Morgunblaðið - 02.03.2002, Blaðsíða 51

AFMÆLI
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 2. MARS 2002 51
Höfðinginn Guðmundur Jónsson,
skólastjóri á Hvanneyri, er 100 ára í
dag. Ég vil nota tækifærið og óska
honum til hamingju með afmælið um
leið og ég sem landbúnaðarráðherra
flyt honum þakkir fyrir það mikla og
óeigingjarna starf sem hann og fjöl-
skylda hans vann í áratugi fyrir ís-
lenska bændastétt og fyrir íslenska
þjóð. Guðmundur er Austur-Hún-
vetningur, fæddur á Torfalæk sem
var og er enn framsækið stórbú.
Húnvetningar eru framsæknir og
metnaðargjarnir menn og margir
merkilegir menn sem settu svip sinn
á síðustu öld voru bændasynir úr
Austur-Húnavatnssýslu. Guðmund-
ur Jónsson fór ungur í víking til að
afla sér æðri menntunar í landbún-
aðarfræðum. Í Danmörku lærði
hann margt og kynntist framsækinni
stefnu danskra bænda, ungi bónda-
sonurinn kom heim margs vísari, há-
menntaður og albúinn að miðla af
þekkingu sinni. Hann átti sér
drauma um framsækinn landbúnað,
vélar og tæki voru að halda innreið
sína með auknum afköstum. Búfræð-
in varð að þróast þar sem þekking-
aröflun bæði í jarðrækt og búfjár-
rækt lögðu grunn að öflugri
atvinnuvegi. Guðmundur kom á fót
öflugum jarðræktartilraunum við
skólann, en fyrir þeim fór sá maður
sem lengi var hægri hönd hans,
Magnús Óskarsson kennari. Tún-
rækt og fóðuröflun tóku stórstígum
framförum hér á landi undir hand-
leiðslu Magnúsar. Landbúnaðurinn
varð að standast samkeppni við aðra
atvinnuvegi og kalla til sín öflugt fólk
og víkja hokri og þrældómi til hliðar.
Guðmundur starfaði svo til alla
starfsævi sína við Bændaskólann á
Hvanneyri. Skólinn efldist mjög und-
ir hans stjórn, hann hafði lag á að
velja til samstarfs við sig framsækna
menn til kennslu og starfa við skól-
ann og skólabúið. Skólinn og
skólabúið var rekið, byggt upp og
haldið við af miklum myndarskap í
hans tíð, snyrtimennska var í fyrir-
rúmi, líkt og í dönskum herragarðs-
stíl. Guðmundur var mikill baráttu-
maður fyrir því að æðri menntun í
landbúnaði færi fram hér heima og
að Hvanneyri yrði fyrir valinu.
Þarna háði hann og hans stuðnings-
menn harða baráttu og höfðu betur
um síðir. Hvanneyri varð skólastað-
ur framhaldsnáms og búvísinda í
hans tíð. Guðmundur tók þátt í og
gladdist við þau tímamót þegar Al-
þingi hafði viðurkennt það formlega
árið 1999 að á Hvanneyri yrði land-
búnaðarháskóli og var afmælishátíð
haldin þá um sumarið. Allir þeir sigr-
ar sem unnist hafa á Hvanneyri í tíð
Guðmundar, fyrir og eftir að hann lét
af störfum, hafa verið sóknarfæri til
að efla þekkingu og skapa dugmeiri
bændur og leiðtoga fyrir íslenskan
landbúnað. Þessi barátta er sígild og
verður það um alla framtíð.
Guðmundur Jónsson hefur verið
trúr lífsköllun sinni og þegar litið er
til baka hafa fáir menn haft jafn víð-
tæk og varanleg áhrif á íslenskan
landbúnað. Ég minnist Guðmundar
með þakklæti sem uppalanda í starfi
skólastjórans og kennarans. Hann
hafði mildan en strangan stjórnunar-
stíl, minnugur þess að mýktin sigrar
hörkuna. Hann var þjóðsagnaper-
sóna í mörgum tilsvörum og við
strákarnir héldum stundum að
skólastjórinn væri orðinn gleyminn,
en svo var ekki, refsingin gat sund-
um verið lævís eins og sagan um
strákinn sem var rekinn fyrir jól en
fór ekki. Sagan segir að Guðmundur
hafi sagt undrandi um vorið þegar
hann rétti nemandanum búfræði-
prófið: „Nú, hvað er þetta, þú hér
enn?“
Guðmundur var baráttumaður
fyrir búreikningum og skýrsluhaldi í
landbúnaði og hann taldi að bændur
yrðu að halda vel utan um rekstur
sinn og stunda ræktunar- og
gæðabúskap. Að reka fyrirtæki í
náttúru landsins væri vandasamt
starf.
Vélaprófanir voru lengi fram-
kvæmdar á Hvanneyri, það var í
samræmi við hagfræðihugsun skóla-
stjórans. Vélar sem stóðust aðstæð-
ur landsins og hentuðu okkar búskap
og spöruðu bændum peninga í dýrri
fjárfestingu, þannig vildi hann vinna.
Ólafur, sonur hans, var lengi sá sem
af stakri trúmennsku stýrði þessari
mikilvægu þjónustu bændum til
heilla og í sátt við vélasalana. Ólafur
lést langt fyrir aldur fram og var öll-
um harmdauði. Hann var einnig
kennari minn á Hvanneyri og minn-
ist ég hans sem hins prúða dreng-
skaparmanns.
Nú er staðan sú að íslenskur land-
búnaður, sem var að mörgu leyti á
fornaldarstigi þegar hinn ungi kenn-
arinn kom heim árið 1925, er í dag at-
vinnuvegur með mikla sérstöðu.
Landsmenn kunna vel að meta af-
urðirnar og þær standast samanburð
við það besta sem gerist í veröldinni.
Við eigum mikið af framsæknu og
góðu bændafólki og enn eiga ráð og
leiðbeiningar öldungsins erindi til
bænda og eru í fullu gildi. Því hugsa
margir hlýtt til Guðmundar á þess-
um tímamótum og senda honum og
fjölskyldu hans bestu kveðjur. Guð-
mundur var trúr yfir því sem honum
var falið, hann gerði kröfur til sín og
annarra, hann horfði fram á veginn
og var til dæmis einn aðalbaráttu-
maður fyrir samgöngubótum um
Hvalfjörð og sá þá drauma rætast.
Íslenskur landbúnaður stendur í
þakkarskuld við Guðmund Jónsson
og ævistarf hans.
Guðni Ágústsson.
Minn aldni lærifaðir og velgjörð-
armaður Guðmundur Jónsson fyrr-
um skólastjóri á Hvanneyri er 100
ára í dag. Að ná 100 ára aldri er fáum
gefið en lýsir raunar lífsferli Guð-
mundar. Hann var alla sína starfstíð
hófsamur, reglusamur, kvikur í
hreyfingum og sívinnandi án þess að
bera með sér þá spennu og flýti sem
fylgir mörgum stjórnendum nú-
tímans. Þeir sem vilja ná 100 ára
aldri geta margt af lífshlaupi Guð-
mundar Jónssonar lært um raun-
verulega heilsuvernd.
Kynni okkar Guðmundar hófust
þegar ég settist sem vetrungur í
eldri deild Bændaskólans á Hvann-
eyri haustið 1960. Þá tók hann al-
úðlega á móti mér á skólahlaðinu,
spurði frétta úr Þingeyjarsýslum og
vísaði mér á dvalarstað veturlangt.
Síðan hefur mér ætíð fundist að ég
væri eins og heima hjá mér á Hvann-
eyri. Kynni okkar urðu þó meiri og
nánari við dvöl mína á Hvanneyri við
búfræðikandidatsnám 1970-1973.
Þegar litið er til baka skynjar
maður hve Guðmundur Jónsson var í
mörgu langt á undan sinni samtíð.
Eðlislæg nákvæmni hans og áhugi á
bókhaldi smitaði út frá sér þannig að
hann er í raun faðir bændabókhalds
á Íslandi. Brennandi áhugi hans á
nýtingu búfjáráburðar vakti áhuga
margra þótt til væru þeir sem vildu
fremur láta bæjarlækinn moka fjós-
ið. Nú er búfjáráburður grunnur líf-
ræns landbúnaðar og undirstaða bú-
skapar hjá vaxandi hópi bænda.
Mesta afrek Guðmundar Jónssonar
á sviði íslenskra landbúnaðarmála er
þó án efa stofnun háskóladeildar í
búvísindum á Hvanneyri. Þótt ný-
lega hafi verið sett lög um landbún-
aðarháskóla á Hvanneyri velktust
hvorki ég né aðrir sem stunduðu nám
við framhaldsdeildina á Hvanneyri í
vafa um að við værum að nema í bún-
aðarháskóla. Árangur nemendanna á
innlendum og erlendum vettvangi
staðfesti það raunar. Með störfum
sínum á Hvanneyri langa og farsæla
starfsævi átti Guðmundur merkan
þátt í framþróun landbúnaðarins og
ætla má að menntun íslenskra
bænda væri með öðrum og lakari
hætti í dag ef hans hefði ekki notið
við.
Guðmundur Jónsson er heiðurs-
félagi í Bændasamtökum Íslands og
á þessum raunar sjaldgæfu tímamót-
um eru honum færðar alúðarþakkir
fyrir mikil og farsæl störf í þágu ís-
lensks landbúnaðar.
Ari Teitsson,
form. Bændasamtaka Íslands.
Guðmundur Jónsson, fyrrverandi
skólastjóri á Hvanneyri, er hundrað
ára í dag. Við sem vorum í Hvann-
eyrarskóla höfum átt mjög góðar
minningar um þann tíma, er við nut-
um forsjár hans. Hann var ágætur
kennari en margt af því sem hann
þurfti að kenna þótti mönnum mis-
áhugavert.
Guðmundur var áheyrilegur
ræðumaður og mörgum hljóta að
vera minnisstæðar tækifærisræður
hans í borðstofunni, þegar hann sló á
létta strengi. Til dæmis þegar
Varmalandsmeyjar komu og hann
kvaðst helst vilja að eitt eða tvö
hjónabönd hlytust af samfundum
Varmalandsmeyja og Hvanneyringa
á hverjum vetri. Hann sagði konu-
valið stærsta happdrætti sem maður
spilaði í og hafði yfir þessa vísu:
Það er vandi að velja sér
víf í standi þrifa,
en ólánsfjandi ef illa fer
í því bandi að lifa.
Á þeim tíma sem við vorum í
Hvanneyrarskóla voru kennslubæk-
ur af skornum skammti. Sumt náms-
efni fluttu kennararnir án þess að
nemendur hefðu kennslubækur til að
styðjast við og sumt var í fjölrituðum
pésum en ástæðulaust er að fárast
yfir því. Liðið er liðið. Framvindan
var svona og vitur maður fullyrti eitt
sinn að hún væri bogin. En hverju
skiptir það?
Eru það ekki fremur samvistirnar
við Guðmund skólastjóra og það
ágæta fólk sem var á Hvanneyri sem
slá ljóma á endurminningarnar um
veruna þar? Vinsemd hans við gamla
nemendur var mikil og hvert sinn
sem hann heilsaði þeim á Hvanneyri,
sagði hann: „Sæll og blessaður og
velkominn.“ Á kveðjustundum þakk-
aði hann fyrir komuna.
Við viljum á þessum tímamótum
senda honum hlýjar hugsanir og
biðja honum og fjölskyldu hans
blessunar.
Fyrir hönd nemenda í eldri deild
1953-1954.
Brandur Fróði Einarsson
og Bjarni Böðvarsson.
Svipmyndir úr starfi Guðmundar á Hvanneyri.