Morgunblaðið - 16.03.2002, Side 12

FRÉTTIR
12 LAUGARDAGUR 16. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÍSLENSK börn og unglingarbúa við svipað algengi geð-raskana og jafnaldrar þeirraí nágrannalöndunum. Þetta
er ein helsta niðurstaða doktors-
ritgerðar Helgu Hannesdóttur,
barna- og unglingageðlæknis. Rit-
gerðina varði hún í febrúar síðast-
liðnum við háskólann í Turku í Finn-
landi.
Er þetta fyrsta doktorsritgerðin
sem íslenskur læknir ver í barna- og
unglingageðlækningum. Byggist
hún á fjórum vísindarannsóknum
auk þess sem rakin er þróun barna-
og unglingageðlækninga hér á landi.
Ritgerðin ber heitið: Studies on
child and adolescent mental health
in Iceland.
Að sögn Helgu felur stærsta
rannsóknin í sér frumathugun og
kortlagningu á tilfinninga- og atferl-
iseinkennum íslenskra barna og
unglinga á aldrinum 2–18 ára.
„Efniviðurinn er meðal annars
byggður á faraldsfræðilegri rann-
sókn á geðheilsu íslenskra barna
þar sem spurningalistar yfir líðan
og atferli barna og unglinga eru not-
aðir. Í svörum við spurningunum
komu fram áhyggjur foreldra og
unglinganna sjálfra af tilfinninga-
og hegðunareinkennum,“ segir
Helga.
Dró úr einkennum með
auknum aldri og þroska
Rannsökuð voru rúmlega tvö þús-
und börn og unglingar sem valin
voru af handahófi úr þjóðskrá. Til
samanburðar voru rúmlega eitt þús-
und börn og unglingar með geð-
raskanir sem leitað höfðu meðferðar
á stofnunum. Segir hún að meðal
einstakra niðurstaðna úr þessari
rannsókn sé að reiðitilfinningar
voru algengari hjá yngri drengjum
en stúlkum á sama aldri. Kvíði og
væg þunglyndiseinkenni voru al-
gengari hjá drengjum á aldrinum
12–16 ára en hjá stúlkum á sama
aldri. Félagslegir erfiðleikar voru
algengari hjá stúlkum á aldrinum
12–16 ára en hjá drengjum á sama
aldri. Hugsanatruflanir voru al-
gengari hjá stúlkum en drengjum á
öllum aldri. Rannsóknin sýndi jafn-
framt að það dró oft úr ofan-
greindum einkennum eftir því sem
börnin urðu eldri og þroskaðri.
„Þegar litið var á heildarvanda-
málatíðni hjá þessum aldurshópi á
Norðurlöndum kom í ljós að hún er
lægst í Svíþjóð en hún er sú sama
hjá dönskum og íslenskum börnum
og mjög svipuð hjá íslenskum og
norskum börnum. Talið er að það sé
vegna góðs forvarnarstarfs í Sví-
þjóð.“
Spurningalistarnir sem Helga
notaðist við í rannsókninni eru að
sögn hennar þaulrannsakaðir í yfir
50 löndum. „Er þetta nú mest not-
aða rannsóknartækið út um allan
heim til að kanna geðheilsu barna
og unglinga.“
Helga gerði einnig rannsókn á
börnum með geðrasakanir sem
höfðu verið vistuð á stofnunum.
Lagði hún sama spurningalista fyrir
börnin og í ofangreindri rannsókn.
Kom þá fram að þessi börn voru
með tæplega þrisvar sinnum hærri
heildarvandamálatíðni en börn sem
voru valin úr þjóðskrá.
Lægst heildarvandamálatíðni
hjá íslenskum forskólabörnum
Jafnframt gerði hún athugun á ís-
lenskum og finnskum for-
skólabörnum á aldrinum 2ja–3ja
ára. Að sögn Helgu sýnir rann-
sóknin fram á að íslensk for-
skólabörn eru ekkert frábrugðin
finnskum jafnöldrum sínum hvað
varðar heildarvandamálatíðni. „Það
sem helst einkennir íslensk börn eru
tilfinninga- og atferlistruflanir.
Þessar truflanir eru mismunandi
eftir aldri barnanna og árum.
Í samanburðarrannsókninni sést
einnig að íslenskir forskóladrengir
hafa meiri reiðitjáningu, kvíða og
depurðareinkenni en forskólabörn í
Finnlandi en þessi munur er ekki
það mikill að hann sé marktækur.
Þá kom fram við samanburð á
sambærilegum rannsóknum í 7 öðr-
um löndum, þ.e. Frakklandi, Hol-
landi, Þýskalandi, Kanada, Banda-
ríkjunum og Chile, að heildar-
vandamálatíðni skólabarna á
aldrinum 6–11 ára var lægst á Ís-
landi og í Þýskalandi en hæst í
Frakklandi, Kanada og Chile.“
Fyrsta geðrannsóknin á ung-
lingum með fíkniefnavanda
Fjórða rannsóknin, sem Helga
gerði, fólst í geðgreiningu á rúmlega
eitt hundrað unglingum sem leitað
höfðu meðferðar og höfðu vistast á
sjúkrahúsinu Vogi vegna áfengis- og
fíkniefnavanda. Niðurstöður rann-
sóknarinnar vöktu athygli á Norð-
urlöndum en grein um efnið birtist í
tímariti norrænu geðlæknasamtak-
anna í janúar árið 2001. Ein meg-
inniðurstaða athugunarinnar er sú
að þrisvar sinnum algengara er að
unglingar, sem glíma við áfengis- og
fíkniefnavanda, séu með geðrænar
raskanir heldur en samanburð-
arhópur unglinga sem valdir voru af
handahófi úr þjóðskrá. Algengustu
samsjúkdómar sem vart varð við
voru hegðunarraskanir (36%),
þunglyndi (22,6%) og áfallaröskun
(9,3%). Helga bendir á að hér sé um
að ræða fyrstu geðrannsóknina á Ís-
landi á unglingum sem hafa átt við
áfengis- og fíkniefnavanda að stríða
og fáar álíka rannsóknir hafi verið
gerðar í nágrannalöndunum. „Nið-
urstöðurnar gefa til kynna að
tryggja þarf að unglingar með
áfengisvanda, yngri en 18 ára, fái
geðgreiningu við upphaf vandans,
þannig að unnt sé að veita þeim við-
eigandi geðlæknismeðferð samtímis
fráhvarfsmeðferðinni. Ég tel einnig
að greining og meðferð á þessum
hópi eigi að vera undir stjórn barna-
og unglingageðlækna til að tryggja
bestan árangur.“
Marka tímamót
Niðurstöður rannsóknanna fjög-
urra marka á ýmsan hátt tímamót í
íslensku þjóðfélagi og þær vekja
spurningar og athugasemdir. Helga
bendir á að mun minna fjármagn
fari til þessara mála hér en í ná-
grannalöndum og segir að skilaboð
ritgerðarinnar séu að það sé full
ástæða til að bæta úr þessu. „Það
þarf að fimmfalda geðlæknisþjón-
ustu við börn og unglinga á Íslandi.
Jafnframt er mun minna um for-
varnir á þessu sviði. Það er sífellt að
verða augljósara að grundvöllur
geðverndar í bernsku og æsku er á
margan hátt vanræktur hér á landi,
þrátt fyrir að til sé næg þekking á
því hverslags aðbúnað og umönnun
börn og unglingar þurfa til að
tryggja sem besta geðheilsu þeirra.
Þá tel ég að forsenda eðlilegs
vaxtar og þróunar Barna- og ung-
lingageðdeildar Landspítala sé að
deildin verði sjálfstæð stjórnunar-
eining innan spítalans. Einnig þarf
bráðaþjónusta og greiningarvinna
við geðsjúk börn að vera á Landspít-
alalóð ásamt öðrum sérgreinum
læknisfræðinnar en ekki er gert ráð
fyrir börnum með geðraskanir í hin-
um nýja Barnaspítala Hringsins.
Einnig tel ég brýnt að koma á
kennslustóli í barna- og unglinga-
geðlæknisfræði við Læknadeild Há-
skóla Íslands.
Að lokum vil ég leggja áherslu á
að faraldsfræðilegar rannsóknir á
börnum eru mikilvægar og ber að
stunda þær samfellt og rækja þarf
betur en hingað til rannsóknir á
árangri meðferðar.“
Geðvernd í æsku á
margan hátt vanrækt
Doktorsritgerð Helgu Hannesdóttur,
barna- og unglingageðlæknis, sýnir glöggt
hvernig geðheilsu barna og unglinga er
háttað hér á landi og gefur til kynna brýna
þörf á aukinni þjónustu á þessu sviði.
Hildur Einarsdóttir ræddi við Helgu sem
er fyrsta íslenska konan í geðlæknastétt
sem lýkur doktorsnámi.
Morgunblaðið/Ásdís
Dr. med. Helga Hannesdóttir.
he@mbl.is
VINSTRIHREYFINGIN – grænt
framboð í Hafnarfirði gekk frá
framboðslista sínum til bæjar-
stjórnarkosninga sl. mánudags-
kvöld á félagsfundi í Góðtempl-
arahúsinu. VG í Hafnarfirði mun
fljótlega gefa út stefnuskrá sína
fyrir bæjarstjórnarkosningarnar í
vor.
Listann skipa: 1. Sigurbergur
Árnason arkitekt, 2. Gestur Svav-
arsson málfræðingur, 3. Oddrún
Ólafsdóttir stuðningsfulltrúi, 4.
Jón Þór Ólafsson orkutæknifræð-
ingur, 5. Gréta E. Pálsdóttir tal-
meinafræðingur, 6. Sigurður
Magnússon matreiðslumaður, 7.
Jón Páll Hallgrímsson meðferðar-
fulltrúi, 8. Árni Stefán Jónsson
framkvæmdastjóri, 9. Bryngerður
Ásta Guðmundsdóttir leikskóla-
kennari, 10. Hallgrímur Hall-
grímsson fluggagnafræðingur, 11.
Anna Bergsteinsdóttir skrifstofu-
maður, 12. Ágústa María Arnar-
dóttir leikskólastjóri, 13. Svanhvít
Guðmundsdóttir sjúkraliði, 14. Jón
Hafþór Marteinsson bifvélavirki,
15. Helena Kristín Jónsdóttir
nemi, 16. Guri Liv Stefánsdóttir
sjúkraliði, 17. Susanna Westlund
félagsfræðingur, 18. Pétur Krist-
bergsson f. verkstjóri, 19. Jakob-
ína Elísabet Björnsdóttir húsmóð-
ir, 20. Hjörtur Gunnarsson f.
kennari, 21. Sigurbjörg Sveins-
dóttir verkakona, 22. Höskuldur
Skarphéðinsson f. skipherra, segir
í fréttatilkynningu.
Listi VG í
Hafnarfirði
ákveðinn
GUÐLAUGUR Þór Þórðarson
borgarfulltrúi segist ekki sáttur við
þau svör sem Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir borgarstjóri gaf í Morg-
unblaðinu í gær við gagnrýni hans
á aðkeypta sérfræðiaðstoð vegna
sölu og breytinga á rekstrarformi
borgarfyrirtækja árin 1994–2001.
Ætlar Guðlaugur Þór að taka málið
upp að nýju á vettvangi borgar-
stjórnarinnar, krefjast betri skýr-
inga hjá borgarstjóra og spyrjast
frekar fyrir um tengd mál.
Ingibjörg Sólrún sagði m.a. að
kostnaðurinn hefði verið mjög lág-
ur miðað við umfang verkefnanna
en í svari borgarstjóra við fyrir-
spurn Guðlaugs Þórs um málið
kom fram að heildarkostnaður við
aðkeypta sérfræðiaðstoð hefði ver-
ið 45,5 milljónir kr. á tímabilinu.
Gagnrýndi Guðlaugur Þór m.a. að
þar af hefðu rúmar 16 milljónir far-
ið til eins manns, Skúla Bjarnason-
ar hrl.
Meðal þess sem Ingibjörg Sólrún
sagði í Morgunblaðinu í gær var að
ekki þyrfti annað en að bera árang-
ur borgarinnar af aðkeyptri sér-
fræðiaðstoð saman við árangurinn
af starfi einkavæðingarnefndar rík-
isstjórnarinnar, sem einnig hefði
verið skipuð sérfræðingum af
markaði. Guðlaugur Þór sagði að
þetta væri sérkennilegur saman-
burður hjá borgarstjóra.
„Ekki er um einkavæðingu að
ræða hjá borginni nema í þremur
tilvikum, Skýrr, Pípugerð Reykja-
víkur og Húsatryggingum Reykja-
víkur. Síðast þegar ég vissi var það
einkavæðingarnefnd sem sá um
söluna á Skýrr, þó svo að borgin
hafi þurft að greiða einhvern sér-
fræðireikning í því tilviki. Miðað
við það verð sem Hreinn Loftsson,
formaður einkavæðingarnefndar,
gaf upp, að hann hefði tekið fimm
þúsund krónur á tímann, er eins og
Skúli Bjarnason hafi verið sam-
fleytt í vinnu hjá borginni í sautján
mánuði, án þess að fá neitt lög-
bundið frí. Það hljómar ekki eins
og ráðdeild í rekstri,“ sagði Guð-
laugur Þór og bætti við að sam-
flokksmaður Ingibjargar Sólrúnar,
Kristján L. Möller, þingmaður
Samfylkingarinnar, hefði talað um
„sjálftöku“ í gagnrýni sinni á að
Hreinn Loftsson hefði fengið þrjár
milljónir fyrir sérfræðiaðstoð yfir
ákveðið tímabil.
„Ef það kallast sjálftaka hvað er
þá rúmlega sextán milljóna króna
greiðsla frá borginni til vinar Ingi-
bjargar?“ spurði borgarfulltrúinn
og hélt áfram: „Hvort sem okkur
líkar betur eða verr er borgarstjóri
framkvæmdastjóri borgarinnar og
hún getur ekki vikist undan ábyrgð
í málinu. Sérfræðingahópur úti í
bæ getur ekki ákveðið hluti sem
þessa. Borgarstjóri hefur ekki
komið með nein rök fyrir því af
hverju Skúli hafi verið áskrifandi
að sérfræðiverkefnum sem mjög
auðveldlega hafi verið hægt að
sinna innan Ráðhússins.“
Hlýtur að vera á
ábyrgð borgarstjóra
Guðlaugur Þór sagði ennfremur
að það stæðist ekki skoðun hjá
borgarstjóra að sérfræðingahópur-
inn hefði skipt með sér verkum og
borið ábyrgð á að Skúli hefði fengið
þetta mörg verkefni. Vísaði Guð-
laugur Þór til þess að Skúli hefði
einn aðstoðað við breytingu á
rekstrarformi SVR yfir í Strætó bs.
og þó að það hefði ekki komið fram
í svari borgarstjóra hefði Skúli einn
veitt ráðgjöf við sölu Áburðarverk-
smiðjunnar. Þetta hlyti því að vera
á ábyrgð borgarstjóra.
Guðlaugur Þór Þórðarson borgarfulltrúi um aðkeypta sérfræðiaðstoð Reykjavíkurborgar
Krefst betri skýringa
hjá borgarstjóra
KOMUGJÖLD á göngudeildir
Landspítala – háskólasjúkrahúss
þar sem veitt er þjónusta ýmissa há-
skólamenntaðra starfsstétta innan
spítalans, s.s. hjúkrunarfræðinga,
félagsráðgjafa, næringarfræðinga
og sálfræðinga, hækkuðu um síðustu
áramót úr 1.400 krónum í 2.100 krón-
ur. Um er að ræða gjöld vegna svo-
kallaðra „annarra komna“, en það
eru komur til annarra en sérfræð-
inga.
Forsendur þessara gjalda og um-
ræddrar hækkunar taka mið af með-
allaunum hjúkrunarfræðinga, sem
eru langfjölmennasta háskólamennt-
aða starfsstéttin sem hér um ræðir
innan spítalans.
Komur til annarra
en sérfræðinga
Komugjöld
hækkuð úr
1.400 í 2.100
krónur
♦ ♦ ♦