-
inn í næsta húsi fluttur á spítala
vegna heilaæxlis. Hann átti að gang-
ast undir uppskurð. Þegar við Erna
komum heim úr einhverjum leiðangri
sat konan hans grátandi á tröppun-
um. Þó að Erna þekkti konuna aðeins
lítilsháttar hljóp hún upp tröppurnar
til hennar, faðmaði hana að sér og
spurði, „Viltu að ég sofi hjá þér í nótt
svo þú þurfir ekki að vera ein?“ Kon-
an brosti gegnum tárin. Þau hjónin
gleymdu aldrei þessu hlýlega viðmóti
Ernu. Þau spurðu alltaf eftir henni.
Eftir að faðir minn dó árið 1994
treysti Erna sér ekki lengur til að búa
á Suðurgötunni.
Við fórum saman að skoða vist-
heimili bæjarins. Í heimsókninni á
Grund fékk ég enn eina staðfestingu á
hinni ríku samúð og samkennd henn-
ar með öllum manneskjum. Við geng-
um hægt eftir ganginum. Erna hélt
fast um handlegg mér og studdi sig
við mig. Hún var kraftlítil og kvíðin.
Skammt frá var ung kona með fötu og
skrúbb að þvo gólfið. Skyndilega
missti konan fótanna og datt. Við
þessa sjón fylltist Erna af krafti, sleit
sig lausa frá mér og hljóp konunni til
hjálpar.
Að lokum valdi Erna Grund af því
að sá staður var í hennar gamla ná-
grenni. „Mér finnst ég geta farið út í
bakarí eða niður í bæ að drekka
kaffi,“ sagði hún. Eftir hún flutti
þangað sagði hún oft, „Hér eru allir
svo góðir við mig.“ Enda var hún í
miklu dálæti hjá starfsfólki á Grund.
Erna var yndisleg manneskja. Hún
var skarpgreind, hafði dásamlega
kímnigáfu og einstaka mannlega
hlýju til að bera. Hún lifði fábrotnu lífi
en var auðug að kærleika. Ég þakka
ástkærri frænku minni af heilum hug
fyrir allt sólskinið sem streymdi inn í
líf mitt og fjölskyldu minnar af henn-
ar völdum.
Sólveig Eggerz,
Alexandríu í Virginíu.
Ég vissi svo sem vel, að hún Erna
Eggerz hafði verið sjúk um skeið.
Hún dvaldist á Dvalar- og hjúkrunar-
heimilinu Grund (eins og það heitir
nú) nokkur síðustu árin. Hún andaðist
á þrettándanum, 6. janúar sl., komin
hátt á 93. æviár.
Ég bjóst við, að útför hennar hefði
farið fram í kyrrþey að hennar eigin
ósk, og fannst mér það líklegt, því að
Erna var hógvær manneskja og lét
lítt á sér bera. Nú fer útförin fram all-
löngu eftir andlát hennar, eða 2. mars.
Hvers vegna minnist ég Ernu Eggerz
með nokkrum orðum? Það er vegna
þess, að ég var heimagangur um
nokkurt skeið fyrir nokkrum árum á
heimili hennar og Péturs sendiherra,
bróður hennar. Þau systkin tóku mér
jafnan vel, er mig bar að garði á heim-
ili þeirra, í Suðurgötu 29 hér í borg.
Þarna bjuggu foreldrar þeirra, Sig-
urður Eggerz, ráðherra og alþingis-
maður, síðast sýslumaður á Akureyri,
og Sólveig Kristjánsdóttir, kona hans.
Sigurður andaðist rétt sjötugur,
árið 1945, en Sólveig lifði mann sinn í
30 ár í húsinu sínu við Suðurgötuna.
Að þeim systkinum, Ernu og Pétri,
stóðu valda- og embættismenn. Faðir
þeirra var einn af ráðherrum Íslands,
áður en ráðuneyti voru mynduð, og
faðir Sólveigar, konu Sigurðar, Krist-
ján Jónsson dómsstjóri, var einnig Ís-
landsráðherra. Ég minntist á þetta
við Pétur Eggerz eitt sinn, er við hitt-
umst. Hann gerði ekki mikið úr því.
Enginn ræður því, hvaða ætt að hon-
um stendur.
Erna var stundum fjarverandi, er
mig bar að garði í Suðurgötu, en fyrir
kom, að hún sæti að spilum með vin-
konum sínum í stofunni, er snýr að
Tjörninni. Erna var ógift alla ævi, en
var langt í frá einangruð félagslega,
þar sem hún átti trygga vini. Pétur
naut þess lengi, eftir að þau hjón
skildu að skiptum, að systir hans var
heimilisföst í húsi foreldra þeirra og
sá um heimilishaldið. Þar munaði um
hana. Eftir að Erna fluttist á Grund,
hittumst við öðru hverju, er henni var
ekið fram í borðstofuna í stofnuninni.
Ekki býst ég við, að hún hafi fylgst
með því, sem ég las þarna fyrir vist-
menn, því að hún var þá að mestu
komin út úr heiminum, eins og sagt er
um fólk, þegar andlegur þróttur er á
þrotum.
Nú hefur Erna hlotið hvíldina ei-
lífu. Ég þakka henni kynnin og votta
nánum skyldmennum hennar samúð
við brotthvarf hennar af þessum
heimi.
Auðunn Bragi Sveinsson.
Erna Eggerz mun hafa verið á tí-
unda ári þegar faðir hennar, Sigurður
Eggerz fjármálaráðherra, lýsti Ísland
frjálst og fullvalda ríki. Það var fá-
mennur, fremur hnípinn hópur, sem
stóð í þyrpingu við Stjórnarráðshúsið
og fagnaði gleðitíðindum ráðherrans.
Margur hefði kosið að húrrahrópin
hefðu verið kröftugri og fyllt desem-
berloftið öflugri samhljóm, en hvern-
ig áttu örmagna íbúar fámenns bæj-
arfélags, sem enn báru merki
farsóttarinnar að sameinast eins og
ekkert hefði ískorist þegar hósta-
kjöltur og ræksingar reyndu á radd-
böndin og komust upp á milli hug-
sjónarinnar og hrópanna. Svo tóku
við fallbyssuskot danskra dáta að
liðnum svardögum um eilíft hutleysi
og vopnleysi. Og nú eru fallbyssubar
orðnar betri en smjör. Ráðherrann,
sem til þess var kjörinn í forföllum
forsætisráðherra að flytja ræðu á
þessum tímamótum hafði á sér snið
heimsborgarans. Enginn lyfti hatti
með meiri elegans og sveiflu en hann.
Skáldlegur í ræðu og riti. Kurteis og
fágaður í framkomu. Leit ekki við því
landakorti, sem ekki sýndi Óskaland-
ið á uppdrætti sínum. Fræg og fleyg
voru orðaskipti Sigurðar Eggerz og
Georges Brandes, bókmenntagagn-
rýnanda og átrúnaðargoðs íslenskra
námsmanna, er þeir komu saman að
útidyrum frægrar stofnunar. Bran-
des segir um leið og hann bendir á
dyrnar: Statsministeren först. Sig.
Eggerz svarar að bragði: Statsmin-
isteren í åndens Rige först.
Það varð úr að ráðherrann í ríki
andans gekk á undan forsætisráð-
herranum. Árni Pálsson prófessor lét
mjög að sér kveða og felldi stundum
hvatvísa dóma um menn og málefni. Á
stjórnmálafundi var rætt um þjóðmál.
Sigurður Eggerz sagði í ræðu: Ég
ætti best að vita þetta. Ég sem var
forsætisráðherra: Satt var það, svar-
aði Árni. Þitt var ríkið, en hvorki
mátturinn né dýrðin. Sigurður svar-
aði þessum ummælum og þvílíkum á
öðrum stað. Með forlagatrú og trúar-
vissu í huga kvað hann: Alfaðir ræður.
Í sýslumannstíð Sigurðar Eggerz í
Vík í Mýrdal kvað hann sitt fræga
ljóð: Alfaðir ræður.
Kært var með þeim systkinum
Ernu og Pétri. Þau voru bæði fædd í
Vík í Mýrdal. Það kom í hlut Torfa
Jónssonar lögreglumanns að hand-
skrifa allt handrit séra Friðriks Egg-
erz, forföður þeirra systkina, þegar
hafist var handa um útgáfu bókarinn-
ar: „Úr fylgsnum fyrri alda“. Pétur
Eggerz taldi þá sjálfsagt að leita leyf-
is Torfa vegna tilvitnunar. Taldi hann
eigi sæmandi að ganga framhjá hon-
um þar sem hann hefði unnið hið
mikla verk að búa handritið til prent-
unar með þeim hætti. Buðu þau
systkin Torfa tvívegis til hádegisverð-
ar af þessu tilefni.
Greinarhöfundur minnist fróðlegr-
ar frásagnar Péturs frá bernsku- og
æskuárum í Tjarnargötu. Var sá þátt-
ur fluttur á Aðalstöðinni er útvarpað
var minningum aldraðra Reykvík-
inga. Hófsamleg og gamansöm frá-
sögn Péturs frá fyrri árum, íbúum
Tjarnargötu og nágrennis. Allt birtist
það ljóslifandi fyrir hugskotssjónum
áheyrenda, kryddað góðlátlegri gam-
ansemi og næmu skopskyni sögu-
manns.
Það mun hafa valdið Sigurði Egg-
erz vonbrigðum, að ekki var sóst eftir
framboði hans er hann sat á Akureyri
sem fógeti.
Ludvig Hjálmtýsson, góðkunningi
greinarhöfundar, kvað unga sjálf-
stæðismenn hafa haft á því fullan hug
að vinna að því að Sigurður Eggerz
yrði kjörinn fyrsti forseti lýðveldisins.
Í því sambandi nefndi Ludvig ræðu
sem Sig. Eggerz hélt þar sem hann
sagði frá draumi er hann hefði
dreymt. Það var um gull sem fjallkon-
unnar var freistað með.
Erna var frændrækin og þoldi ei er
henni þótti virtur fræðimaður vega að
minningu langafa hennar, séra Frið-
riks Eggerz. Hún reis því til varnar
og taldi dr. Steingrím J. Þorsteinsson
prófessor bera Friðrik röngum sök-
um í doktorsritgerð um Jón Thorodd-
sen, skáld og sýslumann. Grein henn-
ar „Friðrik Eggerz og séra Sigvaldi í
sögu Jóns Thoroddsens“ birtist í
sunnudagsblaði Tímans 3. mars 1968.
Svo vildi til að sonarsonur Jóns
Thoroddsens skálds, Sverrir Thor-
oddsen, sonur Skúla og Theodóru var
fulltrúi í bréfadeild þar sem Erna
starfaði. Í bankasalnum var einn
kunnasti starfsmaður fyrr og síðar,
Brynjólfur Jóhannesson. Hann hafði
leikið séra Sigvalda við feikna vin-
sældir er Leikfélag Reykjavíkur
sýndi leikgerð Emils Thoroddsens og
Indriða Waage. Grein Ernu er löng
og ítarleg. Hún tekur þar svari lang-
afa síns af mikilli röggsemi og rök-
festu. Fróðlegt er að lesa tilvitnanir í
rit séra Friðriks Eggerz. Hann virðist
ekki taka mark á friðþægingarkenn-
ingunni og meðfylgjandi náð. Hafnar
því að það eitt sé nauðsynlegt til sálu-
hjálpar að Kristur hafi verið negldur
á krossinn með treitommu úr Nagla-
verksmiðjunni og svo geti allir farið í
bingó eða keypt sér skafmiða og búið,
heilagur. Séra Friðrik, langafi Ernu,
trúði á persónulega ábyrgð hvers og
eins. Hann nefnir dæmi um hrekkja-
brögð er hann framdi í æsku er hann
misþyrmdi smáfuglum. Móðir hans,
sem hann játar verknaðinn fyrir,
vandar um við hann og segir honum
sögu af maríuerlunni, sem sé vön að
geyma hefndina í tuttugu ár. Eftir
það kæmi hún aftur og léti þá stein
detta í höfuð þess er, „hefði hrekkt
hana“ Af dæmisögunni ályktaði séra
Friðrik að hver og einn yrði að líða
fyrir eigin misgjörðir og leiðrétta mis-
tök sín meðan kostur væri.
Erna rakti mishermi ýmis til Gísla
Konráðssonar fræðimanns er setið
hefði í skjóli ríkismanna við Breiða-
fjörð og skrásett sagnir að vild þeirra.
Hvort dr. Steingrímur prófessor
svaraði grein Ernu er mér eigi kunn-
ugt. Ég nefni þetta dæmi til marks
um það hve Erna var heilsteypt og trú
sannfæringu sinni.
Erna var drenglynd og hispurs-
laus. Við sjáum nú hvílík þrekraun
það hefir verið henni að eyða starfs-
ævinni í banka sem reis á rústum
stofnunar, sem faðir hennar veitti for-
stöðu, með skugga örlaganna og póli-
tíska refskák stjórnvalda við sjón-
hring hvern dag.
Þeir sem töldu sig handhafa og
gæslumenn hugsjóna vefaranna, sem
kenndu sig við samvinnu og samvisku
þingeysku bændanna, sem sóttu sam-
eiginlegan varning í fjöruborð juku
nú umsvif sín og völd í bankaráðum
og stjórn.
Ég er svo heppinn að eiga allmarg-
ar ljósmyndir úr skemmtiferðum
starfsmanna Útvegsbankans. Á þeim
er fjöldi starfsmanna, glaðir og góðir
samstarfsmenn. Þar má sjá Ernu
Eggerz glaðlega og góðviljaða, Sól-
veigu Sigurbjörnsdóttur (Lóló) ljúfa
og brosmilda, Stefaníu Runólfs,
hetjulega og prúða, Þóru Ásmunds,
trausta og tápmikla, Guðrúnu Vil-
hjálmsdóttur, móður Guðrúnar Kvar-
an íslenskufræðings, og Guðrúnu
Steingríms af frægu Knudsenskyni.
Steingrímur St. Th. Sigurðsson var
góðvinur systkinanna, Péturs og
Ernu. Hann fór með þeim fjölda
gönguferða og iðkaði með þeim útivist
og heilsurækt. Hann ritaði fróðlegar
og skemmtilegar greinar um kynni
þeirra.
Pétur Eggerz var fylgdarmaður
Sveins Björnssonar í forsetaför til
Bandaríkjanna. Hann lýsti vel sendi-
för landsfeðra er þeir klæddust hvít-
um smokingum, að færa fjöregg vort
til Pentagon. Draumar hans um þró-
un þjóðmála, sem hann lýsti með frá-
sögnum sínum og draumar fyrir dag-
látum bregða ljósi á sögu lands og
þjóðar.
Hvíldin var Ernu kærkomin. Við
fráfall Péturs bróður hennar var eins
og lífslöngun hennar biði hnekki. Hún
hætti að mestu lestri bóka, eins og
hún hafði þó fylgst vel með á sviði
heimsbókmennta og þjóðmála. Við,
sem kynntumst henni í starfi þökkum
kynni og sendum samúðarkveðjur.
Pétur Pétursson þulur.
 Fleiri minningargreinar
um Ernu Eggerz bíða birtingar og
munu birtast í blaðinu næstu daga.